Morgunblaðið - 16.09.1990, Blaðsíða 17

sé samningsatriði milli íslenskra
stjórnvalda og Atlantsálshópsins. En
ráða ekki álfyrirtækin mestu um
hvar álverið rís?
„Það er auðvitað ekki hægt að
neyða neinn til að fjárfesta fyrir
8-900-milljónir dollara, 50-60 millj-
arða króna, á einhveijum stað sem
hann vill ekki vera á. En fyrirfram
vissu menn ekki hver kosturinn væri
bestur, og það er fjarri lagi, að það
hafi alltaf legið fyrir hvaða staður
yrði fyrir valinu."
Miklar líkur á Keilisnesi
— En hefur það samt ekki legið
fyrir í talsverðan tíma að sérfræðing-
ar álfyrirtækjanna telji Keilisnes vera
besta kostinn?
„Það er rétt að sérfræðingar fyrir-
tækjanna hafa raðað stöðunum
þannig að þeir setja Keilisnes efst.“
— Var þá ekki eðlilegt að koma
fram með þær upplýsingar strax og
þær lágu fyrir, til að slá á kapphlaup
sveitarfélaganna?
„Þessar upplýsingar hafa komið
fram. En það er ekki skynsamlegt
að taka þennan þátt út og segja:
Hann er ákveðinn. Einfaldlega vegna
þess að það er ekkert ákveðið í mál-
inu fyrr en allt er ákveðið. Og kapp-
hlaupið var staðreynd, hvort sem
mönnum líkar betur eða verr.
Við freistum þess nú að ná niður-
stöðu. Líkurnar á því að Keilisnes
verði fyrir valinu eru miklar. En stað-
arákvörðun verður í reynd ekki tekin
fyrr en samningarnir í heild hafa
tekist."
Jón sagðist vera sannfærður um
að sú leið sem hann hefði farið varð-
andi staðarvalið væri sú rétta, hún
hafi haldið málinu lifandi og að það
muni á endanum komast fram ein-
mitt þess vegna.
„Ég held raunar að þessar umræð-
ur um staðarvalið hafi verið nauðsyn-
legar og ég skil ekki þann hugsunar-
hátt sem birtist í gagnrýni á það,
að vegna þess hve opinskátt sé litið
á alla þessa staði þá vekji það upp
væntingar og valdi deilum og vand-
ræðum. Hefði verið betra að hið al-
vitra miðstjórnarvald suður í
Reykjavík hefði ákveðið staðinn?
Hefðu þá allar þessar vonir verið
ófæddar? Það sér hver maður að
þetta eru engin rök.“
— En þú ert á sama tíma sakaður
um að hafa legið á upplýsingum um
aðra þætti málsins eins og ormur á
gulli.
„Það er auðvitað algengt, að bæði
fjölmiðlar og stjórnmálamenn tali
mikið um þörf opinskárrar umræðu
um mál meðan þau eru í gerð. En
það þarf ekki langa útlistun, að þeg-
ar um er að tefla samningamál af
þessu tagi, þar sem tekist er á um
mikla fjárhagslega hagsmuni, þá er
mjög erfitt og oftast óskynsamlegt,
að vera með þau í opinni umræðu
fyrr en að leikslokum. Það verður
að vera réttur þeirra, sem halda á
fjárhagslegum hagsmunum landsins,
að hafa hljótt um málið á meðan
þeir eru að koma því fram. Þetta er
mitt sjónarmið. En ég skil vel áhuga
fréttamanna og annarra á því að fá
upplýsingar en þær mega ekki skaða
hagsmunina sem verið er að gæta.“
Stjórnarþingmönnum sumum
hveijum finnst sem þeim muni verða
stillt upp frammi fyrir samkomulagi
við Atlantsálshópinn og sagt að ann-
aðhvort eigi þeir að samþykkja það
eins og það er, eða ekki. Er ekki
eðlilegt að þeir fái að fylgjast með
samningagerðinni og hafa áhrif á
hana?
„Hafið þið aldrei heyrt þetta sjón-
armið áður? Þetta liggur auðvitað í
eðli málsins að nokkru leyti. Þú felur
manni að fara með framkvæmd ein-
hvers máls, og síðan kemur hann,
eftir að hafa unnið að því eins og
hann hefur best vit til, og segir:
Þetta er það sem hægt er að gera.
Getum við orðið sammála um það?
