Morgunblaðið - 16.09.1989, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 16. SEPTEMBER 1989
27
Öli Bjarnason
Grímsey - Minning
Fæddur29. agust 1902
Dáinn 8. september 1989
Föstudaginn 8. september sl.
andaðist á Fjórðungssjúkrahúsinu á
Akureyri Óli Bjarnason útvegsbóndi
að Sveinsstöðum í Grímsey, 87 ára
að aldri. Með honum er genginn
merkur og farsæll dugnaðarmaður.
Óli fæddist að Steindyrum á
Látraströnd 29. ágúst 1902. For-
eldrar hans voru Bjarni Gunnarsson
bóndi og sjómaður að Steindyrum
og kona hans Inga Jóhannesdóttir.
Þegar Óli var á fimmta árinu fórst
faðir hans í selaróðri úti fyrir fjalla-
skaganum milli Eyjafjarðar og
Skjálfandaflóa. Með honum fórust
bróðursonur hans og mágur. Stóð
Inga móðir Óla eftir með 4 börn í
ómegð á harðbýlu koti, þar sem litla
björg var að fá nema frá hafinu.
Hún greip þá til þess ráðs að flytj-
ast austur í Þorgeirsfjörð ásamt
þremur börnum sínum. Með henni
fluttist ungur vinnumaður hennar,
Guðlaugur Óli Hjálmarsson. Hann
var frá bænum Keflavík, sem stóð
út við sjóinn í Keflavíkurdal, litlu
dalverpi milli Gjögurtár og Þor-
geirsfjarðar. Inga átti rætur í Fjörð-
um, en afi hennar var prestur að
Þönglabakka í Þorgeirsfirði og sjálf
var hún ásamt systrum sínum
kennd við bæðinn Kussungsstaði í
Hvalvatnsfirði, en allar voru syst-
urnar annálaðar fyrir glæsileik og
góðar gáfur.
Guðlaugur Óli kvæntist Ingu og
gekk börnum hennar í föðurstað,
en saman eignuðust þau eina dótt-
ur. Þau bjuggu fyrst að Botni í
Þorgeirsfirði og síðan að Þverá í
Hvalvatnsfirði, þar sem Óli vandist
öllum algengum sveitastörfum.
Vorið 1914 fluttist fjölskyldan til
Grímseyjar og settist að á jörðinni
Básum, sem er nyrsti bær landsins.
Voru það talsverð umskipti, því að
í Grímsey byggðist afkoma manna
í ríkari mæli á fiskveiðum ásamt
fugla- og eggjatekju en á hefð-
bundnum búskap. Þá lífgaði það
upp á mannlífið í Grímsey, að þar
var oft fjöldi innlendra og erlendra
fiskiskipa á veiðum nærri eyjunni.
Þegar brældi og skipin þurftu að
ieita vars, komu áhafnimar í land
til þess að sækja vatn, ís eða eiga
önnur viðskipti við eyjarskeggja.
Var þar yfirleitt um að ræða vöru-
skipti — innlendar afurðir látnar í
skiptum fyrir erlendar. Tollheimta
ríkissjóðs mun ekki hafa fengið
miklar tekjur af þeim viðskiptum,
enda fríverslun við erlenda sjómenn
hefðbundin búbót í útkjálkabyggð-
um hér á landi öldum saman.
