Morgunblaðið - 06.07.1990, Side 35

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 6. JÚLÍ 1990
35
verið, að sá hluti kostnaðarins skyldi færður
til eignar og gjaldfærður á lengra tímabili.
Var ákærða sagt, að hann skyldi útbúa bréf
með umræddum tölum og afhenda ákærða
Helga það.
Akærði sagði að heildar ferða- og risnu-
kostnaður fyrirtækisins hafi á árinu 1984
verið um kr. 11 milljónir, ef hann myndi
rétt, og ættu tölumar í bréfi hans til ákærða
Helga þar stoð.
4. I skýrslunni er tekið undir þá skoðun
Endurskoðunarmiðstöðvarinnar h.f., að sölu-
og stjórnunarkostnaður Hafskips h.f. hafi
verið vantalinn um kostnað þann, sem þessi
liður fjallar um, en hér var um að ræða reikn-
ing frá Cosmos Shipping fyrir ýmis konar
aðstoð, og var hann tekjufærður hjá því fyrir-
tæki á árinu 1984. Sé því á engan hátt unnt
að rökstyðja frestun á þessum kostnaði til
ársins 1985.
Eina skýringin, sem ákærði Björgólfur gaf
á því, að greiðslan samkvæmt þessum lið var
færð til gjalda hjá Hafskipi h.f. í desember
1984 og síðan frestað fram yfir áramót, var
sú, að deilur hafi orðið um skiptingu á milli
félaganna Bandaríkjunum. Ef samkomulag
hefði náðst milli deiluaðilanna, hafi átt að
færa þetta fyrir áramót, en hvort svo hafi
verið, vissi ákærði ekki.
Ákærði Ragnar taldi að reikningur sá, sem
þessi liður fjallar um, væri í bókum félags-
ins. Snemma árs 1985 fékk hann með hefð-
bundnum hætti tölvukeyrt rekstraryfírlit,
sem sýndi rekstrarstærðir á skrifstofu og sá,
að sérfræðikostnaðurinn á skrifstofunni gat
ekki staðist. Hafði hann hækkað um einhveij-
ar milljónir og var orðinn stærð, sem ákærði
þekkti ekki. Minntist hann á þetta við
ákærða Sigurþór Charles og sagði hann, að
um væri að ræða umrædda $ 120.000, sem
áttu að færast af Cosmos Shipping yfir á
Hafskip USA, en hafði verið fært á skrifstofu-
kostnað. Benti hann ákærða Sigurþóri Char-
les á að þetta væri rangfærsla og óskaði
eftir leiðréttingu. Hann vissi svo ekki á þeim
tíma meira um málið.
Ákærði Sigurþór Charles staðfesti, að
ákærði Ragnar hafi sagt honum að bakfæra
umrædda fjárhæð og hafi hann gert það og
komið boðum um það til ákærða Helga, þann-
ig að efnisleg afstaða myndi verða tekin um
það hvemig ætti að meðhöndla þennan reikn-
ing, hvort hann ætti að liggja hjá Hafskipi
USA eða hjá Hafskip Holding. Var ákærða
ekki kunnugt um þetta. Minnti ákærða að
það, sem lá að baki þessum reikningi hafi
verið það álit forráðamannanna, að Cosmos
Shipping hafi orðið fyrir kostnaði í tengslum
við Hafskip USA og af þeirri ástæðu hafí
þótt réttlætanlegt að Cosmos gerði reikning
á hendur Hafskip USA, sem þessari tölu
næmi.
Ákærði Helgi kunni enga skýringu á því
hvers vegna umrædd fjárhæð í þessum lið
var fyrst færð til gjalda í bókhaldi Hafskips
h.f. árið 1984 en síðan frestað fram yfir
áramót.
5. Hér er um það að ræða, að við
útfærslu reikningsjafnaðar voru verðbætur á
skuldabréf að fjárhæð kr. 412.603 ranglega
teknar upp sem kredittala, en átti að vera
hið gagnstæða. Þetta leiddi til þess, að próf-
jöfnuðurinn stemmdi ekki, en jöfnuði var
komið á með því að hækka eignaliðinn úti-
standandi skuldir, flutningsgjöld o.fl. um tvö-
falda umrædda upphæð. Sé sá liður því oftal-
inn um þá fjárhæð, sem hér kemur fram og
eigið fé að sama skapi.
