Morgunblaðið - 16.09.1990, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 16. SEPTEMBER 1990
19
STEFAN BALDERSSOA
Skapmiklö
prúómennl og
leikhúsmaóur
af líflogsál
IVOR spurðu leikarar í Árósum þar sem Stefán var að setja upp
hvort hann langaði ekki til að verða Þjóðleikhússtjóri. Þá svaraði
Stefán: „Jeg vil hellere dö en naturlig död.“ Stefán hefur einnig
sett upp verk í Örebro í Svíþjóð og í Stavangri í Noregi. Um þess-
ar mundir er liann að setja upp Sölku Völku í Ósló og annað verk
bíður í Álaborg.
Hann hefur fengið tilboð um að setja upp „Dag vonar“ í öðru
stærsta lcikhúsi San Francisco en sennilega verður ekki af því sök-
um nýja starfsins. Framkvæmdastjóri umrædds leikhúss var ekki
ánægður með það að missa af Stefáni og á að hafa sagt við hann
í síma: „Vitið þér hversu margir leikstjórar væru reiðubúnir til að
láta hægri hönd sína fyrir tækifæri sem þetta?“ „Nei,“ ansaði Stef-
án. „Hve margir?"
Stefán er fæddur á Hjalt-
eyri þann 18. júní 1944
en þar hcfðu foreldrar
hans Baldur Stefánsson
og Margrét Stefánsdótt-
ir sett saman bú sitt nokkru áður.
Þau fluttu til Reykjavíkur þegar
Stefán var fimm ára, settust fljót-
lega að í Kópavogi og voru því í
hópi „frumbyggjanna" í bænum.
Stefán gekk í barnaskóla þar og
meðal bernskuvina hans var Ketill
Högnason, tannlæknir. Þeir kynnt-
ust sjö ára og voru saman í bekk
til stúdentsprófs. Þegar þeir voru
smápollar urðu þeir samferða í
skólann og sátu oft saman. „Við
kunnum nú ýmislegt fyrir okkur í
prakkarastrik-
um,“ sagði Ketill
og vill að vísu
ekki fara nánar
út í það. „Stefán
var léttur og kát-
ur, afburða
námsmaður en hann sat ekkert
yfir bókunum sýknt og heilagt. Um
tíma spilaði hann fótbolta með
Breiðablik og var liðtækur í því.
Eiginlega var hann jafnfimur í fót-
unum og í höfðinu.“ Þeir Ketill og
Stefán gengu í Skátafélagið
Hraunbúa í Hafnarfirði ásamt
nokkrum félögum sínum og sóttu
fundi vikulega í Hafnarfirði því
engin skátadeild var í Kópavogi á
þeim árum. „Við vorum mikið sam-
an á þessum árum Ásmundur
Harðarson, arkitekt, Haraldur
Friðriksson, bakari, Geirlaugur
Magnússon nú búsettur á Sauðár-
króki og Guðjón Jónsson rafvirkja-
meistari. Faðir Guðjóns var raf-
virki. Hann útbjó jólatrésseríur í
kirkjugarðana og við strákarnir
fengum að vera í bílskúrnum hjá
honum að mála perur og hjálpa svo
við að tengja þær þegar búnaðinum
hafði verið komið fyrir. Þetta þótti
okkur skemmtilegt og Stefán var
liðtækur við það eins og margt
annað,“ sagði Ketill.
Á sumrin vann Stefán sem
sendill hjá útibúi súkkulaðigerðar-
innar Lindu í Reykjavík, lauk lands-
prófi og svo lá leiðin í MR og jafn-
framt menntaskólanámi stundaði
hann nám í leikskóla Ævars R.
Kvaran. í uppfærslunni á „Hamlet"
með Gunnari Eyjólfssyni í titilhlut-
verkinu lék hann statista og er
talið að hann hafi fengið leikhús-
bakteríuna þá. Ýmsir viðmælend-
anna tóku fram að hann hefði ekki
verið góður leikari. Sjálfur hefur
Stefán sagt að það hafi hjálpað sér
að vera kvæntur leikkonu.
Hann lauk stúdentsprófi 1964
og var dúx. Ýmsir þekktir borgarar
voru í árganginum og meðal þeirra
er Ásdís Skúladóttir leikstjóri sem
var í bekk með Stefáni í 3 ár. Hún
og María Kristjánsdóttir leikstjóri
voru einu stúlkurnar í B-bekk sem
hafði langar tíðir eingöngu verið
setinn strákum: „í minningu minni
finnst mér þetta hafi verið sam-
stæður bekkur," sagði Ásdís.
„Þarna voru með okkur Maríu ólík-
ir menn eins og Björn Bjarnason,
Sveinbjörn Rafnsson, Helgi H.
Jónsson, Kjartan- Thors, Svavar
Gestsson og Einar Sigurbjömsson.
Við höfðum mismunandi ■ skoðanir
á pólitík og viðhorfum til lífsins en
mér finnst við hafa mikið talað
saman og verið góðir vinir. Stefán
var prúður og góður félagi og það
var fínt að fá að kíkja í glósurnar
hans því hann var vandvirkur í öllu
sem hann gerði."