En auðvitað hvílir það á okkur öllum,
sem tökum þátt í stjórnmálastarfi,
að kynna málin fyrir samheijum
okkar eftir því sem við getum. Það
hef ég gert í mínum flokki og hef
ekki orðið var við vandræði af þeim
sökum í mínum röðum og skil ekki
hvers vegna það ætti að vera
óyfirstíganlegt hjá öðrum.“
Vinningsvon
Iðnaðarráðherra segir að efnilegur
samkomulagsgrundvöllur sé kominn
fram um orkusamning, skattamálin,
samstarf aðila og lagaramma og
umhverfísmál. Drögin að samningi
um orkuverð hafa verið mjög til
umræðu síðustu daga, og ýmsir orð-
ið til að lýsa efasemdum um þau,
m.a. forsætisráðherra. Bent er á að
veruleg áhætta kunni að felast í því
að tengja orkuverð til nýs álvers
beint við heimsmarkaðsverð á áli;
ekki sé gert ráð fyrir lágmarksverði,
eða gólfí, sem geti þýtt verulegt fjár-
hagslegt tjón fyrir íslendinga, falli
verð á áli. Jafnframt sé búið að
tengja um 60% af allri orkusölu
Landsvirkjunar við álverð.
Fjárfestingar Landsvirkjunar í
virkjanaframkvæmdum eru áætlaðar
tæpir 30 milljarðar króna á verðlagi
síðasta árs, fyrir utan vexti á bygg-
ingartímanum, og gert er ráð fyrir
að 80-90% þeirrar upphæðar verði
tekin að láni. Jón Sigurðsson segir
að í arðsemisútreikningum sé miðað
við að meðalraunvextir af þessum
lánum séu 5-5,5% næsta aldarijórð-
ung en þá er áætlað að búið verði
að greiða lánin upp að mestu.
„Athugun á þessum samnings-
grundvelli léiðir í ljós, að arðsemi
orkuframkvæmdanna, sem í þarf að
ráðast vegna þessarar orkusölu, er
vel viðunandi. Hún liggur á milli 7
og 8 af hundraði af eigin fé, og þá
er miðað við mjög háa ávöxtunar-
'kröfu af lánsfé, sem er hærri en
meðalraunvextir síðustu 25-30 ára.
Ég er sannfærður um að í þessum
samningi felst mikil vinningsvon, og
sú sannfæring byggist á því að ég
er bjartsýnn á framtíð álverðs. Sama
má segja um samkeppnisþjóðir okkar
á þessu sviði, svo sem Kanadamenn
og Norðmenn.
„Auðvitað er það rétt að með þessu
er verið að taka nokkra áhættu, sem
tengist vaxtabreytingum, breyting-
um á álverði og gengi Bandaríkja-
dals. En líkindagreining á þessum
þætti bendir til að það séu hverfandi
líkur á að við töpum á þessum samn-
ingi og miklar líkur á að arðsemi
eigin fjár Landsvirkjunar í virkjana-
framkvæmdum verði verulega meiri
en vaxtaforsenda lánsfjár í dæminu.
Þess vegna er mikilvægt að mínu
áliti, að hafa ekki loft yfir orkuverð-
inu, þar sem það hefur einnig í för
með sér óbeina verðtryggingu. Ef
við erum með föst gólf og loft, dreg-
ur það vissulega úr áhættu, en getur
haft í för með sér að við drögumst
aftur úr verðþróun í heiminum og
það hefur einmitt verið vandamálið
■ „Takistmér ekki
að koma þessu
fram, vegna póli-
tískrar andstöðu við
málið, hlýtégað
skoða stöðu mína í
þvíljósi.“
■ „Ég er sannfærð-
ur um að atburða-
rás undanfarinna
vikna íheimsmálun-
um hefurfrekarýtt
áeftirokkarvið-
semjendum entafið
þá.“
■ „Líkurnaráþví
að Keilisnes verði
fyrir valinu eru mikl-
ar.“
með samninginn við ISAL. Og ef við
viljum ekki loft, þá verðum við að
fórna gólfinu. Spurningin er: Vilja
menn róa upp á hlut eða fast kaup?
Ég vil róa upp á hlut ef hann er
nægilega góður.
