Morgunblaðið - 16.09.1990, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 16. SEPTEMBER 1990
Lesið úr DNA-mynstri.
FATNAÐUR sem bar sæði árásarmanns var tekinn að
morgni 11. desember 1989 út úr djúpfrysti, pakkað í þurrís
og frauðplast og fluttur ásamt blóðsýnum frá 61 manni
með flugi til Englands. Það var Gunnlaugur Geirsson próf-
essor í réttarlæknisfræði sem rannsakaði sæðisbletti hér
heima ogtók blóðsýni í samráði við Rannsóknarlögreglu
ríkisins. Hann vann ásamt dr. Patrick Lincoln í viku að
áframhaldandi rannsókn hjá Cellmark-stofnunni í Oxford
sem sérhæfir sig í DNA-rannsóknum, en síðan tók dr.
Keith Turner, sérfræðingur hjá stofnuninni, við rannsókn-
inni. Þar með hófst níu mánaða bið og rannsókn sem lauk
með handtöku grímuklædds nauðgara á íslandi.
Gunnlaugur féllst á að
skýra lesendum Morg-
unblaðsins frá Cell-
mark-stofnuninni og frá
DNA-rannsóknum í
þágu réttarlæknisfræði,
auk þess sem hugmynd-
in um sambærilega
rannsóknarstofu á íslandi var reifuð
við hann.
„Upphafsmaður DNA-rannsókna
í þágu réttarlæknisfræði heitir dr.
Alec Jeffreys," segir Gunnlaugur,
„og lýsti hann þessari nýju tækni
fyrst í bláðinu „Nature“ árið 1985.
Rannsóknaraðferðin byggist í raun
á uppgötvunum sem aðrir menn
höfðu lagt gmnninn að og má í því
sambandi nefna rannsóknir á DNA
sem nefnasl „Southem blotting“.
Rannsóknir á DNA hafa lengi
verið draumur allra þeirra sem að
fmmurannsóknum vinna, því að í
DNA, sem er í raun erfðaefnið
sjálft, felast margir leyndardómar
er varða krabbameínsrannsóknir,
véirurannsóknir og erfðafræði."
Gunnlaugur segir, að dr. Alec
Jeffreys hafi fengið einkaleyfi fyrir
þessari uppgötvun sinni, og komist
að samkomulagi við stórfyrirtækið
ICI (Imperial Chemical Industries)
í Bretlandi um að byggja upp fyrir-
tækið til að selja þessa þjónustu.
Hefur henni verið beitt í þrennum
tilgangi, í bamsfaðernismálum, inn-
flytjendamálum þar sem sýna þarf
fram á skyldleika einstaklinga, og
í sakamálum þar sem annað hvort
finnast blóðblettir eða sæði á vett-
Morgunblaðið/Júlíus
Gunnlaugur Geirsson prófessor
í réttarlæknisfræði.
vangi þar sem glæpir hafa verið
framdir.
Fyrirtæki það sem ICI stofnaði
til þessara DNA-rannsókna, heitir
Cellmark og er í nánd við Oxford.
Er það til húsa í múrsteinsbyggingu
og ætlar Gunnlaugur að hún sé um
þúsund fermetrar að stærð. „Þarna
starfar sérþjálfað starfslið og er
starfseminni skipt eftir því hvaða
verksvið hún fæst við, annars vegar
bamsfaðemismál og hins vegar
sakamál.
Fyrstu málin sem eitthvað kvað
að, munu hafa komið til umfjöllun-
ar dómstóla í kringum árið 1987,
en málum sem stofnunin annast fer
„þreifurum". Eru það mótefni tengd
geislavirkum efnum, og falla þau
út á erfðaefnið rétt eins og rennilás
væri að lokast, eða lykill að falla í
skrá. Þannig passar hver „þreifari"
við sitt brot af erfðaefninu.
Þegar búið er að höndla þessa
filmu á tiltekinn hátt, er hún lögð
við röntgenfilmu sem nemur hið
geislavirka efni, og kemur þá fram
mynstur eða „próffll“ sem er sér-
stakur fyrir hvern einstakling á
svipaðan hátt og fingraför."
— Á hvern hátt hefur DNA-
rannsókn helst komið að gagni í
sakamálum?
„Uppgötvun dr. Jeffreys er sér-
. stök fyrir það að unnt er að beita
Alec Jeffreys, upphafsmaður henni í réttarlæknisfræðilegu tiliiti,
DNA-rannsókna í þágu réttar- og hefur DNA-rannsókn til að
læknisfræði. mynda verið beitt í morðmálum, þar
fjölgandi og er meðalbiðtími eftir sem konur hafa fundist látnar eftir
svari þrír til fjórir mánuðir. Fyrsta kynferðislegt ofbeldi. Sýni hafa þá
íslenska málið sem rannsakað var verið tekin úr leggöngum konunnar
á þennan hátt var í byijun árs 1988. og fatnaði þar sem sæði hefur fund-
— Hvemig fer svo þessi merka ist og verið rannsökuð á framan-
rannsókn fram? greindan hátt. Þar sem grunur hef-
„Hún fer fram á þann hátt, að ur fallið á ákveðinn einstakling
DNA-erfðaefnið er einangrað úr síðar, hefur verið kleift að bera
kjörnum frumanna og síðan klofið saman DNA-mynstur sæðisins og
með sérstökum efnakljúfum, blóðsins. Svipaða hluti er hægt að
„restriction enzymes", segir Gunn- gera ef tilræðismaður hefur særst
laugur. „Ensím þessi eru afar sér- og skilið eftir blóð á vettvangi.
tæk, þannig að erfðaefnið klofnar Einnig er unnt að rannsaka hár-
niður eftir vissum eigindum. Að þvl slíður þar sem hár hefur orðið eftir
loknu er upplausnin með hinu niður- í greipum fórnarlambs, sem náð
brotna erfðaefni látin á nælonfilmu, hefur að rífa það úr tilræðismanni."
og síðan bætt út á hana lausn með Gunnlaugur segir, að nú þegar
j
FRYSTIKISTUR
SPAÐU I VERÐIÐ
SPÁÐU í VERÐIÐ
SPÁÐU í VERÐIÐ
Öll verð miðast við staðgreiðsluverð.
152 lítra kr. 31.950,-
191 litra Kr. 34.990,-
230 lítra kr. 38.730,-
295 litrakr. 41.195,-
342 lítra kr. 43.360,-
399 litra kr. 45.870,-
489 lítra kr. 49.710,-
587 lítra kr. 62.460,-
H E IMILISK AU P H F
• HEIMILISTÆKJADEILD FÁLKANS •
SUÐURLANDSBRAUT 8, SÍMI 84670.
tj
Innrabyrði úr
hömruðu áli
Lok með ljósi,
læsingu, jafn-
vægisgormum
og plastklætt
Djúpfrystihólf
Viðvörunarljós
Kælistilling
Körfur
Botninn er
auðvitað frysti
flötur ásamt
veggjum
K
ö
O