Ákærði Björgólfur kvaðst ekkert vita um
oftaldar eignir vegna mismunar á reikning-
sjöfnuði og ákærði Ragnar kvaðst trúlega
ekki hafa haft fræðilegan möguleika á að
vita um þennan lið.
Ákærði Helgi taldi að það, sem haldið er
fram um þennan lið, fái engan veginn stað-
ist. Taldi hann, að það hlyti að vera eðlileg
skýring á þessari tölu og mótmælti staðhæf
ingunni í skýrslunni, að jöfnuði hafi verið
komið á með því að hækka eignaliðinn úti-
standandi skuldir, flutningsgjöld o.fl. um tvö-
falda upphæðina. Taldi ákærði útilokað, aó
hann hafi látið fjárhæð af þessu tagi
standa óleiðrétta.
6. Fram kemur hér, að samkvæmt ársupp-
gjöri félagsins fýrir árið 1984 hafi innstæður
á svonefndum jaðarreikningum verið kr.
2.979.803 lægri en tilgreint er í ársreikningn-
um og eignir félagsins oftaldar um þá fjár-
hæð. Talið er að færa hafi átt ógreidda
skuld vegna ágóðaþóknunarinnar í bækur
fyrirtækisins. Hafa endurskoðendurnir reikn-
að útkomuna upp á nýtt frá útreikningum
ákærða Helga. Taka þeir þó ekki með ágóða-
þóknun árið 1984 vegna hækkaðs taps frá
útreikningum ákærða Helga. Þá reikna þeir
með úttekt á árinu og vöxtum. Þannig
breytt telja endurskoðendurnir neikvætt eigið
fé fyrirtækisins hafa verið vantalið um þá
fjárhæð sem fram kemur í þessum lið.
Ákærðu Björgólfur og Ragnar vísuðu um
þennan lið í það, sem þeir höfðu borið um
tilsvarandi liði í I. kafla ákæru. Ákærði Ragn-
ar fylgdist ekki með því, hvernig endurskoð-
andinn færði þetta nákvæmlega undir ein-
staka liði í ársreikningnum, en sér hafi verið
ljóst að biðreikningar voru frá einum tíma
til annars og sér hafi einnig verið'ljóst, að
það væri litið á þetta sem eftirlaunaskuld-
bindingu og þar af leiðandi ekki fært upp í
heild sinni.
Ákærði Helgi vísaði um þennan lið í það,
sem hann sagði um tilsvarandi liði
varðandi milliuppgjörið.
7. Það er mat endurskoðendanna, að ekki
hafi verið nægilegar forsendur til þess að
víkja frá bókfærðu verði skipa félagsins,
nema í tilviki m.s. Rangár. Telja þeir, að við
hæfi hafi verið að lækka bókfært verð skips-
ins niður í u.þ.b. meðaltal af bókfærðu verði
systurskipanna, Selár og Skaftár og er niður-
staðan sú, að lækka hafi átt verðið um u.þ.b.
$ 1.000.000, sem samsvaraði kr. 40,6
milljónum.
Ákærði Björgólfur sagði, að m.s. Rangá
hafi ásamt systurskipunum, sem áður höfðu
verið keypt, verið mjög sérhæfð fjölhæfnis-
skip. Þetta hafi verið sérstaklega hönnuð
brettaflutningaskip, og þess vegna félaginu
meira virði en mörg önnur skip, sem voru á
markaðnum. Var ákærða fullkunnugt um,
að skipin höfðu lækkað á heimsmarkaði, en
hann vonaði, að þau hækkuðu á ný. Staðið
hafi verið eins vel að kaupum skipsins og
unnt var og hann sá ekki, að skipið myndi
lækka í verði. Félagið þorði ekki að sleppa
kaupunum á Rangánni, enda hafi skipið ver-
ið því mikilvægt, þar sem önnur samsvarandi
skip voru ekki til á markaðnum og hefði
þurft að breyta allri skipulagningu innan
félagsins, ef ekki hefði orðið af kaupunum.
