Morgunblaðið - 12.10.1989, Síða 14

14
MGRGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 12. OKTOBER 1989
Gjöld af veiðileyfum
— óraunhæf umræða
eftir G. Jakob
Sigurðsson
Það var ánægjulegt að heyra
formann Sjálfstæðisflokksins, Þor-
stein Pálsson, gefa um það skorin-
orða og afdráttarlausa yfirlýsingu
fyrir skömmu, að hann væri því al-
gjörlega andvígur, að farið yrði að
taka leyfisgjöld af útgerðarmönnum
fyrir að senda skip sín til fiskveiða.
Þetta var þeim mun mikilvægara að
varaformaður flokksins, Friðrik
Sophusson, hafði með algjörlega
órökstuddum yfirlýsingum og vanga-
veltum gefið hið gagnstæða í skyn,
og Morgunblaðið hafði, mörgum til
mikillar undrunar, tekið undir slík
sjónarmið. Mest urðu þó vonbrigði
flestra 'utvegsmanna og sjómanna
þegar Morgunblaðið í leiðara þann
24. september vítti Þorstein fyrir að
hafna hugmyndum um leyfisgjöld
eða- auðlindaskatt og lagði áherslu á
nauðsyn málamiðlunar — þ.e. einhver
leyfisgjöld. í þessu máli má alls ekki
í fyrirsjáanlegri framtíð koma til
neinnar málamiðlunar eða undan-
sláttar, enda mundi þá gjaldtakan
fljótt magnast, ef af stað væri farið.
í ljósi reynslu undanfarinna ára
og líðandi stundar, sjá útvegsmenn
og sjómenn, allir sem einn, hættuna,
sem leyfissala af hálfu ríkisins býður
heim. Það er höfuðnauðsyn að þeir
og samtök þeirra standi óbifanleg
gegn öllum tillögum í þá átt. Slíka
samstöðu þarf að kynna stjórnmála-
mönnum og allri þjóðinni vandlega
og með þungri áherslu.
Upphaf þessarar umræðu má fyrst
og fremst rekja til þess að nokkrir
prófessorar við Háskóla íslands hafa
síðustu árin haldið uppi. markvissum
og skipulögðum áróðri fyrir sölu
ríkisins á fiskveiðileyfum, þannig að
enginn mætti halda skipi sínu til
veiða nema greiða fýrir það himin-
háar upphæðir til ríkisins. Hafa hvað
eftir annað verið nefndar fjárhæðir
af stærðargráðunni 5-10 milljarðar
á ári, sem útvegsmönnum skyldi
gert að greiða. Áróðursgreinar þess-
ar hafa gjarnan hamrað á yfirlýsing-
um um, að fiskurinn í sjónum væri
sameign þjóðarinnar. Um þetta er
enginn ágreiningur, enda staðfest í
lögum. 011 önnur röksemdafærsla
þessara manna er hins vegar með
afbrigðum hæpin.
Þjóðfélagslegt ranglæti
Gylfi Þ. Gíslason segir í Morgun-
blaðinu þann 6. desember 1988:
„Samfélaginu ber bæði réttur og
skylda til að taka afgjald fyrir leyfin
til að tryggja sér réttmæt afgjöld og
eðlilegan afrakstur af eign sinni.“
Og enn fremur: „Með sölu veiðileyfa
er komið í veg fyrir það þjóðfélags-
lega ranglæti, sem felst í því að af-
henda einstaklingum eða félögum
verðmæti ókeypis og svipta eigand-
ann þannig afrakstri af eign sinni“
og enn (Mbl. 11.10.. 1988): „Verð-
mæti á enginn að fá gefins. Islenska
þjóðin í heild á að fá greiðslur en
ekki lítill hluti þjóðarinnar. Útgerðar-
menn greiða ekki samfélaginu and-
virðið." Sem sagt, þjóðin fær ekki
neitt. Útvegsmenn sjálfir hirða allan
arð af auðlindinni!
Er þetta nú virkilega svona? Allir
vita, og þeir sem svona skrifa vita
það manna best og -viðurkenna, þeg-
ar þeir eru ekki að tala um sölu á
fiskveiðileyfum, að velmegun þjóðar-
innar, einhver hin mesta að meðal-
tali sem til þekkist, er fyrst og fremst
að þakka afrakstri fiskveiðanna, og
samt fær þjóðin ekki neitt!!! Það er
spurt. „Fær eigandi auðlindarinnar,
hér þjóðin í heild, hina árlegu rentu
greidda? Fær Árni iðnaðarmaður eða
Bjarni kennari greiddan sinn hlut af
rentunni? Svarið er auðvitað nei.
