Morgunblaðið - 13.11.1990, Qupperneq 18

18 MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 13. NÓVEMBER 1990
Vakna þú mín Þyrnirós
eftir Rannveigu
Gunnarsdóttur
Það er ef til vill að bera í bakka-
fullan lækinn að ræða meira um
lyfjadreifíngu og lyfjanotkun í einni
blaðagreininni enn. En ég get ekki
orða bundist yfír þeim skrifum sem
hafa sést undanfarnar vikur. Það er
eðlilegt að lyfsalar og heildsalar verji
núverandi skipulag og vilji engu
breyta þar sem mjög vel er séð fyrir
fjárhagslegri afkomu þeirra. En af
hverju skyidu sumir lyfjafræðingar
vera svona hræddir við breytingar
og mála skrattann á vegginn um
leið og minnst er á þörf fyrir endur-
skoðun á lyfjadreifingunni með
sparnað og betri lyfjanotkun að leið-
arljósi? Það skyldi þó ekki vera vegna
þeses að þeir sjá gulrótina nálgast,
þ.e. að þeir detti í lukkupottinn og
verði sjálfir lyfsalar í „góðu apó-
£eki“. Hvað felst í orðinu lyfjafræð-
ingur og hvert er hans starfssvið?
Alþjóða heilbrigðismálastofnunin
(WHO) hefur fjallað um þessi mál
og einnig hefur verið gerð ítarleg
úttekt á lyfjafræðistörfum og lyfja-
fræðimenntun í Bretlandi af svokall-
aðri Nuffield-nefnd. Ástæða þess er
breytt hlutverk lyfjafræðinga, þ.e.
framleiðsluþátturinn í þeirra störfum
hefur farið stöðugt minnkandi en
eftirlitsstörf og upplýsingastarfsemi
gegnir sífellt stærra hlutverki. Niður-
stöður ítarlegrar umijöllunár hafa
verið á þann veg að meginhlutverk
lyfjafræðinga sé að bera ábyrgð á
lyfjadreifingu í víðtækustu merkingu
þess orðs. Skoðum nánar stöðuna
varðandi mikiivæg verksvið lyfja-
fræðinga.
1) Lyfjafræðingar eru hvattir til
þess að taka þátt í samstarfi við
aðrar heilbrigðisstéttir að koma
í veg fyrir sjúkdóma með forvam-
arstarfi.
Hafa íslenskir lyfjafræðingar fjallað
um eða skipulagt slíkt samstarf?
2) Lyfjafræðingar veiti sjúklingum
og læknum upplýsingar um lyf
og taki þátt í samstarfi við lækna
um betri lyfjanotkun fólks.
Upplýsingar til sjúklinga eru veittar
í dag en það er því miður mjög ein-
staklingsbundið hvort lyfjafræðingar
sinni þessum þætti. Lyfjafræðingar
era ekki aðgengilegir fyrir viðskipta-
vini lyfjabúða og þarf oftast að biðja
um aðstoð þeirra sérstaklega. Einnig
era flestar lyfjabúðir þannig úr garði
gerðar að lyfjafræðingum er ekki
gert auðvelt að veita upplýsingar.
Það era ekki til samræmdar reglur
um upplýsingagjöf, þaðan af síður
tilbúnar, samræmdar og hagnýtar
upplýsingar til sjúklinga þannig að
þeir fái sömu fræðslu í öllum apótek-
um líkt og er í nágrannalöndunum.
Skipulagt samstarf apótekslyfja-
fræðinga og heilsugæslulækna eða
annarra heilbrigðisstétta er af mjög
skornum skammti hér á Iandi. Af
hveiju t.d. stofnum við ekki lyfja-
nefndir heilsugæslusvæða með þátt-
töku apótekslyfjafræðinga og heilsu-
gæslulækna. Stærri sjúkrahúsin hafa
slíkar nefndir sem hafa það markmið
að leitast við að ná hagkvæmustu
og öraggustu lyfjagjöf með sem
minnstum tilkostnaði.
3) Lyfjafræðingar taki þátt í
vísindalegum og faglegum rann-
sóknarstörfum á öllum starfssvið-
um sínum. Þeir viðhaldi þekkingu
sinni með öflugri endurmenntun.
