Morgunblaðið - 06.07.1990, Page 36
!6
í'yrir 1984 með þeim hætti, sem greinir í
ákærunni.
I. Um þennan lið þykir mega í einu og
öllu vísa til afstöðu dómsins til sama
töluliðar í I. kafla ákærunnar.
Bókun á 15,9 milljónum samkvæmt
sérstaklega útbúnu minnisbiaði varðandi
áætlun um uppsafnaðar tekjur getur ekki
talist til góðra reikningsskilaaðferða. Hins
vegar þykir hafa verið leitt í ljós, að fyrir
hafi legið hjá félaginu um þessi áramót
frakt, sem félagið var búið að taka að sér
að flytja og er ósannað, að verðmæti þeirra
tekna, sem af því yrðu, hefði orðið lægra en
framangreind fjárhæð. Þykir því ekki fært
að slá því föstu, að umrætt blað sé efnislega
rangt bókhaldsgagn, þótt það hafi ekki átt
að færast í bókhaldið árið 1984 og fjarstæða
hafi verið að gera það.
45. Dómurinn telur, að sýnt hafi verið fram
á^ð ekki sé fráleitt, að upphafskostnaður
sem þessi sé færður til eignar í upphafi og
afskrifaður á lengri tíma. Þó megi viðkom-
andi fyrirtæki ekki standa of höllum fæti
fjárhagslega. Vissulega stóð Hafskip illa fjár-
hagslega, en ekki verður talið sannað, að
sýnt hafi verið, að gjaldþrot væri á næsta
leiti, þegar tekin var ákvörðun um áður-
greinda eignfærslu. Þykir hún því fá staðist
og er því hafnað, að hér hafi verið um að
ræða efnislega röng bókhaldsgögn og að
ekki hafi verið gætt góðra reikningsskilaað-
ferða. Dómurinn telur, að ákærða Helga
hafi verið rétt að geta þess sérstaklega í
áritun sinni á ársreikninginn fyrir árið 1984,
hvernig þessi upphafskostnaður var færður.
4. Frestun þeirrar gjaldfærslu, sem þessi
liður fjallar um var að ófyrirsynju gerð og
Sfti augljóslega að eiga sér stað á árinu
1984. Hér hefur því ekki verið gætt góðrar
reikningsskilaaðferðar. Hins vegar er ekki
loku fyrir það skotið að hér gætu rnistök
hafa átt sér stað.
5. Að því er snertir þennan lið, þykir aug-
ljóst, að hér hafi verið um oftaldar eignir að
ræða og allt bendir til þess, að hér hafi mis-
tök átt sér stað. Verður því ekki litið svo á,
að hér hafi ekki verið gætt góðrar
reiknings skilaaðferðar.
6. Dómurinn telur augljóst að þær tvær
tölur, sem mynda þennan lið hafi átt að
"færast í ársreikninginn og hafnar skýringum
ákærðu um forsendur þess að láta það undir
höfuð leggjast. Hér hefur því ekki verið
beitt góðri reikningsskiiaaðferð með því að
fresta þessum færslum.
7. Sannað er, að miklar endurbætur höfðu
verið gerðar á m.s. Rangá, sem þessi liður
byggist á og var það ekki sambærilegt við
systurskip sín og ári yngra. Fram er komið
að mörg og mismunandi möt lágu fyrir um
verðmæti skipa Hafskips h.f. á árunum
1983-1985 og einnig er upplýst, að huga
þarf að mjög mörgum atriðum, þegar meta
skal markaðsverð skipa, m.a. aldur, ástand,
gerð, stærð, hlutverk o.s.fi'v. Samkvæmt
mötum á m.s. Rangá, sem fyrir liggja í mál-
inu var skipið t.d. á árinu 1983 metið frá $
1.400.000 til $ 2.500.000. Þá er Ijóst, að
flferð skipa, sem ganga kaupum og sölum á
heimsmarkaði, er háð sveiflum. Á þeim árum,-
sem hér um ræðir lækkaði verð þeirra, en
sýnt þykir, að skömmu eftir gjaldþrot félags-
ins hafi það hækkað á ný. Hefur ekki verið
sýnt fram á, að ekki hafi verið um skamm-
vinna lækkun að ræða, sbr. 3. mgr. 97. gr.
hlutafélagalaganna. Dómurinn hafnar því að
bókfært verð skipastólsins hafi verið oftalið
um kr. 40,6 milljónir.