Afgjaldið rennur ekki í sameiginleg-
an sjóð landsmanna. Það rennur til
þeirra sem ríkisvaldið hefur veitt
ókeypis leyfi til þess að hagnýta
auðlindina." Þetta er sagt vera „hið
mikla þjóðfélagslega ranglæti“, að
íslenska þjóðin í heild „fái ekki að
njóta í einhveiju þeirrar rentu sem
sameignin skilar af sér“.
Þær staðhæfingar, sem hér hafa
verið raktar em svo fjarstæðukennd-
ar og augljóslega alrangar, að eigin-
lega ætti ekki að þurfa að svara
þeim, en' svo haldið sé áfram með
ofangreind dæmi. Fengi Árni iðnað-
armaður sína vel borguðu vinnu við
byggingar, skipasmíðar, vélaverk-
stæði eða hvað annað, ef arðurinn
af sjávarútveginum flæddi ekki jafnt
og þétt og stríðum straumum frá
útgerðinni til þjóðarinnar? Gætu
kennarar hækkað launin árlega, þeg-
ar verst stendur á, og gætu íslend-
ingar haldið uppi sívaxandi, og von-
andi síbatnandi háskóla (og byggt
annan því miður) ef sjávarútvegurinn
arðrændi fólkið eins og af er látið —
ef þjóðin fengi ekki neitt fyrir auð-
lind sína?
Það er stundum furðulegt hvernig
jafnvel gáfuðustu menn geta farið
út í óskiljanlegar öfgar í málaflutn-
ingi, ef þeim finnst mikið við liggja
að vinna málstað sínum fylgi. Því
hefur meira að segja hvað eftir ann-
að verið haldið fram; að ekkert væri
athugavert við að selja veiðileyfin til
útlendinga, þótt allir megi vita, að
slíkt mundi leiða til óbætanlegs tjóns
fyrir íslenskt atvinnulíf og algjörs
hruns sjávarútvegsins og fiskvinnsl-
unnar, og til óþolandi efnahagslegs
ósjálfstæðis. Svona mætti vel hlusta
á frá óábyrgum lýðskrumurum, en
ekki frá virðulegum prófessorum við
Háskóla íslands.
í ákafa sínum til að vinna leyfissöl-
unni fylgi, og vegna andstöðu út-
vegsmanna og sjómanna, hefur oft
verið gripið til þess að fordæma út-
gerðarmenn fyrir lélegan rekstur.
Þeir hafa verið sakaðir um vankunn-
áttu og kæruleysi og skort á vilja
til hagræðingar, en þegar spurt er
hvernig á að hagræða umfram það
sem sífellt er verið að gera, verður
fátt um svör.
En lítum á hina hliðina. Mikið má
íslenskur sjávarútvegur vera auðug-
ur, ef hann hefur um árabil haft af
þjóðinni alla þá.milljarða, sem hann
hefði átt að greiða í leyfisgjöld. Er
hann kannski svona auðugur? Hér
er ekki rúm til að ræða það, enda
öllum kunnugt um ástandið. Kannski
er þjóðinni og stjórnmálamönnunum
svipað farið og fálkanum, sem sagt
var um: „Hann kennir ekki fyrr en
kemur að hjartanu." Það er fyrst
þegar mikill hluti útvegsins er að
sligast undan óbærilegri skuldabyrði,
og hann er að því kominn að geta
ekki lengur haldið áfram að bera á
herðum sér velmegun þjóðarinnar,
að menn fara að gera sér ljóst, að
kannske hafi of mikið verið á hann
lagt, og líklega borgi sig að halda
honum lifandi að mestu. Aðferðirnar
sem nú eru notaðar til þess eru hins
vegar bæði varasamar og skamm-
góðar. En einmitt nú, þegar svo er
komið sem raun ber vitni, stendur
baráttan sem hæst til að leggja á
hann nokkra milljarða til viðbótar.
Allir hljóta þó að sjá, að við núver-
andi aðstæður er engin leið fyrir
útgerðina að bera þyngri gjöld, og
miðað við stjórnun fjármála á íslandi
mörg undanfarin ár eru því miður
engar líkur til að þessum atvinnu-
vegi verði á næstu árum veittur
slíkur grundvöllur til rekstrar, að
hann fari í heild að verða ennþá gjöf-
ulli fyrir þjóðarbúið en verið hefir.