Stéttarfélag íslenskra lyfjafræð-
inga (og áður Lyfjafræðingafélag
Islands) hefur barist fyrir því að setja
ákvæði um endurmenntun inn í
samninga við apótekara. Þessi bar-
átta hefur staðið árum saman og enn
er þar ekkert að finna um endur-
menntun. Apótekarafélagið gerir
ekki kröfur um að lyfjafræðingar
endumiennti sig hvað þá að þeir
þarfnist endurmenntunar sjálfir.
Sænskir lyfjafræðingar koma ákaf-
lega vel út í samanburði við starfsfé-
laga sína á Norðurlöndum hvað
snertir endurmenntun. Mikil gróska
er einnig í Bretlandi, þá sérstaklega
innan sjúkrahúslyfjafræðinnar en
Bretar gera sér æ betur grein fyrir
því hversu mikilvægt sé að nýta bet-
ur og viðhalda þekkingu apóteks-
lyfjafræðinga á fjölmörgum sviðum.
Læknar hafa ákvæði um endur-
menntun í samningum sínum og
Landlæknisembættið gerir kröfur til
heilsugæslulækna, ekki síst úti á
landsbyggðinni, að þeir nýti sín
námsleyfi og gerir þeim það kleift.
Erlendis þar sem lyfjafræðingar
verða að endumýja starfsleyfi sitt
(jafnvel árlega) þá verða þeir að sýna
fram á að þeir hafi aflað sér endur-
menntunar og þurfa þeir að uppfylla
ákveðnar lágmarkskröfur að þessu
leyti. Þegar lyfjafræðingar erlendis
sækja um störf þá er mikil áhersla
lögð á að þeir hafi viðhaldið menntun
sinni. Hvernig er hægt að gera ráð
fyrir öðra í slíku fagi þar sem þróun-
in er svo ör? Mér er spurn: „Eru
íslenskir lyfjafræðingar svona miklu
eðlisgreindari en lyfjafræðingar ann-
ama þjóða?
2. Alþjóða heilbrigðismálastofnunin
Rannveig Gunnarsdóttir
hvetur til þess að finna lausn á
því vandamáli að afkoma lyfja-
fræðinga sé of háð sölu lyfja.
Hinn kaldi veraleiki er sá að því
meiri sem lyfjasalan er því betri er
afkoma lyfsala og því auðveldara er
fyrir lyíjafræðinga að semja við þá.
Álþjóða heilbrigðismálastofnunin
bendir réttilega á þessa mótsögn
heilsugæslu og einkahags. Era yfir-
völd hvött til þess að finna aðrar
leiðir sem tryggja lyfjafræðingum
viðunandi afkomu þannig að hún
byggist ekki eingöngu á sem mestri
lyfjasölu. Það mætti nefna nokkrar
leiðir t.d. að umbuna lyfjafræðingum
fyrir að sinna ákveðinni þjónustu eins
og upplýsingamiðlun til sjúklinga,
kennslu fyrir heilbrigðisstéttir, sér-
hæfðri þjónustu við áhugamannafé-
lög sjúklinga, mælingu á t.d. blóð-
þrýstingi eða kólesteróli í blóði og
þátttöku í ýmsu forvarnarstarfi svo
eitthvað sé nefnt.
Lyfjadreifingin
Það er alveg ljóst að til era pening-
ar í lyfjadreifingunni sem mætti nýta
betur. Heilbrigðisyfirvöld hér á landi
hafa í raun aldrei skilgreint þjónustu-
hlutverk eða hámarkstekjur lyfsala
þegar þau úthluta einkarétti til þeirra
á sölu lyfja. í Danmörku og Noregi
er t.d. hámark á tekjum lyfsalans.
Álagning á lyf er ákveðin með það
fyrir augum að minni apótek á lands-
byggðinni beri sig þokkalega sem
þýðir að stærri apótek landsins skila
miklum hagnaði. Það er ef til vill
rétt að erfitt væri að fá lyfsala í
minnstu apótekin úti á landi við nú-
verandi aðstæður nema vegna þess
að lyfsalar þeirra eygja möguleikara
á feitara brauði síðar meir. Og þá
spyr ég einu sinni enn: Er þetta rétt
kerfi og þarf ekki að endurskipu-
leggja það í heild sinni? Er ekki kom-
inn tími til að við lyfjafræðingar för-
um að starfa sem heilbrigðisstétt og
afkoma okkar sé ekki eingöngu háð
lyfjasölu? Það stríðir á móti okkar
faglegu skyldu í mörgum tilfellum.