Fjölskyldan tók skjótt ástfóstri
við Grímsey. Óli og systur hans
fundu sér maka á eyjunni og móðir
hans og stjúpfaðir bjuggu þar til
æviloka. Móðir Óla náði 102 ára
aldri og hélt andlegum, styrk til
æviloka. Óli sýndi skjótt dugnað og
áræði og þá snerpu, sem einkenndi
hann alla tíð. Aðeins 15 ára að aldri
hóf hann að síga í fuglabjörg eftir
eggjum og ungum og sinnti hann
því hlutverki í 38 ár. Hann reri til
fiskjar og varð aflamaður, sem
kunni vel til verka við flestar veiði-
aðferðir. Hann eignaðist eigin báta
einn eða í félagi við aðra og lenti
í ýmsu á giftusömum sjómennsku-
ferli sínum. Meðal annars var hann
skamma hríð skipveiji á færeyskri
seglskútu, en hann var vinmargur
meðal Færeyinga og annarra Norð-
urlandabúa, sem stunduðu veiðar
við Grímsey. Hann varð vitni að
því, er þýsk könnunarflugvél var
skotin niður skammt frá báti hans
á stríðsárunum og hugðist hann
bjarga áhöfninni, þegar flugvélar
bandamanna öftruðu þvír þar eð
hraðbátur var á leið frá Siglufirði,
sem tók Þjóðveijana um borð. Óli
fékk í þorskanet að vetrarlagi
stærsta lax, sem veiðst hefur hér á
landi, — Grímseyjarlaxinn svokall-
aða, en hann vó 49 pund blóðgað-
ur. Fleira skal ekki rakið hér, en
Erlingur Davíðsson birti fróðlegt
og skemmtilegt viðtal við Óla í 5.
bindi bókaflokksins „Aldnir hafa
orðið“ og rekur Óli þar ýmsa eftir-
minnilega atburði úr lífshlaupi sínu.
Jafnframt fiskveiðujn, fuglaveiðum
og eggjatekju rak Óli nokkurn bú-
skap til þarfa heimilisins. Hann tók
virkan þátt í þróun árabátaútgerðar
til hátæknivæddra veiðiaðferða,
hann fylgdist með breyttum sam-
göngum milli Grímseyjar og megin-
landsins frá stopulum siglingum
póstbáta og áraskipa til tíðra flug-
samgangna og hann breytti torfbæ,
sem ekki hafði þróast ýkja mikið
frá búskaparháttum járnaldar í
steinsteypt íbúðarhús með öllum
nútíma þægindum.
Óli var hamingjumaður í einkalífi
sínu. Hann kvæntistárið 1927 eftir-
lifandi konu sinni, Elínu Sigur-
björnsdóttur frá Sveinsstöðum, og
settu þau saman bú á Sveinsstöð-
um, þar sem þau bjuggu í félagsbúi
við foreldra Elínar, Sigurbjörn Sæ-
mundsson og Sigrúnu Indriðadótt-
ur, meðan þeirra naut við. Þau eign-
uðust 7 börn, sem eru: Sigrún f.
1928, húsmóðir í Innri-Njarðvík,
gift Páli Kristinssyni vélgæslu-
manni; Óli f. 1931, útvegsbóndi í
Grímsey, kværitur Halidóru
Traustadóttur; Inga f. 1933, hús-
móðir í Grindavík, gift Björgvin
Gunnarssyni skipstjóra; Willard
Fiske f. 1936, skipstjóri í Grindavík,
kvæntur Valgerði Gísladóttur;
Birna f. 1943, húsmóðir í Grindavík,
gift Dagbjarti Einarssyni útgerðar-
manni; Garðar f. 1945, útgerðar-
maður í Grímsey, giftur Aslaugu
Alfreðsdóttur; Þórleifur f. 1954,
sjómaður í Grímsey, giftur Ingi-
björgu Margréti Gunnarsdóttur.
Þórleifur fórst af slysförum í
Grímsey árið 1981.
Sá, sem þessar línur ritar, dvald-
ist mikið á Sveinsstaðaheimilinu í
æsku. Það voru hamingjudagar.
