Morgunblaðið - 18.11.1988, Síða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 18. NÓVEMBER 1988
Verndun er for-
senda nýtingar
eftir Kristínu
Einarsdóttur
Eins og kunnugt er hefur
Kvennalistinn ætíð lagt mikla
áherslu á umhverfismál. I stefnu-
skrá Kvennalistans stendur m.l.
forseta: „Framtíð mannkyns veltur
á því, hvemig við umgöngumst
náttúmna, hvernig við nýtum gögn
hennar og gæði og hvort við berum
gæfu til að bæta úr þeim spjöllum
sem við höfum valdið henni.“ I anda
þessara orða tel ég að allir ættu
að vinna. Islendingar hafa því mið-
ur ekki alltaf borið gæfu til að
umgangast landið með þetta að leið-
arljósi og þess vegna hrópa verkefn-
in á okkur. En þótt umhverfis-
vandamálin séu mikil hér á landi
megum við ekki gleyma því að stór
hluti þeirra er ekki bundinn við
nein landamæri heldur eru þau al-
þjóðleg lög.
Mengun hafs og lofts er sívax-
andi vandamál og fyrr en varir
getur hún ógnað lífsafkomu okkar.
Fyrir stuttu var sýnd mynd í sjón-
varpinu um afleiðingar af mengun
Norðursjávar, þar sem líf var nær
horfið á stórum svæðum. Allt of
oft heyrum við um skip sem losa
eiturefni og geislavirkan úrgang f
hafíð. Ef þessu heldur fram leiðir
það ekki til neins annars en tortím-
ingar.
Rannóknir eru undirstaðan
I febrúar 1983 samþykkti Alþingi
þingsályktunartillögu þar sem sam-
þykkt var að mótmæla ekki sam-
þykkt Alþjóðahvalveiðiráðsins um
takmörkun hvalaveiða. Með þeirri
ályktun féllst þingið á að hvalveiðar
í atvinnuskyni skyldu aflagðar á
árunum 1986-’90. Einnig að rann-
sóknir á hvalastofnum skyldu aukn-
ar og að á grundvelli þeirra rann-
sókna verði tekin afstaða til hvala-
veiða eftir 1990.
Þær tillögur sem komið hafa
fram á Alþingi miða við að stöðva
hvalveiðar í 3 eða 5 ár og taka því
ekkert tillit til þessarar samþykktar
Alþingis né heldur ákvörðunar Al-
þjóðahvalveiðiráðsins um að endur-
skoða svokallaðan 0-kvóta árið
1990.
Nú er eitt ár eftir af því 5 ára
tímabili sem ákveðið var að stöðva
veiðar á hvölum í atvinnuskyni og
eitt ár eftir af rannsóknaáætluninni
sem Hafrannsóknastofnun hefur
unnið eftir undanfarin 3 ár.
Eg tel mikilvægt að lokið verði
við rannsóknaáætlun Hafrann-
sóknastofnunar, sérstaklega það
víðtæka talningaverkefni sem á að
fara fram næsta sumar undir for-
ystu Islendinga. Það væri mjög
miður ef sá leiðangur yrði ekki far-
inn.
Nýting á grundvelli
rannsókna
I þessu sambandi kemur upp
spumingin hvort hvalveiðar varði
stefnu í umhverfismálum og hver
sé staða yfirstandandi rannsókna í
því sambandi. Svo sannarlega er
öll nýting auðlinda umhverfismál.
Ekkert getum við undanskilið þegar
náttúran er annars vegar og við
íjöllum um verndun hennar. Ein
okkar stærsta auðlind er fólgin í
hafinu umhverfis Ísland. Við höfum
reynt að stjóma nýtingu fískistofn-
anna þó að ekki hafí þar alltaf vel
til tekist. Sumar tegundir hafa ver-
ið ofveiddar, en í seinni tíð hefur
verið tekið meira mark á því sem
sérfræðingar okkar á Hafrann-
sóknastofnun hafa lagt til. Tillögur
þeirra hafa oft verið gagnrýndar
og ekki hefur alltaf verið farið eftir
þeim. Margir líffræðingar hafa
einnig gagnrýnt Hafrannsókna-
stofnun fyrir rannsóknir á hennar
vegum og mat á stofnstærð físka,
þótt fæstir hafí treyst til sér að
koma með ráðleggingar um þessi
efni sem gangi þvert á tillögur
stofnunarinnar.