IVIANNSIVIYND
eftirJóhönnu Kristjónsdóttur
ogKristínu Marju Baldursdóttur
Ásdís tók þátt
í Herranótt á
menntaskólaá-
rum og hún segir
að Stefán hafi þá
þegar haft mik-
leikhúsáhuga. Hún segir að
hafi kynni haldist vegna
mn
síðan
starfa beggja og hún hafi einu sinni
verið aðstoðarleikstjóri hjá honum,
í „Gísl“ eftir Brendan Behan. „Það
var skemmtilegt. Hann vinnur ljúf-
lega og maður hefur ekki á tilfinn-
ingunni ’að hann sé að stjórna fólk-
inu en hann hefur lag á að örva
það og vekja.“ Ásdís sagðist vera
hin glaðasta yfir því að Stefán
væri orðinn Þjóðleikhússtjóri. „Ég
er viss um að hann leggur inn á
nýjar brautir. Hann er markviss í
vinnubrögðum en hann er enginn
hávaðamaður og enn síður einhver
súkkulaðidrengur þó ljúfur sé. En
síðast en ekki síst er ég náttúrlega
ánægð með þetta af því hann er
úr B-bekknum. Ég er alltaf montin
af því þegar strákarnir standa sig
vel.“
Stefán fór til náms í leikhús- og
kvikmyndafræðum við Stokk-
hólmsháskóla. Hann hafði ætlað í
læknis- eða sálarfræði en skipti um
skoðun. Við lokapróf dúxaði hann
í báðum greinum. Á námsárum
sínum fylgdist hann bæði með
störfum Ingmars Bergmans og
Alfs Sjöbergs og tók þátt í sýning-
um hér heima. Hann var aðstoðar-
leikstjóri Sveins Einarssonar á
„Yvonne" og þar kynntist hann
Þórunni Sigurðardóttur sem varð
eiginkona hans. Hún lék aðalhlut-
verkið. Þórunn segir að á þessum
árum hafi hann verið svo saklaus
þegar leikhús átti í hlut að hún
hafi þurft að segja honum það eft-
ir á ef einhver móðgaði hann. „Það
þarf að móðga Stefán alveg af-
dráttarlaust til þess að hann skilji
það.“
Eftir að hann lauk námi var
hann fréttamaður hjá sænska sjón-
varpinu í hálft ár. Eftir heimkom-
una var hann um tíma á frétta-
deild útvarps og svo á leiklistar-
deildinni. Þorsteinn Ö. Stephensen
var leiklistarstjóri þá.
„Mér leist vel á hann. Mér þótti
hann vel að sér og smekkvís," sagði
Þorsteinn. Hann segir að Stefán
hafi verið í því sem þurfti að sjá
um með sér, tekið þátt í að velja
leikrit, koma þeim í útskrift, velja
leikara og leikstjóra í samráði við
sig. „Ég ætlaðist eiginlega til að
hann fengi starfið þegar ég hætti.
Hann sótti um á síðustu stundu
og fékk það ekki. Mér þótti það
leiðinleg ákvörðun.“ Þorsteinn
sagði að Stefán hefði alltaf komið
sér þannig fyrir að hann væri hæg-
látur maður „en hann er nokkuð
klár og ég held hann viti hvað
hann vill.“
Að námi loknu sneri Stefán sér
að leikstjórn og árið 1980 tóku
þeir Þorsteinn Gunnarsson við leik-
stjórastarfi hjá Leikfélagi
Reykjavíkur. Því gegndi Stefán í
átta ár, einn síðara starfstímabilið.
Stefán hefur sett upp mörg verk
fyrir Nemendaleikhúsið og segir
Helga Hjörvar skólastjóri, sem
einnig starfaði með honum fyrstu
árin, að aðal Stefáns sem leikstjóra
sé hversu vel honum takist að
virkja fólk til skapandi starfs. Hann
eigi mjög gott með að vinna með
fólki og hafi góða heildarsýn í leik-
húsinu. Hann gefist aldrei upp þó
eitthvað gangi úrskeiðis. „Stefán
er dagfarsprúður maður en skap-
mikill og ákveðinn og það kemur
helst fr.am í mikilli þrautseigju.
Hann er ekki maður sem ber strax
í borðið þegar eitthvað er að. Hann
lætur heldur aldrei sýningu hjá
Nemendaleikhúsinu framhjá sér
fara né aðrar leiksýningar atvinnu-
manna. Það eina sem truflaði mig
hér áður fyrr var að hann stillti
alltaf úrið sitt stundarfjórðungi of
fljótt.“
Guðrún Gísladóttir leikkona hef-
ur oft unnið undir stjórn Stefáns
og segir hún að það sem einkenni
hann sé ótrúleg athyglisgáfa, það
fari bókstaflega ekkert framhjá
honum. „Stefán kann að velja fólk
til að vinna með sér og virkja það
sem í því býr. Hann er harður hús-
bóndi og nákvæmni hans er stund-
um einum of einkum þegar mæt-
ingar og matar- og kaffipásur eiga
í hlut.“ Guðrún segir að það hafi
verið mjög ánægjulegt að vinna
með Stefáni en hann sé ekkert
gæðablóð og alls ekki auðvelt að
semja við hann. „Hann er lokaður
og flanar ekki að neinu og fólk er
oft feimið við hann. Hann er dál-
ítið of penn. Hann mætti gjarnan
vera brussulegri."