Lífið var viðburðaríkt og gekk hratt
fyrir. sig. Margt var í heimili og
allt heimilisfólk hafði nytsömum
hlutverkum að gegna við fiskveið-
ar, fiskverkun, húsverk og bústörf
auk þess að nýtt voru þau hlunn-
indi, er hinir vængjuðu íbúar eyjar-
innar skapa þeim tvífættu, væng-
lausu. Þau Oli og Elín voru jafnsett-
ir verkstjórar þessara fjölbreyttu
athafna hvort á sinu sviði og saman
vöktu þau með kærleika og um-
hyggju yfir velferð alls heimilis-
fólksins. Þótt Óli kæmi þreyttur
heim frá daglegum störfum sínum
á sjó og landi, gat hann gefið sér
tíma til að segja yngstu heimilis-
mönnunum sögur af ísbjörnum,
blöðruselum og öðrum heimskauta-
dýrum, sem fengu oft á sig töfrablæ
um það leyti sem áheyrendur og
sögumaður svifu sameiginlega inn
í draumalandið. Gestkvæmt var á
heimilinu og m.a. gerðist það oft,
einkum að sumarlagi, að íslenskir
og erlendir sjómenn komu í heim-
sókn til vinar síns Óla. Það var
spjallað, sungið og leikið á hljóð-
færi, en ÓIi hafði hlotið góða tónlist-
argáfu í vöggugjöf og lék sjálfur á
orgel og harmoniku.
Hamingjustundirnar á Sveins-
stöðum verða jafnan þeim, sem
þeirra nutu, einn dýrmætasti fjár-
sjóður í safni minninganna.
Óli hélt fullri andlegri orku til
hinsta dags. Sjón hans var farin
að daprast, en hann missti aldrei
áhugann fyrir umhverfi sínu og
atburðum líðandi stundar. Hann
kunni vel að meta spaugileg atvik
úr hversdagslífinu og hann skemmti
oft samferðamönnunum með frá-
sögnum krydduðum gamanyrðum
og kviðlingum.
Síðustu árin höfðu þau hjónin
vetursetu hjá börnum sínum í
Grindavík, en þegar voraði og fugl-
inn fó að undirbúa hreiðurgerð í
Grímseyjarbjörgum, fór gamli mað-
urinn að ókyrrast á Suðurnesjum
og hélt heim í ríki miðnætursólar-
innar. Um leið og farfuglarnir hurfu
á haustin fór hann svo að undirbúa
vetursetu sína og þannig var ein-
mitt ástatt, þegar æðri máttarvöld
breyttu áætlunum hans hinn 8.
september sl.
Að samferðarlokum bið ég Drott-
in að varðveita Óla Bjarnason og
blessa minningu hans.
Björn Friðfinnsson
Þá er fallinn í valinn einn af
máttarstólpum Grímseyjar í sjö ára-
tugi, Óli Bjarnason frá Sveinsstöð-
um, en hann var farinn að hafa
hægara um sig hin síðari ár, eins
og aldurinn segir til um. Ég held,
að á engan sé hallað þó spurt sé,
hvort Grímsey væri ennþá í byggð,
ef hann hefði ekki haslað sér völl
á þessari eyju norður við ysta haf.
Hann sagði mér oft, að það hefði
hvarflað sterklega að sér að flytja
í land á árunum fyrir 1950. En þá
voru margir af vinum hans og félög-
um þegar farnir, eins og víða gerð-
ist á afskekktum stöðum á þessum
árum. En Óli stóðst freistinguna
og var stoltur af síðar, og hafi hann
heiður fyrir. Ég held að þessi vísa,
sem Óli fékk á sextugsafmæli sínu
frá Bjarti vini sínum á ms. Drangi,
lýsi betur en mörg orð, því sem ég
vildi sagt hafa.
Sextán ára sullufótur
sjaldan ertu veill.
Eyjarskeggjaöldubijótur
ávallt lifðu heill.
Kynni okkarhófust haustið 1954,
en þá var ég háseti á ms. Kötlu,
og vorum við að sækja saltfisk til
Grímseyjar. Þá voru aðstæður aðrar
en í dag því allur fiskur var fluttur
á bátum útá legu, en hafnaraðstaða
var mjög bágborin í Grímsey þá.