Fyrr á þessari öld var gengið
mjög nærri mörgum þeirra hvala-
tegunda sem þá vom veiddar. Við
viljum ekki láta þetta endurtaka
sig. Þess vegna tel ég mjög mikil-
vægt að við fáum sem fyrst vitn-
eskju um stofnstærð þeirra hvala-
tegunda sem em á íslenskum haf-
svæðum og hve mikið af stofnum
er óhætt að nýta og hveija þarf að
vemda tímabundið. eða til frambúð-
ar. Ég held að þeir séu fáir sem
telja að friða eigi hvali umfram
önnur dýr, þótt vissulega sé hávær
hópur manna þeirrar skoðunar. Af
ofangreindum ástæðum hef ég talið
rannsóknaáætlun Hafrannsókna-
stofnunar mikilvæga til að hægt sé
að leggja fram gögn, m.a. á vett-
vangi Alþjóðahvalveiðiráðsins, sem
gefí möguleika á að meta hvort og
þá hve mikið talið er óhætt að veiða
úr hvalastofnunum hér við land.
Slíkar tillögur verða að byggja á
raunhæfu mati en ekki skoti út í
loftið.
Treysti Hafrann-
sóknastofhun
Fram hefur komið að líffræðing-
ar em ekki sammála um hve miklar
upplýsingar sé hægt að fá úr þeim
rannsóknum sem Hafrannsókna-
stofnun vinnur nú að á hvalastofn-
unum tveimur, langreyði og sand-
reyði.
I rannsóknaáætlun Hafrann-
sóknastofnunnar er gert ráð fyrir
að veiða ákveðinn fjölda dýra til
rannsókria, jafnframt því sem sala
afurðanna stendur undir rann-
sóknakostnaði. Margir hafa efast
um að rannsóknirnar sem gerðar
em á dauðum hvölum bæti ein-
hveiju vemleg við þá þekkingu sem
við nú þegar höfum um þessi dýr.
í júlí 1987 sendi 21 líffræðingur
frá sér áskomn til ríkisstjómarinnar
um að hætta hvalveiðum í vísinda-
skyni. I greinargerð með áskomn-
inni kemur fram að þessir líffræð-
ingar telja að þær upplýsingar sem
fást með veiðum séu þegar til eða
hrökkvi skammt sem viðbótampp-
lýsingar sem að gagni mættu koma.
Aðrir líffræðingar, þar á meðal sér-
fræðingar Hafrannsóknastofnunar,
hafa talið rannsóknir á veiddum
hvölum mikilvægar til viðbótar við
talningar og aðrar rannsóknir á lif-
andi hvölum. Það er því erfitt á
stundum fyrir þá sem ekki em sér-
fræðingar á þessu sviði að meta og
gera sér grein fyrir, hvaða ráðlegg-
ingum á að fylgja.
Þannig er því farið með mig,
þótt ég sé líffræðingur að mennt.
Mitt sérsvið liggur langt frá þeim
rannsóknum sem Hafrannsókna-
stofnun er að gera á hvölum. Ég
hef t.d. aldrei getað áttað mig á
því til hlítar, hvaða forsendur em
notaðar til að ákveða þann fjölda
dýra sem veiddur er til rannsókna.
En ég tel mig þess hins vegar ekki
umkomna að gerast dómari um alla
þætti rannsókna Hafrannsókna-
stofnunar, m.a. á hvalastofnunum.
Ég tel okkur geta treyst Haf-
rannsóknastofnun til að gera þær
rannsóknir sem sérfræðingar henn-
ar hafa talið nauðsynlegar miðað
við það takmarkaða fé, sem þeir
hafa úr að spila. Það á bæði við
um rannsóknir á fiskistofnunum og
rannsóknir á hvölum. Auðvitað þarf
að hafa augun opin og reyna að
gera sér grein fyrir hugsanlegum
breyttum forsendum í tímans rás
og hlusta á gagnrýni, en það er
ekki sanngjarnt að væna vísinda-
menn Hafrannsóknastofnunar um
Kristín Einarsdóttir
„Eins og áður er sagt
þurfum við að endur-
skoða og endurmeta
stöðu okkar hverju
sinni. Það er hins vegar
óþarfí að vera með
taugatitring og upp-
hrópanir og skipa fólki
í tvær ósættanlegar
fylkingar. Við verðum
að vinna saman þótt við
séum ekki alltaf sam-
mála.“
óheiðarleik og blekkingar eins og
mér hefur fundist bera á varðandi
þetta mál.
Brjótum við lög og
samþykktir?