8. Um þennan lið vísast alfarið til afstöðu
dómsins til 9. liðs í I. kafla.
9. Ekki þykir hafa verið hrakið, svo að
óyggjandi sé, að bretti þau, sem Hafskip
h.f. hafði í notkun hafi ekki verið varanlegri
eign en svo, að þau entust aðeins í 3 ár.
Þykir því ósannað, að þau hafi verið
__óheimilt að eignfæra, en upplýst er, að félag-
ið átti mikið magn bretta og var með verk-
stæði til að annast viðhald þeirra.
10. Ákveðið hafði verið að afskrifa við-
skiptavild vegna kaupa Hafskip Holdings
Inc. á hlutabréfum í Cosmos Shipping, sem
voru keypt á árinu 1983 og yrði það geit á
þrem árum. Var þetta gert fyrst árið 1983,
en því sleppt í þessum reikningi. Fallast má
á þá skýringu ákærða Helga á því, hvers
vegna þetta var ekki gert, eins og hér stóð á.
II. I þessum lið mun hafa verið byggt á
áætlunartölu, en ekki rauntölu. Slíkt er að
sjálfsögðu óæskilegt, en allt að einu afsakan-
legt eins og hér mun hafa staðið á.
— • 12. Þessi liður byggist annars vegar á
reikningi, sem mun hafa mislagst og hins
vegar á dráttarvaxtareikningi, sem ekki
hafði verið viðurkenndur. Hið fyrra verður
að teljast til mistaka og er ósannað, að þar
hafi verið um að ræða vísvitandi frestun
gjaldfærslu. Að því er snertir hinn reikning-
inn, verður ekki séð, að hann hafi átt erindi
Mnn í bókhald félagsins eins og á stóð.
13. Þessi liður fjallar um þijá undirliði.
Sá fyrsti fjallar um ýmsa kostnaðarreikn-
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 6. JÚLÍ 1990
inga, sem áttu að færast til gjalda, en höfðu
verið biðreikningsfærðir. Telst það ekki góð
reikningsskilaaðferð að fresta færslu þeirra.
Að því er snertir hina tvo liðina, tap í þátt-
töku Suðurnesjaumboðs og tapaðar skuldir,
er það að segja, að enn var deilt um hið
fyrrnefnda, þegar ársreikningurinn var gerð-
ur og álitamál talið, hvort hinar töpuðu skuld-
ir væru í raun allar tapaðar. Að því er
snertir hinn fyrrnefnda af þessum tveim síð-
ari liðum, var engin ástæða til þess að færa
hann í bókhaldið á þessum tíma og ársreikn-
inginn, en umdeilanlegt, hvort færa hefði átt
hinn síðarnefnda að öllu eða einhveiju leyti.
Er því ekki einsýnt, að hér hafi verið farið
á svig við góða reikningsskilaaðferð.
í þessum kafla ákærunnar er það til úr-
lausnar hvort þær færslur í ársreikningi fé-
lagsins, sem þar eru taldar upp, hafi verið
rangfærðar eins og þar er lýst í þeim til-
gangi að villa um fyrir stjórn félagsins, hlut-
höfum, bankastjórn Útvegsbankans og öðr-
um viðskiptaaðilum um raunverulegan efna-
hag félagsins og til þess að tryggja félagin
áfram lánstraust hjá Útvegsbankanum.
í ákærunni er ekki gerð grein fyrir þeim
sem nefndit' eru “aðrir viðskiptaaðilar" og
ekki skýrðist það frekar við flutning máis-
ins. Verður því, eins og ákæran er orðuð,
einungis fjallað um hina þtjá áður nafn-
greindu aðila.