Við'tveir úr áhöfninni fengum far
með Óla í einni ferðinni, því okkur
langaði til að skoða eyjuna og það
mannlíf sem þar var. Við urðum
síðar tengdasynir hans, og má því
segja að ferðin sú var ekki til einsk-
is farin. Ég kvæntist Birnu dóttur
hans nokkrum árum síðar, og var
svo viðloðandi þarna part úr sumri
eða hausti, næstu tuttugu árin.
Margan skakróðurinn fórum við
saman, og var þá margt spjailað,
því hann hafði frá ýmsu að segja,
og gerði það vel. Oft vorum við
orðnir heldur ókræsilegir, þegar líða
tók á daginn, því báðir tóku í nef-
ið, en erfitt um vik að snýta sér
með gúmmívettlinga á höndum og
nóg að gera á rúllunni. Ég skolaði
mig auðvitað vel á landleiðinni,
enda í frumbernsku hjónabandsins,
en hann lét sig það minna skipta,
enda orðinn sjóaður á þeim vett-
vangi, sem og öðrum.
Já, margs er að minnast og allt
er það gott, hvort sem farið var á
sjó, bjástrað f kringum kindur, háf-
aður lundi eða sigið í bjarg. Óli var
harðduglegur og fylginn sér og
hrókur alls fagnaðar í góðra vina
hópi. Var því oft glatt á hjalla á
Sveinsstöðum, og ekki skemmdi
hún Elín Þóra konan hans það, svo
samhent sem þau voru í einu og
öllu. Hann var sínum börnum mjög
traustur og góður og barnabörnun-
um alveg einstakur afí, bæði hvað
varðar alvöru lífsins og ekki síður
með glettni og gamansemi. Sú sem
saknar hans mest er kona hans,
Elín Þóra, en hjónaband þeirra var
alveg sérstakt, og gætu þeir sem
yngri eru mikið af því lært.
Eg vil svo að lokum þakka fyrir
okkar góðu kynni, eða eins og hann
sagði stundum sjálfur... „Takk so
mykket gamli.“'
Dagbjartur Einarsson
Þegar komið er á nýja staði,
mönnum áður ókunna, þá skiptir
miklu máli viðmót fólksins, er þar
býr. Staðhættir allir eru léttvægir
frammi fyrir þeim mannlegu tengsl-
urri, sem gefa af sér vináttu og
gleði.
Grfmsey er útvörður landsins í
norðri. Það er trú mín, að margt
borgarbarnið spyiji hvernig mann-
lífið sé þar, hvort nokkurt vit sé í
því að búa þar. Þannig hugsa þeir
sem ekki þekkja til, hafa ekki feng-
ið að kynnast þeim ævintýraheimi
sem eyjan er. Sá heimur ævintýr-
anna væri þó ekki samur, ef ekki
byggi þar mannkostafólk. Fólk, sem
hefur tekið tryggð við eyjuna sína
og finnur sig hvergi annars staðar
heima.
Sjálfur hafði ég haft kynni af
Grímseyingum áður en ég kom þar
fyrsta sinni. En í raun er allt annað
að kynnast fólki á heimavelli, í sínu
umhverfi, helduf en að læra að
þekkja fólk sem gesti á öðrum stöð-
um.
Handtak aldursforsetans í
Grímsey, Óla Bjamasonar, er mér
í fersku minni. Hlý hönd og styrk
og vináttan, sem skein úr andliti
þessa höfðingja, var slík að hún
vakti með mér notakennd. Þessi
lágvaxni og þrekvaxni maður hélt
í hönd mína, hallaði sér upp að mér
og sagði: „Gaman væri að þú kæm-
ir með mér heim á Sveinsstaði og
heilsaðir upp á okkur hjónin.“
Og ferðirnar að Sveinsstöðum
áttu eftir að verða margar. Þar var
tekið innilega á móti gestum. Þar
var dvölin betri en á margra stjörnu
hótelum, því hjartahlýja og elsku-
legheit Ellu og Óla er fágæt.