Markaðurinn hafi verið svo óviss á þessum
tíma, að menn hafi ekkert vitað um verð
skipanna. Þá var félagið að koma sér upp
ákveðinni tegund skipa til flutninga. Nefndi
ákærði, að miklar sveiflur hafi verið á verði
skipa á þessum tíma. Vissi ákærði í desem-
ber 1983, að skipaverð var á niðurleið og
var orðið mjög lágt. Hann vissi hins vegar
ekki, hvað fengist fyrir skipin, fyrr en þau
seldust. Ákærði sá ekkert athugavert við þau
rök endurskoðanda félagsins að bókfæra verð
m.s. Rangár á $ 2.256.000 í ársreikningnum
1984, þrátt fyrir að samkvæmt mati tiltekins
skipamiðlara væri skipið metið á sama verði
og systurskipin, eða á $ 1,8 milljónir. Stjórn-
in var alveg sammála þessu. Voru menn að
bíða eftir að flotinn kæmist aftur í eðlilegt
verð. Var talið, að um _mjög skammvinnt
ástand væri að ræða. Ákærði vissi ekki,
hvert raunverð skipanna var, enda stóð ekki
til að selja þau. Hvorki var rætt um það í
stjóminni né meðal stjómenda félagsins að
víkja frá bókfærðu verði, enda stóðu menn
í þeirri trú, að verðið væri að nálgast botninn
og færi að hækka á ný. Lifðu allir í þeirri
trú og enginn reiknaði með öðru. Var bank
anum alveg ljóst, hvað var að gerast á
skipamarkaðinum.
Ákærði Ragnar sagði, að þegar fyrirtækið
keypti m.s. Rangá um mitt ár 1983 hafi
engar vísbendingar verið um það, að verð á
þeirri tegund skipa færi lækkandi. Nokkru
fyrr voru vísbendingar um lækkandi verð á
risaskipum. Lækkandi verð á almennum
“small tons“ skipum fór að koma í ljós að
einhverju leyti á árinu 1984. Hér varð að
hafa í huga, að bandaríkjadollar snarhækk-
aði frá árinu 1982 fram til fyrra misseris
1985, en það hafði áhrif á skip, sem metin
voru í þeim gjaldmiðli. Þegar ákærði talaði
um hrun á skipaverði á árinu 1984 hafi hann
verið að tala um markaðinn almennt.
Ákærði Helgi fylgdist með verði skipastóls-
ins einu sinni á ári við gerð ársreikningsins.
Bað hann þá um möt frá erlendum skipa-
miðlurum. Taldi ákærði eðlilegt, rétt og
skylt við gerð ársreiknings að kanna þessar
tölur. Ákærði minntist þess ekki að hafa
rætt skipaverð sérstaklega við starfsmenn-
ina. Ákærða var fullljóst, að m.s. Rangá var
keypt hærra verði en systurskip hennar, enda
fullkomnari og ári yngri. Ákærði fékk mötin
og bar þau saman við verð skipanna við árs-
uppgjör hveiju sinni. Að öðru leyti velti hann
ekki fyrir sér þróun verðsins. Hið eina sem
hann vissi var, að verð á skipum og ýmsum
öðrum fjármunum fór upp og niður. Ákærða
var ekki gerð grein fyrir þeim upplýsingum,
sem voru til staðar innan félagsins um ára-
mótin 1983/1984, að verðfall hafi orðið á
skipum sambærilegum m.s. Rangá. Ákærði
taldi ekki, að færa hafi átt verð skipanna
niður samkvæmt 97. gr. hlutafélagalaganna
og vissi engin dæmi þess, að slíkt hafi verið
gert á þessum tíma. Taldi ákærði, að það
hefði verið glapræði að færa verð skipanna
niður og hafi engar forsendur verið til þess.
Leit ákærði á skipin sem eina heild og gerði
grein fýrir því þannig í skýringum.
8. Samningurinn við Consafe um gáma
er túlkaður sem rekstrarleigusamningur og
að það sé ekki viðurkennd bókhaldsvenja að
eignfæra greiðslur vegna slíkra samninga,
en það muni hafa verið gert hjá félaginu.
