Morgunblaðið - 31.05.1989, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 31. MAÍ 1989
Heræfingar og kjarn-
orkuvígbúnaður
eftir Hjörleif
Guttormsson
Umræðumar um heræfingam-
ar „Northem Viking" sem fram
eiga að fara á Keflavíkurflug-
velli eftir rúman mánuð, hafa
minnt á gömul og ný sannindi
um herstöðvar Bandaríkjanna
hér á landi. Fækkun um nokkur
hundmð þátttakenda í æfingun-
um frá því sem bandarísk hem-
aðaryfirvöld ráðgerðu breytir i
engu eðli þessara hemaðamm-
svifa. Eitt það alvarlegasta í því
sambandi em áform stjómvalda
um samþættingu heræfinga
Bandar í kj arnann a og íslenskra
stofiiana svo sem Almannavama
og Pósts og sima.
Eftirfarandi atriði komu m.a.
fram í umræðum á Alþingi um þessi
mál í síðasta mánuði:
☆ Heræfingar svonefndra vara-
liðssveita beinast eingöngu að því
að vetja hemaðarmannvirki, fyrst
og fremst gegn hugsanlegum
skemmdarverkasveitum.
☆ Engar áætlanir hafa verið
mótaðar varðandi vamir svæða eða
mannvirkja utan herstöðvanna þau
38 ár sem liðin eru frá komu hers-
ins.
☆ Yfirmaður herliðsins á
Keflavíkurflugvelli hefur lýst þess-
um æfingum sem „mikilvægu skrefi
í rétta átt“.
☆ Bandaríska herstjómin telur
sig hafa heimild til að bæta hér við
vígtólum svo sem flugvélum til þátt-
töku í víðtækum heræfingum á
Norður-Atlantshafi.
☆ Bandarískar sprengjufiugvél-
ar búnar fyrir kjamavopn hafa æft
árásarflug frá flugvélamóðurskip-
um norður yfir Vatnajökul.
☆ Utanríkisráðherra ætlar sér
að heimila „hliðaræfingar" með
þátttöku varaliðshersveitanna og
íslenskra stofnana utan herstöðv-
anna í júnr næstkomandi.
Herstöðvamar og
sóknarstefiia USA
Þeim sem fylgst hafa með um-
ræðum um hemaðarmálefnin á
norðurslóðum ætti að vera ljóst, að
aukin hernaðarumsvif hérlendis
undanfarin ár standa í beinu sam-
hengi við svonefnda sóknarstefnu
bandaríska flotans á norðurslóðum.
Hún var mótuð í tíð Reagans for-
seta af John Lehman flotamálaráð-
herra og bandaríska herráðinu upp
úr 1980.
Kjami þessarar stefnu felst í því
að flytja sóknarlínu flotans frá
GIUK-hliðinu svonefnda milli
Grænlands, íslands og Bretlands-
eyja langt norðaustur í höf. Með
aðstoð flugflota, herskipa og kjam-
orkukafbáta er ætlunin að hrekja
sovéska flotann og kjamorkukaf-
bátana sem næst heimahöfnum og
eyða þeim þar. Herstöðvamar hér
á landi hafa verið byggðar upp sem
bakhjarl í þessari sóknarstefnu,
bæði aðstaða fyrir fiugflota og ekki
síður ratsjárstöðvamar í tengslum
við AWAC’s ratsjárvélamar. Fjár-
festingin í hernaðarmannvirkjum
hérlendis nemur á tíu ára tímabili,
1983-’93, um 1.200 milljónum
bandaríkjadala eða nær 65 milljörð-
um íslenskra króna, samkvæmt
bandarískum heimildum.
í fróðlegri sjónvarpsmynd, sem
gerð var af Alberti Jónssyni starfs-
manni Öryggismálanefndar og sýnd
var í ríkissjónvarpinu 20. apríl sl.,
var varpað allskýru ljósi á það
vígbúnaðarsamhengi, sem her-
stöðvamar hérlendis em hluti af.
Þar var bent á þá hættu á stigmögn-
un átaka, sem þessi stefna hefur í
för með sér, m.a. á kjamorkuátök-
um ef Sovétmenn telja að eldflauga-
kafbátum sínum með langdrægum
Hínn smurði
frá Kraká
eftirKolbein
Þorleifsson
„Þijú heimsfljót munu færa hin-
um smurða frá Kraká þijár kórónur
og fjórir bandamenn frá íjórum
landamærum munu vinna honum
hollustueið...
