Morgunblaðið - 16.09.1989, Blaðsíða 10

Morgunblaðið - 16.09.1989, Blaðsíða 10
I ■________________________■_________ege; H33M3Tqa8 .3I 51UOAOHAOIJAJ CIIOAJgMUDHOM 10 MORGUNBIAÐIÐ LAUGARDAGUR 16. SEPTEMBER 1989 MemiigaisKÉi Norðyitanda Hlutverk Menningarsjóðs Norðurlanda er að stuðla að norrænni samvinnu á sviði menningarmála. í þessum tilgangi veitir sjóðurinn styrki til norrænna samstarfsverkefna á sviði vísinda, fræðslumála og almennrar menningarstarfsemi, t.d. myndlistar, bók- mennta, tónlistar og leiklistar, og til sérstaks norr- æns samstarfs félagasamtaka. Styrkir eru einkum veittir til verkefna, sem unnin eru í eitt skipti fyrir öll á ýmsum sviðum menningarlífs í víðtækum skilningi og sérstaklega til starfsemi, er horfir til nýjunga. Sjóðurinn leggur áherslu á að um sé að ræða víðtæka norræna þátttöku í verkefnum, sem styrkt eru. Umsóknir þurfa að öðru jöfnu að varða fleiri en tvær Norðurlandaþjóðir til að koma til greina. Styrkir eru að öðru jöfnu ekki veittir til reglubundinn- ar starfsemi, né til að kosta formlegt samstarf, sem þegar er komið á laggirnar. Ekki eru styrkir heldur veittir til námsdvalar eða til kennara- og nemenda- skipta. Styrkir til rannsóknarverkefnis er því aðeins veittir, sé um að ræða samvinnu vísindamanna frá þremur Norðurlandaþjóðum hið fæsta. Sé styrkur veittur til norræns fundarhalds, rennur hann til aðila, sem að skipulagningu fundar stend- ur, en ekki beint til þátttakenda frá einstökum lönd- um. Umsóknir ber að rita á umsóknareyðublöð sjóðsins. Sjóðsstjórnin heldur fundi fjórum sinnum á ári, venju- lega um miðbik mánaðanna mars, júní, september og desember. Skilafrestur umsókna er sem hér seg- ir: Fyrir marsfund sjóðsstjórnar til 15. janúar, fyrir júnífund til 15. apríl, fyrir septemberfund til 15. ágúst og fyrir desemberfund til 15. október. Umsóknareyðublöð og frekari upplýsingar má fá frá skrifstofu sjóðsins: Nordisk kulturfond Nordisk ministerráds sekretariat, St. Strandstræde 18, DK-1255 Köbenhavn K, (sími (33) 11 47 11), svo og í menntamálaráðuneytinu, Hverfisgötu 6, 150 Reykjavík (sími 91-609000). __________________________________________________J Umsjónarmaöur Gísli Jónsson 504. þáttur Haukur Eggertsson í Reykja- vík skrifar mér enn gott bréf, og er efni fyrri hlutans einkum að spyija um orðasambandið að „einhvern þrýtur örendi (er- indi)“. Upprunaleg merking þess held ég skýrist best með því að taka upp eftirfarandi orð úr Eddu Snorra Sturlusonar (46. kafli; leturbr. hér): „Þór lítur á hornið og sýnist ekki mikið, og er þó heldur langt. En hann er mjög þyrstur, tekur að drekka og svelgur all- stórum og hyggur að eigi skal þurfa að lúta oftar að sinni í hornið. En er hann þraut erind- ið og hann laut úr horninu og sér hvað leið drykknum, og líst honum svo sem all-lítill munur mun vera að nú sé lægra í horn- inu en áður.“ Að þrjóta erindi (eldra ör- endi) merkir þarna að geta ekki lengur andað frá sér, þurfa að anda að sér og neyðast þar með til þess að hætta að drekka. Orðið örendi var skrifað nokkuð mismunandi fyrrmeir. I þeirri merkingu, sem hér um ræðir, er það náttúrlega skylt lýsingarorðinu örendur = dauð- ur. Ég held að ör sé þarna neit- unarforskeyti og örendur því í raun sama sem andlaus, hættur að anda. Próf. Alexander Jóhannesson þýðir örendi á þýsku: „zustand, in dem man nicht atmet; nicht- atmen“, það er ástand, þegar