G. Jakob Sigurðsson
„Mikið má íslenskur
sjávarútvegur vera
auðugur, ef hann hefúr
um árabil haft af þjóð-
inni alla þá milljarða,
sem hann hefði átt að
greiða í leyfisgjöld. Er
hann kannski svona
auðugur?“
Hvers eðlis eru annars þessar stór-
felldu gjafir þjóðarinnar, sem sagt
er að felist í úthlutun veiðileyfa án
endurgjalds? Má ekki orða það svo
á einfaldan máta að stjórnvöld segi
við útgerðarmenn: Hér gefum við
ykkur ókeypis veiðileyfi, og þið meg-
ið fiska ykkar skammt, og meir’a en
það, þegar þið svo seljið aflann til
útlanda, ferskan eða frystan, skulum
við sjá um að gengið á gjaldeyrinum,
sem þið skilið til bankanna, verði
stillt þannig, að þið fáið í ykkar hlut
allt að 90—95% af því sem það kost-
aði ykkur að ná í fiskinn, og jafnvel
í einstökum tilfellum allt upp í 100%.
Engin smágjöf það! Útvegsmenn
greiða þjóðinni fullt andvirði Ieyf-
anna og mjög ríflega það.
Auk þeirra réttlætis- og siðferðis-
sjónarmiða, sem formælendur kvóta-
sölu hafa lagt svo mikla áherslu á,
eru ýmsar aðrar röksemdafærslur.
Hagræðing
Sagt er að ef kvótar væru seldir,
helst á uppboði, hefðu þeir best efni
á að kaupa, sem best gerðu út og
kynnu að hagnast. Þannig myndu
litlu karlarnir og „skussarnir" falla
út og flotinn komast á „færri og
hæfari hendur". Vafalaust er auð-
velt að setja inn í tölvu eitthvert „ide-
al módel“, gefa sér ýmsar frum-
stærðir og reikna svo út að svona
geti farið. En hvað um byggða-
stefnu, pólitík, mismunun í úthlutun-
um lána og margt fleira? Mundu
ekki allmörg fyrirtæki sem ekki
hefðu efni á að kaupa kvótana fara,
eins og alltaf hefur verið gert, þegar
á bjátar, í sveitarstjórnina, þing-
mennina, ráðherrana, og vini sína í
bönkunum, biðja um lán fyrir kvóta
og fá það, og geta þannig yfirboðið
önnur fyrirtæki, sem kannski eru
rekin af dugnaði og kunnáttu en
skortir skotsilfur og pólitískar fyrir-
greiðslur. Eru það kannski best-
reknuog efnuðustu fyrirtækin, sem
mest hafa fengið af þeim 5,3 milljörð-
um sem nýlega hefur verið úthlutað
úr Atvinnutryggingasjóði?
Hvernig geta menn, sem gjör-
þekkja íslenska fjármálastjórn, litið
fram hjá því sem raunverulega ger-
ist og prédikað þess í stað einhveija
„ideala" og marklausa skólabóka-
hagfræði, sem alls ekki fengi notið
sín hér um slóðir?
Og þá eru það þessar færri og
hæfari hendur. Það er vægast sagt
mjög vafasamt, að þjóðin væri betur
komin efnahagslega, eða lifði að
nokkru leyti fyllra og betra lífi, ef
útgerðin væri fyrst og fremst á hönd-
um nokkurra stórra fyrirtækja í stað
hinna Tjölmörgu stórduglegu og
framtakssömu útgerðarmanna og
skipstjóra eigin skipa, sem nú draga
farsæla björg í bú þjóðarinnar allt í
kringum landið.
Eitt er alveg víst, að með al-
mennri sölu ríkisins á veiðileyfum
yrði velferð útvegsmanna og sjó-
manna bundin í óþolandi viðjar póli-
tískrar óstjórnar og ráðsmennsku.
Slíkri „hagræðingu" verða útvegs-
menn og sjómenn að andmæla fullum
hálsi og allir sem einn, og á það
skal sérstaklega bent, að ráðstafanir
af þessu tagi hlytu einnig að bitna
mjög alvarlega á kjörum sjómanna.
Fækkun skipa
Áhersla hefur verið lögð á það að
„öruggasta og fljótvirkasta leiðin til
að ná fram þeirri minnkun á flotan-
um, sem öllum ber saman um að sé
nauðsynleg“ sé sala veiðileyfa
(G.Þ.G. Mbl. 26.4. 1989). Þetta er
margendurtekið með ýmsu orðalagi.
Um þetta þarf ekki að ijölyrða. Nú
eru í gildi reglur sem leyfa kaup
nokkru stærri skipa í stað þeirra sem
seld eru í landi eða úrelt. í þessu
felst auðvitað aukinn rúmlestaijöldi,
þ.e. stækkun flotans. Ef ef pólitískur
vilji er fyrir því að breyta reglunum,
þá er enginn hlutur auðveldari en
að gera það án allra krókaleiða. I
öðru lagi kaupa harla fáir íslending-
ar ný skip án mjög verulegra lána
úr opinberum sjóðum eða bönkum.