Pólland mun rísa upp og ná frá
hafi til hafs, en þess verður að bíða
hálfa öld. Náðin Drottins vors mun
ávallt varðveita oss, þess vegna,
maður, bið þú og við.“
Pólski spádómurinn frá 1893,
Dagrenning 1947.
Um helgina munu íslendingar
taka með reisn á móti „hinum
smurða frá Kraká,“ manninum sem
rómverska kirkjan kaus sér að páfa
í september 1979. Jóhannes Páll
pafi II kom af erkistólnum í Kraká
til að vera staðgengill Krists í sjálfri
heimskirkjunni, eins og trúaðir kat-
ólikkar myndu segja. Allir biskupar
katólsku kirkjunnar eru smurðir
heilagri vígslu. Þeir eru Kristar í
sínum söfnuði. En páfinn í Róm
hefur sérstöðu. Hann er Kristur
fyrir allan heiminn, hann ríkir „frá
hafi til hafs“. Páfinn í Róm hefur
um aldir borið þtjár kórónur, hina
þreföldu kórónu: Tiara. Bandamenn
hans úr hinum ijórum höfuðáttum
vinna honum hollustueið.
Það er einkennilegt til þess að
vita, að Jónas Guðmundsson skuli
hafa komið áður rituðum spádómi
til Ianda sinna árið 1647-.* Pjöldi
„Um helgina munu ís-
lendingar taka með
reisn á móti „hinum
smurða frá Kraká,“
manninum sem róm-
verska kirkjan kaus sér
að páfa í september
1979.“
manna fengu tækifæri til að lesa
þennan texta fyrir 42 árum, því að
Jónas sendi m.a. öllum stórmennum
landsins rit sitt Dagrenningu. Upp-
runi þessa spádóms er þó miklu
eldri. Hann birtist fyrst í ljóði eftir
pólska skáldið Slowacki árið 1848.
Þar er bókstaflega staðhæft, að
pólskur páfí eigi eftir að sitja í
helgri Róm. Það geta menn sann-
reynt á ljósmyndasýningunni um
páfann í Borgartúni 1.
Ég hefi á undanförnum áratug
undrast þá undarlegu náðargáfu
(karisma), sem Jóhannes Páli II er
gefin og kom hvað skýrast fram í
heimsókn hans til föðurlands síns
um árið. En eftir að ég vissi um
spádómana um „hinn smurða frá
Kraká“ varð mér ljóst, að þessi
maður á sér æðri köllum en flestir
aðrir sem setið hafa á stóli Péturs
postula.
Höfundur erprestur. t' t » '
flaugum sé ógnað. Um það sagði
m.a. Gunnar Gunnarsson prófess-
or í stjómmálafræði og fyrrverandi
starfsmaður Öryggismálanefndar í
viðtali í myndinni:
„Sumirsegja að Sovétríkin muni
ekki gera fleitt þótt þau missi ein-
hverja eldflaugakafbáta, en sþurn-
ingin fyrir manni er, œtla menn
raunverulega að taka þá áhættu
aó Sovétríkin geri ekki neitt, aó
átökin stigmagnist ekki við kjarn-
orkuvoþn, því að um leió og það
hefur verið gert, þá verður ekki
aftur sntiið. “
Öll er þessi sóknarstefna miðuð
við kjamorkuátök og þá um leið sá
viðbúnaður sem hafður er uppi af
Bandaríkjunum hér á landi. Það er
fávíslegur áróður að reyna að halda
því fram, að hemaðarmannvirkin
hér tengist einvörðungu vömum og
eftirliti. Það er t.d. augljóst að með
ratsjárkerfinu sem nú er í upp-
byggingu verður hægt að stjóma
árásum og beina flugskeytum að
skotmörkum á hafsvæðum sem em
margar milljónir ferkílómetra að
flatarmáli.
Teamwork-heræfingin 1988
Þegar Jón Hannibalsson ut-
anríkisráðherra var fyrst spurður
um heræfingu varaliðsins hérlendis
í júní nk. reyndi hann að gera lítið
úr henni með samanburði við mikl-
ar heræfingar við Noregsstrendur
sl. haust. Þar átti hann við heræf-
ingar NATÓ, sem gengu undir heit-
inu „Teamwork 88“, og fóm fram
í september 1988. Þetta em mestu
heræfingar sem fram hafa farið á
norðurslóðum til þessa, en í þeim
tóku þátt 45 þúsund hermenn, 200
herskip og 500 flugvélar. Þær vom
haldnar þrátt fyrir upplýsingar yfir-
manna Bandaríkjahers þess efnis,
að Sovétríkin hafi minnkað hem-
aðammsvif sín á norðaustanverðu
Atlantshafi og við Noregsstrendur
frá árinu 1985 að telja.