Allir þeir sem rætt var við báru
lof á hæfileika Stefáns sem leikhús-
manns. Þorgeir bróðir hans segist
ekki draga þá í efa. En sagði síðan:
„Mín skoðun er að hann hafi lent
á rangri hillu í lífinu. Hann átti
að leggja fyrir sig myndlistina,
hann var teiknandi frá barnsaldri
hefur mér skilist og ég hef séð
margar myndir eftir hann frá því
hann var smápatti og fram á ungl-
ingsár og þær styðja þá skoðun
mína.“ Þorgeir sagði að vegna ald-
ursmunar á þeim bræðrum, en
Stefán er átta árum eldri, hefðu
þeir varla kynnst almennilega
krakkar. „Mér fannst hann vera
„Hann lenti á rangri
hillu í lífinu - hann hefði
átt að verða myndlist-
armaður."
„Hann er enginn háv-
aðamaður en heldur
enginn súkkulaðidreng-
ur þó Ijúfur sé.“
„Hann þyrfti að vera
brussulegri."
„Aðal hans sem leik-
stjóra er hversu vel
honum tekst að virkja
fólktil skapandi
starfs.“
að verða fullorðinn þegar ég fór
að muna almennilega eftir mér,“
sagði Þorgeir. Hann sagði að Stef-
án' hefði alltaf þótt afskaplega
þægur og stilltur. „Við vorum víst
eitthvað baldnari yngri bræðurnir,"
bætti hann við.
Þorgeir minntist á það sem fleiri
hafa gert að Stefán hafi verið mik-
ill námsmaður, „kúrði töluvert yfir
bókunum. En hann spilaði nú eitt-
hvað fótbolta, svo fór hann mikið
í bíó og safnaði prógrömmum og
það voru staflarnir til af þeim.
Sömuleiðis tók hann upp á spólur
öll útvarpsleikrit og ég ímynda mér
hann eigi það safn allt enn.“ Þor-
geir sagði að Stefán hefði stundum
farið með yngri bræður sína í bíó
„og í Tívolí í Vatnsmýrinni. Það
þóttu okkur heilmiklar hátíða-
stundir."
Mönnum hefur orðið tíðrætt um
nákvæmni Stefáns. Þórunn eigin-
kona hans staðfesti að svo væri,
og nefndi sem dæmi að þegar þau
voru að veggfóðra baðherbergið
heima í sameiningu hafi hún verið
komin hringinn þegar hann var enn
að mæla rúlluna sína. „Stefán er
annars duglegur heima, er ekki
mikill kokkur en ræður vel við
hakk og spaghettirétti. Hann er
prúður frekjuhundur en fer bai'a
vel með það.“ Þórunn segir að hann
sé góður teiknari, lesi mikið og
fylgist vel með menningarmálum.
„Hann hefur þó þann þreytandi
ávana að koma alltaf með eina
ferðatösku af bókum þegar hann
kemur að utan og þetta bókaflóð
er orðið vandamál heima.“ Hitt
vandamál heimilisins tengist
svefntímanum. Hann sofi helmingi
minna en hún, þurfi aðeins 4-5 tíma
svefn á sólarhring. Þórhildur Þor-
leifsdóttir og Stefán eru miklir
mátar og segir Þórunn að þau geti
spjallað saman um leikhúsmál
langt fram á nótt meðan hún og
Arnar séu löngu sofnuð undir sam-
ræðunum.
Þórhildur Þorleifsdóttir leikstjóri
þótti helsti keppinautur Stefáns um
embættið. Þórhildur segir þau hafí
heyrt hvort af öðru fyrir löngu og
þá hafi verið sagt þau væru lík í
útliti. Þegar þau hittust seinna
fannst þeim þetta á nokkrum rök-
um reist. „Okkur hefur lengi verið
vel til vina. Eðli málsins samkvæmt
vinnum við ekki mikið saman nú
orðið, ert við gerðum það áður en
við urðum bæði of plássfrek. Við
getum talað lengi og mikið um leik-
húsið og erum ekki alltaf sammála
enda erum við mjög ólíkar mann-
eskjur. Þegar ég sé sýningar hans
finnst mér að auðvitað hefði ég
gert þetta eða hitt öðruvísi og ég
reikna með því að hann hugsi það
þegar hann sér mínar sýningar.
Ég virði hann samt rnjög rnikils sem
leikhúsmann og er hlýtt til hans
sem góðs kunningja - kannski get
ég sagt vinar.“ Þórhildur sagðist
óska Stefáni farsældar í starfínu.
„Hann hefur alla burði til að leysa
það vel af hendi því hann er
tvímælalaust atvinnumaður í sinni
grein.“