Með hliðsjón af þessu er talið að færa þurfi
niður eignir fyrirtækisins um tilgreinda fjár-
hæð í þessum lið.
Um afstöðu ákærða Björgólfs vísast til 9.
liðs í I. kafla hér að framan.
Ákærði Ragnar gat ekki tjáð sig um þá
tölu, sem kemur fram í þessum lið sem eign-
færsla, fram yfir það, sem búið var að greiða
samkvæmt gámasamningum. Áður er gerð
grein fyrir viðhorfí hans til samninganna.
Um viðhorf ákærða Helga varðandi þennan
lið vísast til framburðar hans vegna 9. liðs í
I. kafla ákærunnar.
9. Talið er, að ekki séu rök til þess að
eignfæra bretti hjá félaginu og sé endingar-
tími slíkra eigna væntanlega ekki mjög lang-
ur, svo að skynsamlegast virðist að gjald-
færa brettakaup hveiju sinni í stað þess að
eignfæra og afskrifa á nokkrum árum. Þó
komi til greina, hafi fyrirtæki fjárfest óvenju
mikið í brettum á einu ári, að eign færa þau
og afskrifa á nokkrum árum, en varla sé
stætt á því að afskrifa slíkar eignir á lengri
tíma en þremur árum og fráleitt sé, að slíkar
eignir dugi að meðaltali í átta ár, en það var
afskriftartími bretta hjá félaginu. Telja end-
urskoðendurnir þvf að bókfært eigið fé sé
oftalið um bókfærða verðið á brettunum.
Ákærði Björgólfur sagði, að þar sem flutn-
ingar félagsins byggðu á brettaflutningaskip-
um, hafi félagið fjárfest meira í brettum en
allir aðrir. Því hafi brettaeignin skipt miklu
máli og endingartími brettanna að sumra
mati verið allt að 10 ár. Sérstök deild hjá
félaginu sá um brettin og gerði hún fjárfest-
ingaráætlanir á hveiju ári. Þar sem brettin
voru stór og mikill útgjaldaliður, var fljótlega
talið rétt að eignfæra þau.
Ákærði Ragnar fullyrti, að bretti hafi ver-
ið eignfærð hjá félaginu athugasemdalaust
a.m.k. allt frá því, að hann kom þangað.
Taldi hann, að í árslok 1984 hafi félagið átt
u.þ.b. 15.000 Hansabretti.
Ákærði Helgi sagði, að bretti hafi verið
eignfærð hjá félciginu um nokkurra ára
skeið, en í kringum 1980 stóijókst notkun
þeirra. Voru brettin smíðuð hjá félaginu og
efnis kostnaður eignfærður en ekki laun
þeirra, sem unnu við smíðina. Var þetta gert
til einföldunar. Þá voru efniskaupin afskrif-
uð. Taldi ákærði brettin miklu meira virði
en kom fram í ársreikningnum.
10. Kaupverð hlutabréfa í Cosmos Shipp-
ing, sem Hafskip Holdings Inc. keypti síðla
árs 1983 var nokkru hærra en bókfært eigið
fé og mismunurinn skýrður sem viðskipta-
vild. Við reikningsgerðina fyrir árið 1983 var
ákveðið að afskrifa viðskiptavildina á þrem
árum, en þetta var ekki gert á árinu 1984
og er það mat endurskoðendanna, að það
samrýmist ekki góðri reikningsskilavenju.
Er því bókfært verð umrædds eignarliðar
lækkað um þá fjárhæð, sem frá greinir í
þessum lið.
Ákærði Björgólfur taldi, að honum hafi
verið ljóst að ákveðið var að afskrifa við-
skiptavildina hjá Hafskip Holdings Inc. á 3
árum, en hann kunni ekki skýringu á því,
hvers vegna það var ekki gert 1984.
Ákærði Ragnar kvaðst ekki muna, hvort
honum hafi verið kunnugt, þegar ársreikning-
urinn 1984 var lagður fram á stjórnarfundi,
að ákærði Helgi hafi fallið frá því að taka
inn sérstaka afskrift vegna kaupanna á
Cosmos. Það kynni að vera að hann hafi vit-
að af þessu. Snemma árs 1985 var ákveðið
að selja Cosmos og þá myndu allar tölur
varðandi það félag hverfa. Það vafðist einnig
fyrir ákærða Helga við hvaða afskriftarpró-
sentu hann ætti að miða. Upphaflega var
ákveðið að gera þetta á 3 árum, en svo breytt-
ust viðhorfin vegna fyrirhugaðrar sölu á
fyrirtækinu.