Það liggur nú fyrir, að herstöðv-
amar á Islandi komu með beinum
hættbvið sögu í þessum heræfing-
um. Hingað komu bæði Orion-
kafbátaleitarvélar og Fantom-
orastuþotur til viðbótar þeim sem
hér era staðsettar að staðaldri og
frá bandarískum flugvélamóður-
skipum hér úti fyrir var æfð árás
sprengjuvéla í lágflugi inn yfir suð-
urströnd íslands og norður fyrir
Vatnajökul.
Herstjómin á Keflavíkurflugvelli
greinir frá þessum umsvifum í
greinum í bandarísku tímariti,
Aviation Week & Space Teehno-
logy, 14. nóvember sl. og gortar
þar af beinni þátttöku sinni í Team-
work-heræfíngunni. Það vekur at-
hygli, að um þessi mál var hljótt
hérlendis, á meðan heræfingin fór
fram. Tengsl herstöðvanna á ís-
landi við sóknarstefnu bandaríska
flotans og kjarnorkuvígbúnaðinn á
höfunum koma hins vegar glöggt í
Ijós í aðildinni héðan að þessum
Hjörleifur Guttormsson
„Þessar dæmalausu
NATÓ-heræfingar sem
ge ra ráð fyrir að beitt
sé kjamavopnum að
fyrra bragði, ýttu mjög
undir deilur innan
NATÓ, sem enn er ekki
séð fyrir endann á, um
endumýjun skamm-
drægra flauga.“
mestu heræfingum á norðurslóðum
til þessa.
Wintex-heræfingin 89
Þær æfíngar sem hér hafa verið
nefndar em þó léttvægar miðað við
þau ósköp, sem fram fóru í heræf-
ingum á vegum NATÓ í febrúar
og mars 1989 undir heitinu „Wint-
ex-Cimex 89“, aðallega í Vestur-
Þýskalandi. Eftir að íjölmiðlar eins
og vikuritið Der Spiegel komust
yfir gögnin að baki þessari risaher-
æfingu hefur allt ætlað um koll að
keyra í stjómmálaumræðu í Vest-
ur-Þýskalandi. Astæðan er einkum
sú, að fyrir liggur að NATÓ-herráð-
ið byggði æfinguna á því, að árás
með hefðbundnum vopnum úr
austri yrði svarað með kjama-
vopnum, ekki aðeins í byrjun
heldur einnig síðar og þá með
17 kamorkusprengjum sem
væm margfaldar að krafti á við
Hirósíma-sprengjuna.
Þetta er látið gerast samkvæmt
æfingamunstri, sem hefur verið í
undirbúningi frá árinu 1986 að telja
og þá með aðild Wömers, núver-
andi aðalframkvæmdastjóra NATÓ,
sem þá var vamarmálaráðherra
Vestur-Þýskalands. Þetta var
áformað samkvæmt forskrift
Wintex-heræfingarinnar þrátt
fyrir að Varsjárbandalagið léti
vera að svara með kjamorku-
vopnum. Jafnframt neitaði banda-
ríska hersljórnin að beita langdræg-
um kjamavopnum gegn Sovétrílq-
unum, til að reyna að forða eigin
landi undan kjamorkuárás. Eftir
átök af þessu tagi, þar sem NATÓ
eitt beitti kjamavopnum, væri
Þýskaland beggja vegna járntjalds-
is gjöreytt.
Vestur-þýsk stjómvöld létu
hætta við þátttöku herja sinna
þremur dögum fyrir ráðgerð lok
æfinganna. Samt héldu Banda-
ríkjamenn þeim áfram, og það
þrátt fyrir mótmæli bandamanna
sinna.
Það kom einnig í ljós í þessum
æfingum, að ekki var látið reyna á
friðsamlega lausn átakanna, áður
en látið var til skarar skríða með
kjamavopnum. Gagnrýnin vegna
heræfinganna beinist ekki síst
að þvi, að i ljós hafi komið að
gildandi hernaðarstefiia NATÓ
um sveigjanleg viðbrögð við árás
(flexible response) feli samkvæmt
mati Bandaríkjanna í sér eyðingu
Evrópu á kjarnorkubáli.