í málinu er komið fram, eins og itarlega
var rakið í umfjöllun um I. kafla, að um
mörg atriði megi við endurskoðun komast
að mismunandi niðurstöðum um einstakar
færslut' og endurskoðendur hér á landi eru
ekki á eitt sáttir í þeim efnum. í því sam-
bandi skal sérstaklega bent á, að Valdimar
Guðnason mat það svo, að skipastóll félags-
ins væri ofmetinn um kr. 130 milljónir en
endurskoðendurnir, Atli og Stefán, töldu
hann ofmetinn um kr. 40,6 milljónir og er
byggt á því í ákærunni.
Hér að framán hefur dómurinn komist að
niðurstöðu um einstaka liði í þessum kafla
ákærunnar. Því hefur verið hafnað, að sumir
þeirra teljist ranglega færðir þannig að ekki
sami'ýmist góðri reikhingsskilaaðferð. Varð-
andi aðra hefur verið á það fallist, að um
mistök geti hafa verið að ræða við færslu
þeirra. Varðandi hina liðina, sem dómurinn
telur ranglega færða þannig að ekki samrým-
ist góðri reikningsskilaaðferð, er það þá til
úrlausnar hvort þeir hafi verið færðit' í árs-
reikninginn í blekkingarskyni. Þegar þessir
liðir eru virtir í heild sinni þá eru þeir ekkí
það stór hluti af heildarumfangi og veltu
félagsins, að að mati dómsins hafi færsla
þeirra verið í blekkingarskyni eða vísvitandi
röng eða villandi.
Fram er komið í málinu, að stjórn félags-
ins og endurskoðanda þess svo og banka-
stjórn Útvegsbankans var vel ljós hin erfiða
staða félagsins, þegar kom fram á árið 1985
þótt afkoma ársins 1984 hafi ekki legið tölu-
lega fyrir fyrr en ársreikningurinn fyrir 1984
var áritaður í maí 1985.
Ber því með hliðsjón af öllu framansögðu
að sýkna ákærðu, Björgólf, Ragnar og
Helga, af því að hafa í sameiningu eða hver
í sínu lagi rangfært ársreikninginn í því
skyni sem getið er í ákæru.
Það er athugavert, að rannsókn endurskoð-
endanna, Atla og Stefáns, fór ekki frain á
þann veg, sem þeim var falið af ákæruvald-
inu, heldur vat' við það látið sitja, að þeir
sömdu álitsgerð um rannsókn annars endur-
skoðanda, sem vann rannsókn sína fyrir
skiptarétt Reykjavíkur og var jafnframt ráð-
gjafi rannsóknarlögreglu ríkisins við lögreg-
lurannsókn málsins.
Hinn 16. maí 1985 áritaði ákæt'ði Helgi
ársreikning Hafskips h.f., sem gerðut' var sem
samstæðureikningur félagsins og dótturfé-
laga þess, þ.m.t. Hafskip USA Inc., New
York, Ilafskip Holdings Inc. New York og
Hafskip Nederland B.V., Rotterdam.
í gögnum málsins er að finna íslenska
þýðingu á áritunum endurskoðenda þessara
þriggja erlendu dótturfélaga Hafskips. í árit-
un endurskoðenda Hafskips USÁ kemur
fram, að þeir hafi athugað efnahagsreikning
félagsins pr. 31. desember 1983 og 1984.
Um þá athugun segir síðan, að hún sé “veru-
lega minni í sniðum en skoðun í samræmi
við viðurkenndar endurskoðunarreglur, þar
sem markmiðið er að setja fram álit á reikn-
ingsskilunum í heild sinni. Við veitum því
ekki slíkt álit“. I áritun endurskoðanda Haf-
skips Holdings er gefið efnislega sama álit.
í áritun endurskoðenda Hafskip Nederland
segir orðrétt: “Þar sem fyrirtæki yðar er enn
mjög lítið og við höfum í'æit reikninga þess
sjálfir, hafa reikningarnir ekki verið
endurskoðaðir".
