Morgunblaðið - 14.12.1990, Blaðsíða 10

Hagyrðingur og kennari
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Auðunn Bragi Sveinsson:
STUTT OG STUÐLAÐ. 50 bls.
Letur. Kópavogi, 1989.
Auðunn Bragi Sveinsson: KENN-
ARI Á FARALDSFÆTI. Minn-
ingar frá kennarastarfi. 356 bls.
Skuggsjá, 1990.
Auðunn Bragi Sveinsson er
landskunnur vegna bóka sinna og
útvarpsþátta. Hagyrðingur er hann
líka góður. Stutt og stuðlað geymir
vísur og kvæðakorn. Faðir hans,
Sveinn frá Elivogum, var líka snjall
hagyrðingur. Uppeldið geldur son-
urinn með þessari lýsingu á föður
sínum:
Oft í vanda orðhvatur,
eyddi grandi kífsins.
í raunastandi réttstígur,
rataði sanda lífsins.
Nokkuð er þetta nú saman barið.
Léttara er yfír stöku sem ber yfír-
skriftina Veðurlýsing:
Virðist hagstætt veðurfar,
(víst mun hlé á striti),
ágætt skyggni í Æðey var;
átta stiga hiti.
Eins og hagyrðinga er háttur
yrkir Auðunn Bragi um allt milli
himins og jarðar, dagleg störf svo
dæmi sé tekið, smáatvik, fólk á
förnum vegi og síðast en ekki síst
eigin skoðanir á mönnum og mál-
efnum. Margri vísunni er sýnilega
kastað fram, sem kallað er, og mið-
ast þá við stund og stað. Áhrif þess
háttar kveðskapar vilja dofna þegar
frá líður og fjær dregur vettvangi;
skírskota þá vart til annarra en
nákunnugra.
Mikið er og um kveðskap í kenn-
arasögunni. Annars er hún mest
byggð upp að af dagbókum sem
höfundur hefur lengi haldið. Og
smárit er þetta ekki, hálft fjórða
hundrað síður. Og margt er þarna
um manninn. Nafnaskráin í lokin
er með því lengsta sem gerist í
bókum af þessu tagi.
Frá mörgu hefur kennarinn að
segja; ekki er það að tvíla. Tvennt
hefur honum þó láðst: í fyrsta lagi
að vinna úr efni sínu og í öðru lagi
að takmarka það, skera niður og
skeyta saman. Þarna ægir saman
öllum mögulegum og ómögulegum
smáatriðum. Margt er það svo lítils-
vert að manni kemur í hug að höf-
undurinn hafí skrifað þetta einvörð-
ungu fyrir sjálfan sig. Ætla má að
höfundur nefni þarna með nafni svo
til alla sem hann hefur fyrirhitt á
lífsleiðinni. Svo fjölmennur er hóp-
urinn. Frá sumum er þá varla mik-
ið að segja sem geta má nærri.
Nú hefur höfundur sýnt og sann-
að að hann getur skrifað. Og vissu-
lega segir hann þarna frá hinu og
öðru sem fróðlegt getur talist. Ein-
Merk þjóð-
háttabók
Bókmenntir
Sigurjón Björnsson
Guðmundur Þórsteinsson frá
Lundi: Horfnir starfshættjr og
leiftur frá liðnum öldum. Önnur
útg:! aukin og myndskreytt. Örn
og Örlygur, Reykjavík, 1990, 263
bls.
Hér er um að ræða 2. útgáfu af
ritverki sem kom upphaflega út
árið 1975. í þessari útgáfu hefur
verið bætt inn mjklum fjölda
mynda. Viðauki í texta er frá höf-
undi: járnsmíðar og'i árdaga út-
varps á íslandi. Auk þessa eru í
þessari gerð vandaðar skrár yfír
mannanöfn, staðanöfn, atriðisorð
og myndir. Þetta er þannig hið veg-
legasta og vandaðasta rit að allri
útgerð.
Guðmundur Þorsteinsson var
austfírðingur að ætt og uppeldi.
Hann kenndi sig við Lund í Lundar-
reykjadal, en þar bjó hann í áratug.
Að öðru leyti mun hann hafa dva-
list í Múlasýslum og Norður-Þing-
eyjarsýslu. í formálsorðum fyrstu
útgáfu segir dr. Kristján Eldjám
að hann sé „daglaunamaður, þús-
undþjalasmiður, fræðaþulur, rit-
gjarn orðhagi á laust og bundið
mál“. Þar kemur einnig fram að
Guðmundur var á efri ámm sínum
talsvert handgenginn Þjóðminja-
safninu og í texta höfundar má sjá
að hann hefur smíðað eftirlíkingar
af fomum hlutum fyrir safnið.
Guðmundur var fæddur 1901 og
andaðist á síðasta ári (1989). Bók
þessi skiptist í allmarga þætti. Sum-
ir þeirra em með nokkru endur-
minningasniði, en eiga sér þó allir
að aðalinntaki að lýsa lífí fólks, eru
bein þjóðháttalýsing, svo sem um
fráfærur, smalamennsku, skógar-
ferð, nýtingu ullar, sauðatað til
eldsneytis, mótekju, hrístekju,
vatnsburð, torfristu, húsagerð,.
brauðgerð, sléttun túna o.fl. o.fl.