Eg get líka bætt því við, að áður
töldu menn að samkeppni um bygg-
ingu nýrra álvera kæmi ekki hvað
síst frá löndum við Persaflóa. Ætli
það séu ekki frekar fáir sem hugsa
sér til fjárfestinga þar nú? Þá er
Venezúela ekki talinn eins vænlegur
kostur og áður. Allt þetta styrkir
okkar stöðu, fyrir utan þá almennu
hagþróun sem flestir horfa fram á,
aukinn hagvöxtur í heiminum og
vaxandi notkun á áli.“
Iðnaðarráðherra nefndi sem dæmi
að í bílaiðnaði væri nú lögð meiri
áhersla á léttmálma eins bg ál. Einn-
ig væri verið að endurnýja járn-
brautaflota Evrópu og gera hann
léttari með því að nota ál, og um
leið sparaðist orka við að knýja þessi
samgöngutæki. „Ef olíuverð er til
langframa hátt, verður sú þörf enn
brýnni, og verð á áli mun einnig
hækka vegna þess að það er mjög
orkufrek framleiðsla. Ástandið í
orkumálum heimsins ætti að gera
okkur bjartsýnni á möguleika okkar
orkulinda, bæði nýttra og ónýttra,
virkjaðra og óvirkjaðra, og hvetja
okkur til að fara út í þessar fram-
kvæmdir. Ég er sannfærður um það,
að atburðarás undanfarinna vikna í
heimsmálunum hefur frekar ýtt á
eftir okkar viðsemjendum en tafið
þá.“
— En gerðu ekki spár í tengslum
við orkuverð til ÍSAL ráð fyrir auk-
inni álnotkun og hækkuðu verði, sem
ekki gekk eftir?
„Þær hafa nú gengið eftir, því
álnotkun er vaxandi og álverðið hef-
ur stefnt upp á við. Að vísu voru
sveiflurnar mjög miklar og niður-
sveiflan í kringum 1980 var afskap-
lega brött. En þá voru mjög óvenju-
legar aðstæður í efnahagsmálum
með miklum samdrætti og geysilega
háum vöxtum á heimsmarkaði. Þetta
leyfir maður sér að vona að hafi
verið undantekningaraðstæður. Ég
bendi líka á, að síðustu árin hefur
reynt verulega á þakið á orkuverðinu
til ÍSAL.“
Þegar Jón var spurður hvort
möguleiki væri á að tengja orkuverð
til álvers við vaxtakjör á alþjóðlegum
fjármagnsmörkuðum, og draga
þannig úr áhættunni ef vextir hækk-
uðu verulega, sagðist hann ekki vilja
fjalla um einstök atriði endurskoðun-
arákvæða í álsamningnum. „Auðvit-
að eru báðir aðilar að taka áhættu,
en að vandlega yfirveguðu ráði. Okk-
ar besta trygging felst í vilja okkar
viðsemjenda til að hætta sínu fé, sem
er miklu meira en við hættum.
Auðvitað má segja að fyrir okkur
Islendinga sé þetta stórt stökk, mið-
að við okkar þjóðarbúskap og orku-
búskáp. En þá má ef til vill minna
á, að 70-75% af útflutningnum eru
háð sjávarútvegi og við lifum af hon-
um góðu lífi þótt það sé ekki sveiflu-
laust. Og frekar mætti ætla að við
það að bæta við annarri grein, með
annarri sveiflu en sjávarútvegurinn,
myndu áhrifin verka sveiflujafn-
andi.“
Jón bætti því við að verið sé að
semja um endurskoðunarákvæði í
orkusamningnum. „Okkur er ljóst
að ef illa gengur í áliðnaðinum eru
báðir í vandræðum, bæði orkusalinn
og orkukaupandinn en samningurinn
má ekki vera þannig gerður að byrð-
unum sé skipt á ósanngjarnan hátt.
Auðvitað gefst ekki fyrir því neitt
„garantí“ að allt sé gulltryggt, en
ég tel að þessi samningsgrundvöllur
sé okkur hagstæðari en núverandi
orkusölusamningur við ÍSAL.“
Þegar iðnaðarráðherra var spurð-
ur frekar um áhættuna sem fælist í
samningnum, sagðist hann telja að
reynt hefði verið að draga úr áhætt-
unni þangað til að ávinningurinn af
því hafi farið að draga svo úr vinn-
ingsvoninni að mönnum hefði fundist
nóg komið.