Ákærði Helgi vakti athygli á því í sam-
bandi við þennan lið, að oft væri breytt um
afskriftareglur og væri það ekkert einsdæmi
hér. Þegar gengið var frá uppgjörinu í maí
1985 þótti ástæðulaust að afskrifa þetta á
árinu 1984, þar sem fyrir lá, að stjórn félags-
ins ætlaði að selja Cosmos og það gerðist
fyrir árslok. Fannst ákærða því óeðlilegt að
afskrifa 1/3 hluta af viðskiptavildinni, þegar
þetta var á Ieiðinni út úr bókum fyrirtækis-
ins og allt benti til þess, að fyrirtækið færi
skaðlaust frá þessu, enda gekk það eftir.
11. Eiginfjárstaða Hafskips Hamborg var
vantalin um kr. 554.532 samkvæmt þessum
lið, en það skýrðist af áætlun um neikvæða
tiltekna eiginfjárstöðu fyrirtækisins, fremur
en rauntölum.
Ákærði Björgólfur taldi að hér hafi verið
um að ræða mistök í bókhaldi. Ákærði Ragn-
ar kvaðst lítið geta tjáð sig um þennan lið
og ákærði Helgi kom þessu ekki fyrir sig.
12. Þessi liður fjallar um tvær vantaldar
skuldir félagsins, reikning frá Rafmagnsveitu
Reykjavíkur að fjárhæð kr. 3.000.000 og
dráttarvaxtareikning frá Olís að fjárhæð
kr. 1.948.000.
Ákærði Björgólfur vissi ekki hvers vegna
rafmagnsreikningurinn var ekki færður til
skuldar í ársreikningnum. Þá mundi hann
ekki, hver viðskiptastaðan var við Olíuversl-
unina á þessum tíma.
Ákærði Ragnar vissi ekkert um fyrmefnda
reikninginn, en að því er varðar hinn kvaðst
ákærði eiginlega ekkert vita. Tvisvar eða
þrisvar á árinu 1985 hafi hann þó átt viðrædL _
ur við forstjóra Olís. Hann hafi ekki vitað;
að félagið hafi fengið dráttarvaxtareikning
frá Olís og efaðist um, að hann hefði sam-
þykkt greiðslu slíks reiknings, því að félagið
hafi átt í önnur hús að venda með olíukaup,
ef Olís hefði gengið hart að félaginu.
Ákærði Helgi taldi það hafa verið mistök
að færa ekki reikninginn frá Rafmagnsvei-
tunni og hafí hann átt að færast til gjalda
á árinu 1984. Að því er snerti dráttarvaxta
reikninginn var ákærði viss um, að sá reikn-
ingur yrði ekki samþykktur. Þess vegna taldi
hann, að ekki væri hægt að líta svo á, að
það ætti að færa töluna til lækkunar á eiginfj-
árstöðu félagsins.
Vitnið Þórður Ásgeirsson, fyrrverandi for-
stjóri Olís sagði, að það hafi ekki verið venja
hjá Olís að reikna dráttarvexti á skuldir
Hafskip h.f., enda þótt það væri yfirleitt
gert hjá öðrum, vegna þess að skuldin hafi
að miklu leyti verið vegna viðskipta erlendis
og í dollurum. Þar kom þó, líklega á árinu
1985, að dráttarvextir voru reiknaðir á skuld-
ir Hafskips h.f. við félagið, en ákærði Ragn-
ar vildi ekki samþykkja það, þegar um það
var rætt á sérstökum fundi. I framhaldi af
þessu var samþykkt, að olíuúttektir Hafskips
h.f. skyldu staðgreiddar með sérstöku álagi,
sem átti að koma í stað dráttarvaxtanna.
Vitnið mundi ekki nákvæmlega hvernig þetta
sérstaka álag var útfært, en Hafskip h.f. var
eini aðilinn í viðskiptum með þessum hætti.