Húsfreyjan var kvik* í öllum
hreyfingum með sitt sindrandi
augnatillit og bros, sem kom öllum
í gott skap. Húsbóndinn ræðinn og
skemmtilegur og sagði gjarnan frá
skemmtilegum atvikum frá fyrri
tíð. Frásagnargáfa hans var mikil
og hann naut þess að rifja upp
gamla daga. Og þrátt fyrir að hús-
freyjan væri önnum kafin við að
bera fram kræsingar, þá var hún
um leið þátttakandi í samræðunum.
Þau sögðu frá skemmtilegum atvik-
um, gjarnan broslegum og hlógu
mikið. Ekki var minnst hlegið þegar
Ella sagði mér frá vinkonu Óla í
farsímanum.
En nú verður öðru vísi að koma
að Sveinsstöðum en áður. Erfitt er
að hugsa sér þau Ellu og Óla hvort
án annars. Nú er Ella sjálf aldurs-
forseti íbúa Grímseyjar.
Sjálfur hafði Óli oft óskað þess,
að þurfa ekki að líða vegna heilsu-
leysis heldur að fá að fara þá held-
ur fyrr. En hann bætti gjarnan við
að Guð hafi verið sér góður og
mildur, þrátt fyrir erfið og þung
spor á stundum.
Hann átti í hjarta sínu einlæga
trúarvissu og eilífa lífið var honum
nærri. Þar átti hann líka þá, er
honum voru kærir og kallaðir voru
langt um aldur fram. Bænamál
hans var einlægt og vart trúi ég
að sá dagur hafi liðið, að hann
hafi ekki þakkað Guði hvern þann
dag, sem hann gaf. Hann sótti
kirkju sína vel og eftir messur vildi
hann gjarnan setjast niður einn með
prestinum sínum, og ræða þá pré-
dikun, er flutt hafði verið. Óli var
líka minnugur á hið talaða orð.
Óli Bjarnason fæddist á Stein-
dyrum á Látraströnd 29. ágúst
1902. Foreldrar hans voru Inga
Jóhannesdóttir og Bjarnj Gunnars-
son. Föður sinni missti Oli er hann
var aðeins 4 ára gamall. Móður
hans minnast margir sem konunnar
sem var amma nær allra barnanna
í Grímsey. Óli átti þijár systur,
Guðrúnu, sem býr í Ólafsfirði, Sig-
gerði, sem býr á Akureyri, og
Svanfríði, sem bjó á Dalvík en er
látin fyrir nokkrum árum.
Hjá foreldrum hans hafði verið
vinnumaður, Óli Hjálmarsson. Þeg-
ar Bjarni féll frá bauðst hann til
þess að hjálpa Ingu við uppeldi
barnanna. Þetta varð Ingu og böm-
unum mikið happ því ekki var bjart
framundan á þessum tímum fyrir
konu með 4 ung börn. Síðar jgengu
þau í hjónaband, Inga og Oli, og
reyndist hann börnum hennar hinn
besti faðir.
Of hafði Óli Bjarnason sagt mér
hve mikils hann mat þennan fóstur-
föður sinni. „Aðrir menn hefðu aldr-
ei verið okkur systkinunum það sem
hann var,“ sagði hann.
Óli ólst upp í Fjörðum en árið
1914 flutti fjölskyldan til Grímseyj-
ar þar sem Óli Bjarnason bjó allan
sinn aldur.
Á unglingsárum fór hann til sjós.
Fyrst með tveimur jafnöldrum
sínum á árabát. Voru þeir þrír
ávallt nefndir „Félagamir" og bát-
urinn þeirra Félaginn. ÓIi fór til
Færeyja þegar hann var 18 ára og
réð sig þar á skútu, sem sótti á
íslandsmið. En Grímsey átti hug
hans og þar sneri hann sér alfarið
að útgerð og gerðist það, sem í þá
daga var kallað útvegsbóndi. Mót-
orbátarnir urðu nokkrir, sem hann
átti. Þeir báru nöfn eins og Sæunn,
Hjördís, Ella, Þóra, og síðast átti
hann tvo báta, er hann nefndi Haf-
öiduna. Síðar reri Óli með sonum
sínum. Það er trú mín, að hann
væri enn að, ef sjónin hefði ekki
bilað, því ekki vantaði áhugann.