Einn möguleiki yfirvalda til þess að
lækka lyfjakostnað er að láta sjúkl-
inga borga stærri hluta lyfjaverðs
og stýra lyfjanotkun meira með svo-
kölluðum bestkaupalistumm. Til eru
fleiri leiðir.
Lyfjaverðlagning
Það hefur verið rætt um það að
lyf séu dýr hér á landi miðað við
mörg önnur lönd enda viðurkennt
að ísland tilheyrir svæði þar sem lyf
eru verðlögð hátt. Einn ágætur lyfja-
innflytjandi benti á í grein í Morgun-
blaðinu fyrir stuttu að 1992, þegar
Evrópubandalagið verður eitt mark-
aðssvæði, þá muni lyf lækka allt að
30%. Ástæða þessa er svokallaður
samhliða innflutningur, þ.e. einka-
innflutningur umboðsmanns verður
afnuminn og allir geta flutt inn skráð
lyf frá- hvaða landi sem er og það
jjýðir aukna samkeppni. Þetta segir
okkur líka að sama lyf er skráð á
mjög mismunandi verði í löndum
Evrópubandalagsins. Er þá ekki aug-
ljóst að stundum væri hægt að ná
betri samningum en gert er hér á
landi? 1 dag er lyfjainnflutningur
oftast bundinn innflutningi frá
ákveðnu landi.
Það er ósköp eðlilegt að umboðs-
menn sækist eftir því að skrá lyf sín
á hæsta mögulega verði því þeir fá
ákveðna pórsentu ofan á skráð inn-
kaupsverð. í Bretlandi er skráð
ákveðið hámarksverð lyfja en síðan
semja sjúkrahús og apótek við um-
boðsmenn eða heildsala um annað.
Endurgreiðsla sjúkrasamlags er mið-
uð við afslætti sem apótek hefur
fengið að einhveiju leyti. Okkar lyfja-
dreifingarfyrirkomulag er ekki hvetj-
andi til spamaðar þar sem afkoma
innflytjanda og lyfsala er eingöngu
háð því hve mikið er selt og hversu
dýrt.
Lyfjanotkun
Það eru læknarnir sem ákveða
lyfjanotkunina en ekki sjúklingar.
Sérstaða lyfjamarkaðarins felst með-
al annars í því að neytandinn, þ.e.
sjúklingurinn, velur ekki lyfið og
kostnaðurinn er að mestu borinn af
þriðja aðila, þ.e. ríkissjóði. í Bret-
landi hefur verið tekið í notkun nýtt
skipulag á ávísanavenjum heilsu-
gæslulækna. Bretar gera sér grein
fyrir því að raunveruleg lækkun
lyfjakostnaðar byggist á því að hafa
áhrif á ávísanavenjur lækna. Þar er
sett þak á þá upphæð sem heilsu-
gæsjulæknar mega ávísa lyfjum á
sjúklinga sína og er þá tekið mið af
fjölda sjúklinga hvers læknis, aldurs-
dreifíngu sjúklinga o.fl. Bretlandi er
skipt í heilsugæslusvæði og hvert
heilsugæslusvæði hefur heilsugæslu-
nefnd sem fjallar m.a. um lyfjamál.
Breska heilbrigðisráðuneytið sendir
út fréttabréf til allra lækna. Þar er
að finna upplýsingar um lyf og sam-
anburð á nýjum og gömlum lyfjameð-
ferðum þar sem eru t.d. bomir sam-
an lyfjaskammtar, aukaverkanir og
verð.
Sumir segja að þak á lyfjaávísanir
heilsugæslulækna séu skerðing á
mannréttindum lækna. Ef svo er er
þá ekki allur sparnaður skerðing á
mannréttindum og þá líka hækkaðir
skattar sem eru tilkomnir vegna
hækkaðs lyfjakostnaðar og við fáum
engu um ráðið.
Lokaorð
Sumir lyfjafræðingar hafa látið
liggja að því að lyf á Islandi séu
„ekki dýr“ og lyfjaneysla Islendinga
sé „ekki mikil" miðað við aðrar þjóð-
ir. Ekki era allir á þeirri skoðun og
víst er að lyfjakostnaður er dijúgur
hluti ríkisútgjalda. Sá tími getur
komið að stjórnvöld spyrji: Til hvers
þurfum við lyfjafræðinga fyrst þeir
eru ekki reiðubúnir að taka þátt í
spamaðaraðgerðum? Þá kann einnig
að vera spurt: Er ekki hægt að spara
mikinn kostnað með því að leggja
niður apótek, setja lyfjaafgreiðslur í
stórmarkaði og heilsugæslustöðvar
þar sem lyfjatæknar yrðu fengnir til
að afgreiða staðlaðar pakkningar?