Erum við þá ekki að bijóta gegn
alþjóðasamþykktum með hvalveið-
um til rannsókna? í því sambandi
er gjaman vísað í 65. grein Hafrétt-
arsáttmálans sem íjallar um sjávar-
spendýr. í henni stendur m.a.: „Ríki
skulu starfa saman með verndun
sjávarspendýra í huga og skulu,
hvað hvali snertir, einkum starfa á
vettvangi viðeigandi alþjóðastofn-
ana að vemdun og stjómun þeirra
og rannsóknum á þeim.“ Island
hefur haft samvinnu innan Alþjóða-
hvalveiðiráðsins á þessu sviði.
Gagnrýni á íslendinga á alþjóða-
vettvangi og raunar einnig hér á
landi hefur einkum beinst að því
að með rannsóknum okkar séum
við að bijóta alþjóðalög og sam-
þykktir. Að vísu hefur gagnrýnin
verið mjög grautarleg, sambland
af tilfinningum, líffræðilegum skýr-
ingum og lagalegum, svo að oft er
engan veginn ljóst á hvaða forsend-
um hún er fram sett.
Sérfræðingar utanríkisráðuneyt-
isins túlka samþykktir og alþjóða-
sáttmála þannig, að ekki sé um
brot á þeim að ræða af okkar hálfu.
Hins vegar hafa ýmsir viljað túlka
Hafréttarsáttmálann á þá leið, að
okkur beri skylda til að fara að
ályktunum Alþjóðahvalveiðiráðsins,
jafnvel þótt þær bijóti í bága við
stofnsáttmála ráðsins. Þetta er
túlkunaratriði sem seint verður
komist til botns í, en íslendingar
verða auðvitað að vera á verði um
sína hagsmuni á alþjóðasamskipt-
um.
Hótanir erlendis frá
Það skiptir hins vegar ekki öllu
hvaða skoðun við höfum á laga-
legri hlið málsins. Nú er komin upp
ný staða í málinu. Grænfriðungar
og margir aðrir hafa haldið því fram
að við bijótum lög og samþykktir
og að við séum að drepa síðasta
hvalinn. Þeir hafa rekið harðan
áróður gegn okkur á alþjóðavett-
vangi. Þessi áróður hefur leitt til
þess að einstaka fyrirtæki sem
kaupa af okkur fisk eru farin að
halda að sér höndum um kaup á
fískafurðum. Því miður er ekki séð
fyrir endann á því máli. Að vísu er
nú upplýst að þýskt fyrirtæki,
ALDI, sem fullyrt var að ætlaði að
hætta við að kaupa af okkur lag-
meti, hefur endurskoðað afstöðu
sína eftir að upplýsingar um málið
bárust því í hendur.
Auðvitað hljótum við að meta
viðskiptalega stöðu okkar hveiju
sinni, en mér finnst engan veginn
einsýnt að við hættum rannsóknum
á okkar hafsvæði vegna hótana ein-
stakra fyrirtækja.
Ekki í fyrsta skipti
sem hótað er
Það eru ekki mörg ár síðan
Bandaríkin voru með hótanir í okk-
ar garð vegna hvalamálsins. Þann
9. ágúst 1986 sagði Sigríður Dúna
Kristmundsdóttir í viðtali við Þjóð-
viljann vegna samninganna þá um
sumarið við Bandaríkjamenn, að
hún hefði áhyggjur af áróðri Græn-
friðunga og að hún teldi ekki
ósennilegt að Bandaríkjamenn
myndu þrýsta á Japani um að kaupa
ekki af okkur hvalkjöt. Þarna
reyndist Sigríður Dúna sannspá.
Bandaríkjamenn hafa reynt að
þrýsta á Japani og áróður Grænfrið-
unga hefur haft áhrif á sölu fiskaf-
urða okkar, þótt ekki sé ljóst hve
víðtæk þau áhrif eru.
Athugum okkar gang
Ég tel fyllstu ástæðu til að við
athugum vel okkar gang, metum
allar aðstæður og könnum hvort
ástæða sé til að endurskoða rann-
sóknaáætlun Hafrannsóknastofn-
unar eins og reyndar hefur verið
gert áður. Mér þykir mjög slæmt,
þegar aðeins eitt ár er eftir af rann-
sóknaáætluninni, ef ekki er hægt
að fara í talningaleiðangurinn sem
fyrirhugaður er næsta sumar í sam-
vinnu við önnur ríki.
Heildarniðurstaða úr rannsókn-
um þessa tímabils hlýtur að verða
mun rýrari, ef ráðgerðar rannsókn-
ir á næsta ári falla niður. íslending-
ar hafa haft frumkvæði um þess
mt

VOLVO
árgerð 1989 komin til landsins
Frumsýning um helgina
Ný símanúmer
Söiudeiid 685870 • Voricstæði: 673600 • Varahlutin 673900