í huganum var hann alla tíð á
sjónum og fylgdist grannt með öllu,
sem þar gerðist. Hann hafði talstöð
heima á Sveinsstöðum og talaði
gjarnan við bátana í kring og spurði
frétta.
Hann taldi það sitt mesta gæfu- ^
spor í lífinu þegar hann gekk að
eiga Elínu Þóm Sigurbjörnsdóttur
6. nóvember 1927. Hún er innfædd-
ur Grímseyingur, fædd á Sveins-
stöðum og hefur búið þar allan sinn
aldur. Hún er dóttir Sigurbjörns
Sæmundssonar, sem var Grímsey-
ingur að ætt og uppruna, og konu
hans, Sigrúnar Indriðadóttur.
Börn þeirra Ellu og Óla urðu 7.
Elst er Sigrún húsfreyja í Njarðvík,
gift Páli Kristinssyni. Óli Hjálmar
útvegsbóndi í Grímsey, kvæntur
Halldóm Traustadóttur. Inga
Bjarney húsfreyja í Grindavík, gift
Björgvini Gunnarssyni. WiIIard
Fiske skipstjóri í Grindavík, kvænt-
ur Valgerði Gísladóttur. Birna hús-
freyja í Grindavík, gift Dagbjarti
Einarssyni. Garðar útgerðarmaður
í Grímsey, kvæntur Áslaugu Al-
freðsdóttur. Yngstur var Þorleifur,
sem lést af slysförum í Grímsey
haustið 1981. Eiginkona hans var
Margrét Gunnarsdóttir. Hann var
öllum mikill harmdauði og þungbær
sorg öldmðum foreldrum.
Mannkosti þeirra Óla Bjarnason-
ar og Elínar Þóm má glöggt sjá í
afkomendum þeirra í 4 ættliði, og
fylla nú nærri sjö tugi.
Óli hafði kennt vanheilsu sl. ár"-^
en ávallt birti aftur og nú vom þau
hjónin að undirbúa sig að fara til
Grindavíkur. Þar höfðu þau dvalið
á vetmm undanfarin ár á heimili
Ingu dóttur sinnar og Björgvins.
En nú hefur sá gamli snúið fleyi
sínu til nýrra leiða. Kúrsinn er nú
nýr og ekki tekinn út frá einni af
höfuðáttunum fjómm. Hann siglir
nú um hafið eilífa til móts við það
ríki er Guð einn gefur.
Það er ljúft að mega minnast
hans með þakklæti og muna vináttu
hans og hlýju. Hann var góðgjam
maður enda þótt hann væri á stund-
um hvass og orðhvatur. „Ég var
stundum glanni, vinur minn,‘‘ sagði^
hann við mig, er við ræddum gamla
tíð.
Þegar við kvöddumst í júlí sl.
sagði hann við mig á þá leið, að
ég hefði tekið kúrsinn í hásuður.
Það geri ég líka með haustinu, sagði
hann, en samt vitum við að allt er
í Guðs hendi.
Við höfðum mælt okkur mót í
Grindavík og ætluðum saman að
horfa á brimið þar. En nú er brim-
aldan á milli okkar, því kall hans
hefur hljómað. En Ella mun fara
til Grindavíkur og saman munum
við halda áætlun okkar Óla.
Ég bið góðan Guð að blessa
minningu vinar míns Óla Bjarna-
sonar. Þakklætið er förunautur
hans og minning hans er björt í
hugum vina hans og vandamanna.
Grímsey kveður í dag einn sinna
góðu og tryggu sona. •
Guð blessi eiginkonu hans og
ástvini hennar alla.
Pálmi Matthíasson