Morgunblaðið - 06.07.1990, Síða 15

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 6. JÚLÍ 1990
15
ar standi undir sér. En þetta er
útúrdúr.
Leikhúsreynsla — bíóreynsla?
Og nú er mál að fjalla um tillög-
ur byggingamefndar og hvaða af-
leiðingar þær muni hafa. Því það
tekur margt breytingum við það að
batni „öll aðstaða leikhúsgesta til
þess að njóta leiksýninga" — eins
og nefndin lætur nægja að rök-
styðja tillögu sína.
Fyrst og fremst veldur aukinn
gólfhalli breytingu á sjónarhorni
áhorfenda; þeir verða ekki lengur
varir hvers annars, en sjá leiksýn-
inguna á sviðinu á svipaðan hátt
og kvikmynd í bíó. Upplifunin af
leiksýningunni verður þeim ekki
lengur sameiginleg á sama hátt og
áður, heldur færist í þá átt að verða
bíóreynsla, sem er að öllu leyti and-
stæð leikhúsreynslu áhorfandans,
eins og ég hef skýrt hér að ofan.
Aukinn halli áhorfendasvæðis
gerbreytir auk þess forsendum leik-
stjóra, leikmyndateiknara og ljósa-
hönnuða (svo ekki sé minnst á leik-
ara) til að móta svip hverrar sýning-
ar — og einkum þó dýpt hennar.
Til glöggvunar má líkja Þjóðleik-
húsinu við ljósmyndavél sem stillt
er á þröngt ljósop og djúpt skerpu-
svið, það er að segja, áhorfandinn
sér um fremur þröngt sviðsop, en
getur horft langt inn eftir sviði. Ef
gólfhalli er aukinn, glatast þessi
beina sjónlína inn í sviðsbotn.
Áhorfandinn verður að lyfta sjónum
til að sjá þangað inn og þar með
hefur hið sjálfkrafa skerpusvið hans
breyst til hins grynnra. Því má líkja
við ijósmyndavél sem stillt er á vítt
ljósop og grunnt skerpusvið. En
slíkt skerpusvið heyrir til leikhúsum
með breitt sviðsop og breitt áhorf-
endasvæði en hæfir alls ekki grund-
vallararkitektúr Þjóðleikhússins.
Ég hef gerst margorður um upp-
lifun áhorfandans og eðli þeirrar
leikhúsgerðar sem einkennir Þjóð-
leikhús íslendinga. Það á sér að
sjálfsögðu ákveðnar ástæður, og
brýnasta ástæðan sú að ákveðið
hefur verið að leggja í eðlisbreyting-
ar á Þjóðleikhúsinu.
Vinnubrögð byggingarneftidar
Nú verður auðvitað að sjá tii
þess að Þjóðieikhúsið — einsog önn-
ur hús — fullnægi skilyrðum laga
um brunavarnir, öryggi og reglum
um aðbúnað á vinnustöðum o.s.frv.
Slíkar kröfur breytast og þar með
hús. Ég tel því enga goðgá að
breyta umbúnaði við sviðsop svo
brunatjald sinni tilgangi sínum né
heldur að starfsfólki sé búin sæmi-
leg aðstaða. Og hvað húsfriðunar-
sjónarmið varðar þykir mér vand-
séður tilgangurinn að geyma heilt
hús til heiðurs arkitekti, hver eru
takmörk slíkrar varðveislustefnu?
En það er full ástæða að spyrja,
hvernig á því stendur að horft hef-
ur verið framhjá veigamiklum
grundvallaratriðum þegar um ræðir
að leggja í breytingar á Þjóðleikhús-
inu? Það er því að mínu viti rétt
að nokkuð sé fjallað um byggingar-
nefnd sjálfa og vinnubrögð hennar.
í byggingarnefnd situr enginn
sérfróður maður um leikhús rneð
áherslu á seinni lið þess orðs. Ég
efa ekki, að nefndin hefur viljað
vinna verk sitt af alúð og ein-
lægni, og vafalaust jjess vegna, sem
hún réð sér ráðgjafa. Sá heitir Mikl-
os Ölverczky, sem hefur um langt
árabil starfað í Svíþjóð. Enginn þar
frýr honum vits á þeirri hlið er snýr
að fyrirkomulagi ljósabúnaðar og
sviðstækni allri, þótt nokkrum, sem
ég hef rætt við, þyki nóg um þá
áráttu hans að fela allt slíkt dót í
ljósarám sem aka fram í myrkri og
á bak við hlera á vegg. Én allir,
sem ég hef rætt við, eru á einu
máli um að þótt góður sé, hafi Mikl-
os Ölverczky ekki til að bera nauð-
synlega þekkingu á leikhússögu né
byggingarsögu leikhúsa til að geta
talist áreiðanlegur ráðgjafi um þau
mál.