maður andar ekki, öndunarleysi. Hann lætur sér detta í hug að örendur sé kannski þýðing lærðra íslendinga fornra á lat. exanimis, bókstaflega sá sem hættur er að anda eða misst hefur andann. Or er neitunar- forskeyti í mörgum íslenskum orðum, svo sem öreigi og ör- birgð. Sögnin að þrjóta ( þraut, þrutum, þrotinn; 2. hljóðskipta- röð) er þrásinnis ópersónuleg með þolfalli: mig þrýtur eitt- hvað = mig skortir eitthvað, ég hef misst eitthvað, sbr. hluta úr ágætu kvæði Sigurðar Þórarins- sonar náttúrufræðings. Þar við raig þrýtur minni, þaðan af veit ei par, að eigruðum út á stræti ætiandi á kvennafar... Á síðari tímum hefur að þrjóta erindi fengið víðari merkingu, náð til getuleysis af fleiri gerðum en áður var. ★ Gefum svo Hauki Eggertssyni orðið um sinn: „Það hringdi til mín maður um daginn og minntist á blaða- grein, sem hefði verið skrifuð af „skynsamlegu viti“. Mér varð hugsað til stórfróðlegs og skemmtilegs rabbs fjögurra prófessora við Heimspekideild Háskólans, sem birtist í Lesbók Morgunblaðsins 10. mars 1984. Einn þeirra svarar spurningu svo: „Heimspeki miðar að því að gera okkur kleift að ræða af skynsamlegn viti um hvað sem vera skal og mynda skynsam- lega orðræðu um heiminn“. Aldrei hef ég þorað að nota þessa setningu. Væri mér það óhætt? Með bestu kveðju.“ Já, þetta ætti að vera óhætt, þótt ýmsum finnist gæta þarna tvítekningar, ef við samþykkjum að vit og skynsemi sé hið sama. Svo er reyndar talið í íslenskri samheitaorðabók. Kannski hefur einhver blæbrigðamunur verið á þessu að fornu. í snilldarverki frá miðri 12. öld („Fyrstu íslensku málfræði- ritgerðinni“) standa m.a. þessi orð, þegar upp er talið það helsta sem þá þegar hafi verið skrifað á íslensku: „ ... eða svá þau hin spaklegu fræði er, Ari Þorgils son hefir á bækr sett af skyn- samlegu viti...“ Þetta hefur margur haft eftir, og ekki fer á milli mála að höf- undinum óþekkta hefur miklast viska Ara fróða. Snorri Sturlu- son segir líka um hann að hann væri námgjarn og minnugur og þætti sér hans sögn öll merkileg- ust. En úr því ég fór að vitna í höfund „Fyrstu málfræðirit- gerðarinnar", læt ég fylgja hér úr henni ráðleggingu sem mér hefur þótt allgóð. Höfundur vitn- ar í Cato gamla (Marcus Porcius Cato, 234-149 f.Kr.): ' „Contra verbosos noli contendere verbis. Sermo datur cunctis, animi sapientia paucis, Það er svá að skilja: Hirð eigi þú að þræta við málrófsmenn. Málróf er gefið mörgum, en spekin fám.“ Málróf er mælgi, málæði eða raup. ★ „Allir þeir, sem eitthvað læra, ættu að leggja áherslu á nám tungu sinnar — hvort sem þeir ganga í skóla eða mennta sig sjálfir. Hljómfegurð íslenskunnar og kraft er hvergi fremur að finna en í fornsögunum ... íslendingasögur eru dýrgripir tungu vorrar.“ (Guðmundur Friðjónsson í Sunnanfara; maí 1897.) ★ Hlymrekur handan kvað: Fyrir almenning austur í Beijing er óvíst hvort beyging og hneiging er nóg til að friða þá landstjórnarliða sem labba um með derring og reiging. ★ Aðsent: Hvað gerir sú kona við kökuna sína sem hefur bakað hana of mikið og brennt? Svar: Hún afbakar hana. Auk þess leggur Þórir Sig- urðsson á Akureyri til að fyrir- bærið robot verði kallað þjark- ur á íslensku. Dver g- hjarta Morgunbladið/Árni Kjaitanssón Dverghjarta Dicentra formosa Blóm vikunnar Umsjón: Ágústa Björnsdóttir 140. þáttur Dverghjarta er valmúaættar og á heimkynni á Austurlöndum