Vitnið minnti, að hvorki dráttarvaxtaútreikfP
ingurinn né niðurfelling á dráttarvöxtum
hafi verið með formlegum hætti, en krafan
um dráttarvexti var felld niður, þegar hið
nýja fyrirkomulag tók gildi.
13. Þessi liður fjallar um þrjá liði.sem sam-
tals gera þá fjárhæð, sem hér er fjallað um,
en um er að ræða kostnaðarliði, sem hefðu
átt að færast til gjalda, en höfðu verið bið-
reikningsfærðir. Þurfi því að lækka bókfært
eigið fé um kr. 5.675.965, sem nánar eru
tilgreindar í skýrslunni.
Ákærði Björgólfur kannaðist ekki við að
hafa beðið um frestun á gjaldfærslu þeirra"
fimm reikninga, sem mynda 1. liðinn og er
samtals að ljárhæð kr. 3.725.965, en þeir
voru biðreikningsfærðir. Um hina liðina tvo
vissi hann ekkert.
Ákærði Ragnar kvaðst aldrei hafa haldið
heildstætt yfirlit yfir biðreikninga. Taldi
hann, að aldrei hafi fengist endanlegur botn
í þátttöku félagsins vegna taps Suðumesja-
umboðs félagsins og hann hafi aldrei séð
bréf frá lögfræðingum félagsins um tapaðar
skuldir að fjárhæð kr. 750.000. Bréfið hafi
örugglega verið sent innheimtudeild félagsins
á sínum tíma og ekki hafi verið eðlilegt að
bera það undir hann.
Að því er snertir biðreikningana sam-
kvæmt þessum lið taldi ákærði Helgi ekkert
óeðlilegt, að til væru biðreikningar hjá fyrir-
tækjum og væri algengt, að svo væri varðÉH-
andi smærri fjárhæðir í stórum rekstri. Hér
hafi verið um reikninga að ræða, sem tengd-
ust erlendum skrifstofum og voru ekki komn-
ir á hreint af einhveijum tækniástæðum.
Hafi ekki verið sjálfgefið, að þetta ætti að
færa hjá Hafskipi h.f. og ekkert óeðlilegt við
að þetta biði. Sá ákærði engin efni til þess,
að þessir reikningar væru strikaðir út til að
gera eiginfjárstöðu fyrirtækisins verri. Mót-
mælti ákærði því, að hér hafi í reynd verið
um að ræða frestun á gjaldfærslu ýmiss
kostnaðar, sem tengdist erlendum dótturfé-
lögum. Það hafi verið spurning um, hvar
þessi stofnkostnaður viðkomandi fyrirtækja
ætti að færast og hafi verið óeðlilegt að gjald-
færa þetta. Þetta hafi verið kostnaður, sem
miðað við rekstur fyrirtækisins og aform,
hafi átt að skiptast á einhver ár. Ákærðf’
staðfesti, að honum hafi verið kunnugt um
þessa reikninga á umræddum tíma.
Ákærði kannaðist ekki við að hafa séð
skjal um þátttöku í tapi Suðurnesjaumboðs,
en vissi að þar var ágreiningur um skiptingu
kostnaðar. Samkvæmt því, sem ákærði best
vissi við frágang uppgjörsins lá þetta ekki
fyrir við gerð ársreikningsins. Ákærði taldi,
að bréf um tapaðar skuldir hafi ekki legið
fyrir, þegar gengið var frá ársreikningnum.
Ef svo hefði verið hefði hann tekið tillit til
þeirra ábendinga, og látið færa tapaðar
kröfur.
í lok skýrslu endurskoðendanna kemur-
fram, að það sé órannsakað mál, hvort rekstr-
arreikningurinn fyrir árið 1984 hafi gefið
villandi mynd af afkomu félagsins á því ári.
Hafi þurft í því skyni að taka tillit til þeirra
leiðréttinga, sem kynnu að hafa verið nauð-
synlegar á ársreikningi félagsins fyrir árið
1983.
Verður nú gerð grein fyrir afstöðu dómsr.
ins til þeirra þrettán liða, sem ákært er
fyrir, að séu rangfærðir i ársreikningnum