Fræðilegar forsendur
Mér hefur þótt einkennilegt að
greina þess hvergi merki í skýrslum
byggingarnefndar að menn vildu
ganga vísindalega og nákvæmlega
til verks þegar um ræðir breytingar
á áhorfendasvæði hússins. Enginn
leikhúsfræðingur hefur fjallað um
þær útfrá sjónarmiðum þeirrar
fræðigreinar. Óg hefði þó verið eðli-
legt að byggingarnefnd Þjóðleik-
húss leitaði slíkrar ráðgjafar; það
er mikið í húfi að vel takist til um
breytingar á Þjóðleikhúsinu, sem
er merkileg bygging og að mörgu
leyti ágætlega gerð. Og eina leik-
húsbyggingin á íslandi sem lýtur
leikhúsfræðilegum lögmálum end-
urreisnarleikhússins. En það er
ljóst, miðað við þær upplýsingar
sem ég hef aflað mér, að byggingar-
nefnd hefur skotist skemmstu leið
milli bæja við lausn á verkefni sínu:
Að marka stefnu fyrir framtíðar-
skipulag og útlit Þjóðleikhúss. Og
þar með hefur nefndin, sjálfsagt
af tómu athugunarleysi, hvatt til
breytinga á fyrirkomulagi áhorf-
endasvæðis án þess að lægju fyrir
fræðilega réttar forsendur
slíkrar breytingar. Það er að-
finnsluvert, svo ekki sé fastar að
orði komist, því hvernig í ósköpun-
um má búast við því, að viturlega
sé ákveðið um breytingar á húsi
ef enginn veit hvers eðlis húsið er
útfrá leikhússögulegum forsendum
eða hvaða lögmálum starfsemi inn-
an veggja þess lýtur, eins og reynt
hefur verið að skýra í þessari grein.
En afleiðingarnar eru þær að
íslenskir leikstjórar, leikarar, leik-
myndateiknarare og ljósahönnuðir
missa þá einu leikhúsbyggingu sem
gefur færi á að vinna með dýptar-
skyn í beinni sjónlínu úr sal. Og
þegar að er gáð er missir þeirra
listamanna sem í Þjóðleikhúsinu
starfa einnig missir áhorfenda.
Höfundur er búsettur í
Stokkhólmi og hefur lokið prófí í
leikhús- og kvikmyndafræðum frá
Stokkhólmsháskóla. Hann er
leikstjóri og starfar við
dagskrárgerð fyrir hljóðvarp á
íslandi ogíSvíþjóð.
Atvinnumál skólafólks:
Tæplega 100 enn á
skrá í Reykjavík
HJÁ Atvinnumiðlun námsmanna eru nú tæplega 100 námsmenn á
skrá af rúmlega 1100 sem þar hafa skráð sig í sumar. Að sögn Elsu
Valsdóttur hjá atvinnumiðluninni hefúr gengið vel að útvega náms-
mönnum störf upp á síðkastið, og sagðist hún vona að það tækist
að útvega þeim sem enn eru á skrá störf áður en atvinnumiðlunin
lokar í lok næstu viku.
Hjá Ráðningarstofu Reykjavík-
urborgar eru 25 námsmenn skráðir
atvinnulausir. Alls sóttu um tvö
þúsund námsmenn 16 ára og eldri
um störf hjá borginni í sumar, og
þar starfa nú um þijú þúsund náms-
menn að meðtöldum unglingum í
vinnuskóla borgarinnar.
Nú eru alls 794 skráðir atvinnu-
lausir hjá Ráðningarstofu
Reykjavíkurborgar og er það svip-
aður fjöldi og í fyrra, en þá voru
780 skráðir atvinnulausir.
Tökum ofan fyrir íslensku ostameisturunum
MUNDU EFTIR 0ST1NUM
Hann ber meistara sínum hollan vitnisburð
sos-izpei visoinv