í áritun ákærða Helga á ársreikning Haf-
skips er ekki að ftnna fyrirvara um að árs-
reikningar þessara dótturfélaga hafi ekki
verið endurskoðaðit'. Ákærði hefur borið, að
öll þessi félög hafi haft erlenda endurskoð-
endur, sem hafi áritað ársreikningana en
ekki fyrirvaralaust. í áritununum komi ekki
fram skoðun þeirra og þar með ekki, að eitt-
hvað sé að reikningunum. Þess vegna hafi
hann ekki séð ástæðu til að gera athugasemd-
ir eða árita ársreikning Hafskips með
fyrir vara.
í 86. gr. hlutafélagalaga er boðið, að end-
urskoðendur skuli endurskoða ársreikning
hlutafélags í samræmi við góða endurskoð-
unarvenju og í því sambandi kanna bókhalds-
gögn þess og aðra þætti, er varða rekstur
þess og stöðu. Ef um móðurfélag sé að
ræða, skuli einnig endurskoða samstæðu-
reikninginn og reikningsleg tengsl sam-
stæðufélaganna. I greinargerð með frum-
varpinu, er síðar varð að núgildandi lögum
um hlutafélög, segir, að með góðri endurskoð-
unarvenju sé átt við, að endurskoðunin sé
framkvæmd í samræmi við það, sem almennt
gerist hjá sérhæfðu og samviskusömu fólki,
sem að endurskoðun vinni á hverjum tíma.
Einnig, að ekki sé nægilegt, að endurskoð-
andinn gangi úr skugga um, að ársreikning-
urinn sé í samræmi við bókhald félagsins
heldur verði hann að kanna og meta, hvort
bókhald þess og bókhaldsgögn gefi glögga
mynd af rekstri og fjárhagsstöðu þess. Þá
verði endút'skoðandinn að kanna, hvort
starfsaðferðir, einkum að því er varði með-
ferð ljárntuna og skráningu í bókhald, séu
með þeim hætti, að unnt sé að leggja þær
til grundvallar við mat á réttmæti
ársreikningsins.
Þá segir í 88. gr. hlutafélagalaga, að í
endurskoðunarskýrslunni skuli felast yfirlýs-
ing um að ársreikningurinn hafi verið endut'-
skoðaður. Þá skal koma fram skoðun endur-
skoðenda á því, hvort ársreikningur og sam-
svarandi samstæðureikningur séu samdir í
samræmi við ákvæði laga, reglna og sam-
þykktir félagsins, svo og greinargerð um nið-
urstöður endurskoðunarinnar að öðru leyti.
Ef endurskoðendur eru þeirrar skoðunar, að
ekki beri að samþykkja ársreikninginn, skulu
þeir taka það fram sérstaklega. Séu ekki í
ársreikningi þæt' upplýsingar, sem fram eiga
að koma um rekstur félagsins og fjárhags-
lega stöðu þess að öðru leyti, eða ef endur-
skoðendur í móðurfélagi telja vanta nauðsyn-
legar upplýsingar um viðskipti dótturfélags,
skulu endurskoðendur geta þess og gefa
nauðsynlegar viðbótarupplýsingar í skýrslu
sinni, ef kostur er. Ef endurskoðendur hafa
komist að raun úm við endurskoðun, að at-
vik liggi fyrir, sem haft geti ábyrgð í för
með sér fyrir stjórnarmenn eða framkvæmda-
stjóra, skulu þeir geta þess í skýrslunni. Að
öðru leyti geta endurskoðendut' skýrt frá
þeim atriðum í skýrslu sinni, sem þeir telja
rétt, að hluthafar fái vitneskju um.
í 10. gr. laga um löggilta endurskoðendur
segir m.a. að áritun löggilts endurskoðanda
á reikningsskil þýði, nema annað sé tekið
fram, að hann hafi enduskoðað þau ogy bó
khaldið, sem þau byggjast á.
Eins og nú hefur verið rakið áritaði
ákærði Helgi fyrirvaralaust ársreikning Haf-
skips fyrir árið 1984 þrátt fyrir að honum
var ljóst, að ársreikningar framangreindra
dótturfélaga höfðu ekki verið endurskoðaðir.
Verður að telja, með vísan til þeirra ákvæða
hlutafélagalaga og laga um löggilta endur-
skoðendur, sem að framan voru rakin, að
hann hafi með þessu brotið gegn starfsskyld-
um sínum. Varðar þessi háttsemi hans við
10. gr., sbr. 17. gr. laga nr. 67, 1976 um
löggilta endurskoðendur.