t.d. í Japan og Kína og allar göt.ur norður til Síberíu. I fljótu bragði mætti ætla að hér væri enginn dugnaðarforkur á ferðinni sem auðveldlega samlagaðist harðn- eskjulegum aðstæðum því jurtin hefur afar fínlegt yfirbragð. En hún er ekki öll þar sem hún er séð, þolið er ótrúlegt bæði í sól og regni, en vissulega geta lang- varandi stormar leikið hana grátt, kubbað stöngla og þurrkað blað- rendur, — blómin láta hins vegar lítið á sjá á hverju sem gengur. Dverghjartað er að jafnaði um 30 sm á hæð og myndar með tíman- um allþéttan runnakenndan brúsk sem vandalítið er að halda í skefj- um. Leggirnir eru safaríkir og mjúkir og svipað má raunar segja um ræturnar, blöðin mikið skert og breiða fallega úr sér. Rauð drúpandi blómin eru líkust litlum hjartalöguðum baukum sem hanga á sveigðum stönglum. Bló- maliturinn getur verið nokkuð breytilegur, algengastur er hann rós-rauðbleikur en til eru afbrigði með allt að því blóðrauðum blóm- um. Sama má segja um lit blað- anna sem oft eru gráleit en geta líka verið fagurgræn. Blómgun- artíminn er með því lengsta sem gerist og getur staðið frá mánaða- mótum maí/júni og allt fram á haust. Dverghjartað gerir afar litlar kröfur en vel kann það að meta frjóan nokkuð djúpan jarðveg sæmilega rakaheldinn og vel kemst það af þó ekki séu því vald- ir allra sólríkustu staðirnir í garð- inum. Það þarf Iitla umhirðu en þakklátt er það fyrir nokkra vijkv- un gangi þurrkar úr hófi fram. Það hentar vel víða í garðinum t.d. í steinhæð, framantil í beðum með fjölærum plöntum og jafnvel í botni trjábeða. Dverghjartaðanu er mjög auðvelt að fjölga með skiptingu. Afbrigði með hvítum blómum hefur um skeið verið hér í ræktun en ekki náð mikilli útbreiðslu. ___________Brids_______________ Arnór Ragnarsson Bridsfélag Reykjavíkur Velrarstarfið hófst sl. miðvikudag með eins kvölds Mitchell-tvímenningi. 16 pör mættu til leiks og urðu efstu pör: N—S: Sigurður Sigurjónsson — Júlíus Snorrason 150 Örn Arnþórsson — Guðlaugur Jóhannsson 149 Jón Hersir Elíasson — Sigurpáll Ingibergsson 142 A—V: ísak Sigurðsson — Hrannar Erlingsson 157 Hrólfur Hjaltason — Ásgeir Ásbjörnsson 154 Haukur Ingason — Guðmundur Hermannsson 137 Næsta miðvikudag (20.9.) hefst 6-kvölda Barómeter-tvímenningur, þar sem staðan er reiknuð út eftir hver 4 spil. Spilarar fá útskrift af spilum kvöldsins i lok hvers spila- kvölds og útskrift af árangri hvers spils eftir hver 4 spil. Skráning er hjá Hauki Ingasyni hs. 671442, vs. 53044 og Sævari Þorbjörnssyni hs. 75420. Allir eru velkomn- ir. Keppnisstjóri er Agnar Jörgensen. Áætluð dagskrá vetrarins litur þannig út: Spilamennska hefst með eins kvölds tvímenningi, þann 13. sept. 20. sept. hefst svo 6 kvölda Barómeter- tvímenningur. Þar á eftir hefst svo 7-kvölda Butler- tvímenningur. 22. nóvember er frátekinn fyrir undan- rásir Reykjavíkurmótsins í tvímenningi. Landstvímenningur verður felldur inn í eitt spilakvöldið, þannig að spilagjöfin fyrir landstvímenninginn verður notuð eitt kvöld. 3 fyrstu miðvikudagskvöldin í janúar eru frátekin fyrir undanrásir Reykjavíkurmóts ! sveitakeppni. 31. janúar hefst svo aðalsveitakeppnin, sem verður með Monrad-sniði og mun standa í 7 kvöld. Spiluð verða 32 spil á milli sveita. Dagskránni lýkur svo með aðaltvímenn- ingskeppni scm verður 6-kvölda Barómét- er-tvímenningur.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.