Ef alvara er í því að stöðva eða
minnka skipakaup og skipasmíði, þá
er hægt að stjórna því algjörlega
með stöðvun eða minnkun lána. Til
þess þarf sannarlega enga kvótasölu
af hálfu ríkisins nema síður sé.
Þann 29. janúar 1988 birtist í
Morgunblaðinu mjög ítarleg grein
eftir prófessorana Gylfa Þ. Gíslason
og Þorkel Helgason, sem hafa verið
mikilvirkustu talsmenn þess að ríkið
selji veiðileyfi. Þar er að venju hamr-
að á því „þjóðfélagslega ranglæti að
þjóðin sé svipt afrakstri af eign sinni
og að útvegurinn njóti einn þess sér-
staka auðs sem felst í fiskimiðun-
um“. Þjóðin fái ekki neitt. Þetta er
sami söngurinn og vant er, en til
þessarar greinar er sérstaklega
vísað, vegna þess að þar kemur fram
eitt grundvallarsjónarmið þessara
fræðimanna um það, hvernig mill-
jörðunum af leyfisgjaldinu skyldi
varið. Æskilegasta framtíðarskipan-
in er talin vera sú, að tekjur af veiði-
leyfagjaldi renni í sameiginlegan sjóð
landsmanna. Sjóðinn á svo m.a. að
nota í ýmiss konar flóknar og ófyrir-
séðar millifærslur. Meðal annars og
sérstaklega „yrði nauðsynlegt að
greiða bætur á útflutning iðnaðar
og landbúnaðarafurða". Við þennan
lestur ráku áreiðanlega margir upp
stór augu. Fyrst skal leggja á útgerð-
ina, sen\ heldur uppi velmegun þjóð-
arinnar, óviðráðanlegan viðbótar-
skatt, eyðileggja afkomu hennar enn
frekar og stórskaða afkomu sjó-
manna. Svo á að nota skattinn til
að styrkja óarðbæran útflutning á
öðrum vörum, sem skilar litlum eða
engum jákvæðum árangri.
Hér er ekki rúm til að ræða þessa
sérstöku tillögu nánar, enda stundum
bestu andmælin að beina aðeins at-
hygli manna að staðhæfingum, sem
eru svo fjarstæðukenndar, að fárán-
leiki þeirra verður þeim mun augljós-
ari sem meira er um þær hugsað.
Sem sagt:
1. Útveginum er ekkert gefið.
Hann greiðir fullt andvirði veiðileyf-
anna og oftast mikið meira.
2. Álagning leyfisgjalda er fráleit
og óframkvæmanleg við núverandi
aðstæður, og engar líkur eru til þess
að á því verði veruleg breyting í fyrir-
sjáanlegri framtíð.
3. Leyfisgjöld mundu, jafnvel við
hagstæðari aðstæður, ekki einungis
draga úr arðsemi útgerðarinnar og
möguleikum til eflingar þjóðarhags,
heldur einnig rýra kjör sjómanna
langt umfram það, sem nokkur sann-
girni gæti leyft.
4. Leyfisgjöld mundu alls ekki
leiða til hagræðingar heldur til óvið-
unandi miðstýringar, leggja íjötur á
útgerðina og stofna til pólitískrar
ofstjórnar þannig að, miðað við það,
þætti núverandi kvótakerfi leikur
einn og smámunir.
5. Fækkun skipa er miklu auðveld-
ari og öruggari með öðrum aðferð-
um.
6. Það væri ranglátt og skaðlegt
að krefjast leyfisgjalda eða auðlinda-
skatts. Samtök útvegsmanna og sjó-
manna mega alls ekki fallast á nein-
ar málamiðlanir í þá átt.
3. október, 1989.
Höfundur er forstjórí Sjófangs hf.
Skrifstofutækni
Tölvufræðslunnar
Þú stendur betur
að vígi að loknu
hagnýtu námi
Með námi í skrifstofutækni nærð þú góðum tökum á
tölvum og notkun þeirra. Þú kynnist bókfærslu, stjórnun
og fleiri viðskiptagreinum, rifjar upp ýmislegt í íslensku
og færð góða innsýn í viðskiptaensku.
Námið tekur 3-4 mánuði og að því loknu útskrifast
þú sem skrifstofutæknir. Þú getur valið um morgun-,
eftirmiðdags- eða kvöldtíma. Við bjóðum upp á afar hagstæð
greiðslukjör. Innritun er þegar hafin.
Hringdu strax í síma 687590
og við sendum þér bækling um hæl.
?TM Tölvufræðslan
Borgartúni 24, sími 687590