„Þeir arðsemisútreikningar, sem
settir hafa verið upp, byggja á mjög
varkárum forsendum. I eðli sínu er
þetta rnjög líkt þeim samningum sem
Kanadamenn hafa verið að gera um
ný álver, og Norðmenn eru nú famir
að gera slíka samninga. Okkar orku-
samningur verður einnig að vera
samkeppnisfær og við erum þar í
mjög harðri alþjóðlegri samkeppni.
En ef við getum gert samning sem
skilar fyrirtækinu viðunandi arði, og
er um leið samkeppnisfær, höfum
við til mikils að vinna.
Þá verður að líta á það, að Blöndu-
virkjun kemur inn á íslenska orku-
kerfíð á næsta ári án þess að markað-
ur sé fyrir þá orku sem virkjunin
skilar. Þess vegna er okkur það afar
mikilvægt að fá stóran orkukaup-
anda, og því er það fjárhagslega
skynsamlegt að veita afslætti á orku-
verði í byijun, eins og samningurinn
mun væntanlega byggjast á, en
hækka orkuverðið þegar líður á
samninginn.“
Krafa um jöfnun orku-
verðs fær nýjan byr
Jón benti jafnframt á að annar
þjóðhagslegur arður væri af orkufyr-
irtækjum, en sá sem kæmi fram í
orkufyrirtækjunum. „Ég tel að við
höfum nú náð samningsgrundvelli,
sem í senn tryggir viðunandi arðsemi
fyrir Landsvirkjun og hefur veruleg-
an tekjuauka að öðru leyti í för með
sér fýrir Islendinga án þess að við
þurfum að fjárfesta í öðru en virkjun-
um. Þetta verða menn einnig að
hafa í huga.
Vegna þessara þjóðhagslegu
áhrifa er mjög mikilvægt að innan
þjóðfélagsins náist sátt um fyrirtæk-
ið, bæði um staðarvalið og fram-
kvæmdina sjálfa. Af þeim sökum hef
ég talið rétt að fara fram í málinu
eins og ég hef gert, að sýna fram á
að allt hafi verið gert til að finna
þann stað sem best sætti sjónarmið-
in í málinu, það er atvinnu- og
byggðasjónarmiðin og umhverfis- og
arðsemissjónarmiðin. Ef niðurstaðan
verður Keilisnes verðum við einnig
að leita leiða til að sætta menn við
þann stað, m.a. með því að undirbúa
ráðstafanir, sem gera það sanngjarnt
og skynsamlegt að setja fyrirtækið
þar niður.“
Iðnaðarráðherra sagðist telja
ástæðu til að skoða þær hugmyndir
sem forsætisráðherra og fjármála-
ráðherra hafa kynnt, að nota arðsemi
af orkusölu til álvers til að jafna
orkuverð í landinu, þótt það yrði
ekki gert með beinni fjárhagslegri
tengingu. „En krafan um jöfnun
orkuverðs mun fá nýjan byr vegna
þessarar framkvæmdar, og að því
máli er unnið á vegum iðnaðarráðu-
neytisins,“ sagði Jón.
Skerfur til
umhverfisverndar
Stór þáttur álsamninganna fjallar
um umhverfísmál. Jón Sigurðsson
segist fullyrða, að hugað hafi verið
vandlegar að umhverfismálum í sam-
bandi við þetta verk en nokkuð ann-
að í framkvæmdasögu íslendinga.
„Það má heldur ekki gleyma því, að
áliðja á íslandi leggur nokkurn skerf
til umhverfisverndar og orkusparn-
aðar í heiminum. Á1 er léttur málm-
ur, orkusparandi í samgöngum og
auðveldur í endurvinnslu. Með því
að auka álframleiðslu hér á landi,
með lítilli mengun og betra vinnuum-
hverfi en í eldri álverum erum við
einnig að leggja fram okkar skerf.
Við værum að framleiða ál með
hreinni orku, en annarstaðar í heim-
inum væri verið að gera þetta með
olíu- eða kolabrennslu, sem sleppir
koltvísýrlingi út í andrúmsloftið og
eykur á gróðurhúsaáhrif. Þannig
mæla rök, bæði heima og heiman,
með því að við ráðumst í þessa fram-
kvæmd. En að sjálfsögðu hugsum
við fyrst um okkar eigið umhverfí,
og glímum þar við að samræma sjón-
armið byggðaþróunar og umhverfis-
verndar."