Þá er ákærða gefið að sök að hafa áritað
ársreikninginn enda þótt á skorti, að allir
þættir í rekstri félagsins hafi verið endurskoð-
aðir, einkum greiðslur af sérstökum tékka-
reikningum, sem nánar er lýst í ákærunni.
Eins og ákæran er orðuð verður hér að-
eins tekið til úrlausnar hvort ákærði hafi
endurskoðað greiðslur af
þessum reikningum.
Ákærði kvaðst hafa gert forráðamönnum
félagsins fullkomlega grein fyrir því, að þeir
bæru ábyrgð á að fylgiskjöl væru á bak við
færslur og hreyfingar á reikningunum. Það
hafi því ekki skipt máli í þessu sambandi
hvort hann hafi skoðað fylgiskjöl eða ekki.
Hann hafi ekki haft ástæðu til að
tortryggja, að fylgiskjölin væru í vörslum
forráðamanna félagsins enda hafi þeim verið
trúað fyrir öðru eins og að halda þeim sam-
an. Þegar til þessara reikninga var upphaf-
lega stofnað var gert ráð fyrir, að ákærða
yrði gerð grein fyrir þeim mánaðarlega en
ekkí varð af því og kunni hann ekki skýringu
á því af hverju það stafaði. í stað þess létu
ákærðu Björgólfur og Ragnar honum í té
yfirlit yfir greiðslur af þessum reikningum
og færði hann lokafærslur í bókhaldi fyrir-
tækisins samkvæmt þeim. Auk þess sendi
hann skattyfirvöldum launamiða í samræmi
við þær launagreiðslur, er greiddar voru
af reikningunum.
Ákæt'ði Björgólfur kvaðst hafa látið
ákærða Helga árlega í té yfirlit með sundur-
liðununt á því, sem út af reikningnum fór.
Hann minntist þess ekki, að endurskoðandinn
hafi farið sjálfstætt yfir fylgiskjölin.
Ákærði Ragnar bar að hann hafi látið
endurskoðandanum í té yfirlit á sama hátt
og ákærði Björgólfur. Hann kvað endurskoð-
andann hafa haft aðgang að fylgiskjölunum
á skrifstofu sinni og minntist þess, að hann
hafi einhvern tíma “blaðað" í þeim.
Ákærði Páll Bragi bar á sama hátt og
ákærðu, Björgólfur og Ragnar, um vörslur
fylgiskjala og aðgang endurskoðandans að
þeim.
Eins og nú hefur verið rakið er sannað
með játningu ákærða Helga sem styðst við
framburð meðákærðu, að hann endurskoðaði
ekki fylgiskjöl með greiðslum út af umrædd-
um tékkareikningum og gerði heldur ekki
fyrirvara um það í áritun sína á ársreikning-
inn. Verður að telja, að ákærða hafi borið
sérstök skylda til þess að endurskoða þessa
reikninga eða geta um það í áritun sinni, ef
hann gerði það ekki, þegar litið er til þess,
að fylgiskjöl með greiðslum út af þessum
reikningum fóru ekki hina venjulegu leið í
gegnum bókhald fyrirtækisins. Hefur ákærði
með þessu gerst brotlegur við 10. gr., sbr.
17. gr. laga um löggilta endurskoðendur.
Þykir ákærði Helgi ekki hafa gerst brotlegur
við önnur þau ákvæði, sem tilgreind eru í
þessum kafla ákærunnar.
Áður var gerð grein fyrir þeim skjölum,
sem ákærðu Sigurþór Charles og Þórður
Hafsteinn útbjuggu og létu ákærða Helga í
té, en þar er eins og þegar er fram komið
um að ræða þau þtjú skjöl, sem 2. og 3.
liðut' þessa kafla byggja á um rangfærslu.
Hefut- áður verið tekin afstaða til efnis þess
ara þriggja skjala og rakinn framburður þess-
ara ákærðu, en þeir halda því báðit' fram,
að þeit' hafi ekki brotið af sér með gerð
þeirra og notkun.