Þessar dæmalausu NATÓ-
heræfingar sem gera ráð fyrir að
beitt sé kjarnavopnum að fyrra
bragði, ýttu mjög undir deilur innan
NATÓ, sem enn er ekki séð fyrir
endann á, um endumýjun skamm-
drægra flauga. Þá hefur það einnig
magnað upp reiði almennings, að
stjómvöld í Vestur-Þýskalandi hafa
um langt skeið reynt að hilma yfir
eðli hemaðarstefnu NATÓ og
líklegar afleiðingar hennar, ef til
alvömnnar drægi. Jafnvel þing-
menn vamarmálanefndar vestur-
þýska þingsins fengu ekki mikil-
vægar upplýsingar og var borið við
bandarískum fyrirmælum um leynd.
Eru íslendingar að vakna?
Lesandi kann nú að spyija, hvort
okkur íslendinga varði eitthvað um
þær heræfingar sem hér hafa verið
gerðar að umtaisefni og þá hemað-
arstefnu sem að baki þeim býr.
Betur að svo væri ekki. Við emm
hins vegar sem aðilar að Atlants-
hafsbandalaginu ábyrgðarmenn
fyrir hvort tveggja og höfum auk
þess látið land okkar undir her-
stöðvar, þar sem þessi kaldrifjaði
leikur hermennskunnar er skyldu-
verk manna dag hvem.
í Keflavíkurherstöðinni er um
þéssar mundir verið að byggja
styrkta stjómstöð til að bandarísku
liðsoddamir geti stjómað hildar-
leiknum eftir að mannfólkið er svið-
ið og dautt þar sem áður vom
byggðir við Faxaflóa. Og það em
hemaðarmannvirkin, ratsjárbúnað-
urinn og AWAC’s-vélarnar sem
varaliðið á að æfa sig í að vemda
í blíðunni um Jónsmessuleytið.
En kannski er að koma að því
að veraleikinn renni upp, einnig
fyrir íslendingum, sem hafa sumir
hveijir haft tilhneigingu til að líta
á herstöðvamar sem eins konar
búsílag. Skoðanakönnun benti til
þess á dögunum að tveir þriðju hlut-
ar landsmanna væm andvígur þeim
heræfingum, sem utanríkisráðherra
hefur fallist á þrátt fyrir mótmæli
samstarfsaðila í ríkissljóm að fram
fari innan skamms.
Það er löngu tímabært að þjóðin
geri það upp við sig, hvort land
okkar eigi til langframa að vera
útvarðstöð í hemaðarkerfi Banda-
ríkjanna. Sá veraleiki sem birtist
okkur í umræddum heræfingum hér
á vegum Bandaríkjahers og NATÓ
ætti að auðvelda okkur svarið.
Höfundur er þingmaður Alþýðu-
bandalagsins fyrir Austurlands-
kjördæmi.
Fyrirsögn í Le Parisien:
Albert Guðmundsson snýr aftur
í franska dagblaðinu Le
Parisien var fyrir skömmu
sagt frá því í fyrirsögn að Al-
bert Guðmundsson, frægi leik-
maðurinn úr Racing væri orð-
inn sendiherra Islands í
Frakklandi. Fréttin birtist á
íþróttasíðu blaðsins og hefst á
þvi að rifjuð eru upp gömul
afreksverk Alberts af vellin-
um.
Síðan er sagt frá því að þessi
frægi íslenski leikmaður, sem
heillaði knattspymuáhugamenn
á sjötta áratugunum, hafi nú
snúið sér að stjómmálum og því
haft lítinn tíma til íþróttaiðkanna
hin síðari ár.
Stjórnmálaferill hans er rak-
inn í fáum orðum og sagt frá
því hann hafi verið borgarfulltrúi
í Reykjavík, þingmaður og fjár-
málaráðherra, en hafí nú tekið
við embætti sendiherra íslands í
Frakklandi, Spáni og Portúgal.
í fréttinni stendur einnig að
Albert hafi verið ánægður með
að heyra að gamla liðið hans
Racing væri ekki alveg búið að
vera. Hann spurðist einnig fyrir
um gamla félaga úr liðinu og
fékk að vita að Paul Jurilli væri
þar meðal stjórnenda. Albert
lýsti yfir áhuga sínum á að hitta
gömlu félagana og blaðamaður-
inn segir að það hafi tekist, því
sama dag og hann var hjá Al-
bert komst hann í samband við
Paul Jurilli.
“ • ' ’■) i I • . <■ . , I . r.j i i