Má ekki leggja niður íslenska lyfja-
framleiðslu á eftirlíkingalyfjum þar
sem hægt er að kaupa slík lyf á
lægra verði erlendis frá? Þurfum við
nokkuð lyfjafræðideild við Háskól-
ann? Mörgum kann að fínnast að of
djúpt sé tekið í árinni en umræðan
getur auðveldlega þróast inn á þess-
ar brautir ef við lyfjafræðingar sýn-
um ekki fram á að við getum gert
þjóðfélaginu gagn. Hefjum faglegar
umræður í stað þess að standa í
hártogunum og útúrsnúningum við
heilbrigðisyfirvöld um lyíjaverð og
afkomu.
Lyfjafræðingar, ég held að það sé
tími til kominn fyrir okkur að við
förum að hugsa og starfa sem heil-
brigðisstétt og kreíjast endurskipu-
lagningar á lyfjadreifingunni í heild
með það að leiðarljósi að okkar'fag-
lega þekking nýtist þjóðfélaginu sem
best.
Skoðum hina ýmsu kosti svo sem
rekstur eins hlutafélags, eða þann
möguleika að hver sem er geti tekið
að sér stofnun og rekstur apóteks
að uppfylltum ákveðnum skilyrðum
eða sambland af þessu tvennu.
Tilvísanir í:
1) Summary Repoit Meeting of The Role
and Functions of Community and Hosp-
ital Pharmacists in Europe: Madrid 29.
Nov.-l. Des. 1988. Issued by the WHO
Regional Offíce for Europe.
2. Pharmacy: The Itepoit of A Committee'
of Inquiry Appointed by The Nuffield
Foundation 1986.
3. Improving Prescribing: The implement-
ation of The GP Indicative Prescribing
Scheme: British Department of Health
and Social Securities 1990.
Höfundur er starfandi
yfirlyfjafræðingur íapóteki
Landspítalans og fyrrverandi
fornmöur Stéttarfélags
islenskra lyfjafræðinga.
AUÐVELD LEIÐ TIL BILAKAUPA.
ENGIN ÚTBORGUN - FRÁBÆRT VERÐ
Nú átt þú kost á því að eignast ISUZU GEMINI á tilboðsverði með frábœrum
kjörum. Við eigum eftir óselda 12ISUZU GEMINI bíla af árgerð 1990. Bílarnir eru
3ja og 4ra dyra, með 1.3 I vél, aflsfýri, útvarpi og segulbandi og mörgum
öðrum aukahlutum, tilbúnir á götuna, ryðvarðir, skráðir og tryggðir í eitt ár.
• TILBOÐSVERÐ
Þriggja dyra bíll: 83 7 þúsund krónur. Fjögurra dyra bflt: 85 7 þúsund krónur.
• FRÁBÆR GREIÐSLUKJÖR
Tiiþessað auðvelda kaupin enn frekar bjóðum við hluta afbílverðinu eða jafnvel
allt kaupverðið að láni í allt að þrjú og hálft ár með hagstœðum bankalánum/*
• ÁBYRGÐARTRYGGING INNIFALIN
Eins árs ábyrgðartrygging bílsins er innifalin í ofangreindu kaupverði.
• ÁRLEG ÞJÓNUSTUSKOÐUN
Fulltrúar framleiðanda koma að minnsta kosti einu sinni á ári hingað til
lands og skoða alla isuzu bíla. eigendum að kostnaðarlausu.
• ÞRIGGJA ÁRA ÁBYRGÐ
Þriggja ára ábyrgð og sex ára ryðvarnarábyrgð fylgir öllum Isuzu-bílum.
• REYNSLUAKSTUR
Við bjóðum þig velkominn til að aka Isuzu-Gemini, svo þú finnir lipurð hans
Og frábœra aksturseiginleika. ' Fasteignaveð er nauðsynlegt et allt kaupverðlð er lánað.
Mlésúiðfig
HÖFÐABAKKA 9 112 REYKJAVÍK SÍMi 91 -670000 og 674300