Þar sem því hefut' þegar verið slegið
föstu, að skjölin þtjú, sem ákærðu Sigut'þór
Charles og Þórður Hafsteinn létu ákærða
Helga í té, séu ekki efnislega röng, ber að
sýkna þá af hlutdeild í rangfærslu skjala og
brotum á lögum um hlutafélög.
IV. kafli
Samkvæmt 1. og 2. lið þessa kafla ákæ-
runnar er ákærðu Björgólfi og Ragnari gef-
inn að sök íjárdráttur af tilteknum reikning-
um hjá Hafskipi h.f. á þeim tímabilum, sem
greind eru í þessum liðum, umfram þá ágóða-
þóknun, sem koma átti í hlut ákærðu sam-
kvæmt samkomulagi við stjórn félagsins með
áorðnum breytingum, en reikninga þessa
höfðu ákærðu í vörslum sínum. Gerð hefut'
verið grein fyrir þeim fjárhæðum, sem nefnd-
ar eru í þessum liðum.
Þá er ákærðu Björgólfi og Ragnari gefinn
að sök á þeim tíma, sem í ákæru greinir fjár-
dráttur með útgáfu þeirra tékka, sem um
ræðir í liðum 3-4 í þessum kafla, en ákærðu
hafa staðfest, að þeir hafi gefið út þessa
tékka og ráðstafað andvirði þeirra.
Ákærðu hafa talið, að þeim hafi verið heim-
il ráðstöfun þess fjár, sem hér um ræðir og
hafi þeir ekki gerst sekir um fjárdrátt, held-
ur hafi ýmist verið um að ræða heimilar
greiðslur til annarra eða hluta af launaúttekt
þeirra hjá félaginu samkvæmt svonefndri
60% reglu.
Rétt þykir að rifja upp, hver launakjör
ákærðu Björgólfs og Ragnars voru sam-
kvæmt samkomulagi stjórnar félagsins við
þá.
í júní 1978 voru formaður og varaformað-
ur félagsins, endurskoðandi þess og ákærðu
Björgólfur og Ragnar, sem þá voru báðir
framkvæmdastjórar, á fundi á skrifstofu
Hafskips h.f. Á þessum fundi var endurskoð-
anda félagsins gerð grein fyrir samkomulagi
um starfskjör framkvæmdastjóranna, en það
fól í sér, að til viðbótar mánaðarlaunum i
gegnum launakerfi félagsins skyldu þeir, frá
og með 1. janúar 1978 og þar til annað yrði
ákveðið, fá launaviðbót, sem sameiginlega
næmi 2% af rekstrarafkomu félagsins frá
árinu 1977, þ.e. þagnaðar á undan fjár-
magnskostnaði, afskriftum og sköttum. Þá
var þess getið í þessu samkomulagi, að þar
sem ljóst væri, að greiðslugeta fyrirtækisins
væri erfið og greiðslut' þessara tekna gætu
dregist, skyldi umreikna viðbótarlaun þessi
yfir í bandaríska dollara át' hvert og reikna
innstæðuvexti af dollarainnstæðunum að
meðaltali frá tekjuári. Skyldu greiðslur þess-
ar fara fram í gegnum sérstakan bankareikn-
ing í vörslum framkvæmdastjóranna, en í
gegnum þann reikning færu jafnframt
greiðslur ýmiss jaðarkostnaðar og útgjalda
framkvæmdastjóranna vegna starfa þeirra
hjá fyrirtækinu, sem til viðmiðunar væri ta-
lið geta numið allt að 60% af föstum launum.
Framangreind starfskjör voru staðfest af
þáverandi varaformanni, vitninu Ólafi
Baldri Ólafssyni.
Hinn 14,'ágúst 1980 rituðu þáverandi
formaður, varaformaður og ritari, vitnin Al-
bert Guðmundsson, áðurgreindur Ólafur
Baldur og Sveinn R. Eyjólfsson, f.h. stjórnar
félagsins undir staðfestingu bókunar um ný
kjör framkvæmdastjóranna. Þessi bókun var