Einkenni á frásögn höfundar er
nákvæmni, skipuleg og skýr fram-
setning og einstaklega vandað mál-
far. Margt af því sem hér er skrifað
er með því allra besta sem ég hef
séð á þessu sviði og vemlegur feng-
ur hlýtur að vera að þessu riti fyrir
þjóðháttafræðinga og aðra þá sem
leggja stund á atvinnusögu. Mikið
þykir mér til athyglisgáfu höfundar
koma. Guðmundur Þorsteinsson
hefur bersýnilega verið einn af
þessum stálgreindu „alþýðumönn-
um“. Þá má geta þess að Guðmund-
ur er ódeigur að bera saman nútíð
og fortíð. Finnst honum íslendingar
fara illa með fenginn auð og fer
stundum hörðum orðum um læpu-
skaps ódyggðir nútíma manna og
óspilsemi þeirra. Má vissulega
hlusta á margt af því sem hann
hefur um það að segja.
Fyrri útgáfa þessa ritverks þekki
ég ekki. Hún mun hafa gengið fljótt
til þurrðar. Hún var að sögn án
mynda, en í þessa útgáfu kemur
mikill fjöldi mynda sem ívar Giss-
urarson þjóðfræðingur hefur valið
af góðri þekkingu og smekkvísi.
Eykur það gildi bókarinnar mjög
verulega. í raun er mikill lærdómur
fólginn í því að skoða myndirnar
einar sér. Þó get ég ekki látið hjá
líða að koma með eina aðfinnslu,
sem sumum kann þó að þykja lítils
verð. Á bls. 185 er mynd af gam-
alli konu á göngu með staf í hönd
og poka á baki. Texti er svohljóð-.
andi: „Guðrún Ásmundsdóttir á
tveimur jafnfljótum í Skagafírði. í
manntali frá 1930 er hún sögð vera
á Sauðárkróki en annars á sífelldum
flækingi.“ Svo vill til að ég þekkti
þessa konu persónulega. Hún var
fötluð, kreppt í baki og einstæðing-
ur. Velgreind var hún og vönduð á
alla lund. Þegar ég þekkti til var
hún búsett á Sauðárkróki. Satt er
það að hún dvaldist langtímum
saman frammi í firði. En það var
enginn flækingur, því að hún heim-
sótti vinkonur sínar sem hún þekkti
og vann þeim ýmislegt í höndurn.
Var hún gjarnan kærkominn gest-
ur. Það er því alls ómaklegt að hún
sé látin bera flækingsnafn. En
þessu hefur verið haldið fram áður
og leiðrétt áður. Tel ég rétt að
árétta það.
En sem sagt: Þetta er hið ágæt-
asta rit, sem mér þykir líklegt að
fróðleiksfúsir menn taki fagnandi
hendi.
staka atriðum hefði mátt gera ræki-
legri skil. Höfundur hefur víða
starfað, bæði í dreifbýli og þé’tt-
býli. Reynsla hans sem kennara er
því orðin fjölskrúðug. Innviðum
skólans á hann að hafa kynnst
mörgum öðrum betur. Ennfremur
á hann að þekkja mismunandi áhrif
búsetu á skólastarf. Hann á að
kannast við þann margvíslega
vanda sem kennara er á höndum,
oft og tíðum. Raunar kemur þetta
allt fram í bókinni — svona hér og
þar innan um óskyld efni eins og
hver annar minnismiðafróðleikur.
Höfundi hefur sem sé láðst að
greina milli aðalatriða og aukaat-
riða og skipa saman því sem saman
á.
Sama máli gegnir um þær fjöl-
mörgu mannlýsingar sem fyrir
koma í bókinni. Þær eru því miður
of endasleppar, margar hveijar.
Kann það meðal annars að stafa
af því að höfundur er nokkuð sjálf-
hverfur og tengir frásagnir af fólki
og atburðum oftar en ekki við
ástand mála í eigin hugskoti.
Höfundur hefur verið vinsæll
kennari. Svo mikið, hygg ég, megi
ráða af sögu hans. Nemendur færa
ekki kennara sínum blóm og gjafir
Auðunn Bragi Sveinsson
nema þeim falli við hann. Sjálfhæl-
inn getur hann þó varla talist þótt
hann greini frá slíku. Og laun-
drýldni verður afar lítið vart í þess-
um endurminningum. Hins vegar
er hann ekkert að bæla með sér
ánægjuna þegar veí gerigur, getur
þá orðið barnslega upp með sér.
Og það, út af fyrir sig, fer honum
ekkert illa. Gagnvúrt mönnum og
málefnum, svo og þjóðfélaginu í
heild, er hann alla jafna jákvæður.
Hann hefur lifað og starfað frá
degi til dags og fer því lítt út í hin
dýpri rök orsaka og afleiðinga; tek-
ur lífið og starfíð eins og það er.
Hinir tíðu flutningar mega þó gefa
til kynna að hanri sé leitandi mað-
ur; svona í vissum skilningi að
minnsta kosti.
Kannski er of djúpt í árinni tekið
að segja að þetta sé beinlínis slæm
bók. Hitt má fullyrða að höfundur
hefði getað gert betur.
Brynhildur í Djúpinu
Myndlist_______________
Eiríkur Þorláksson
í myndlistinni, sem og á öðrum
sviðum mannlegra athafna, birt-
ast einstaklingar sjaldnast full-
þroska í frumraun sinni, heldur
þurfa að þreifa sig áfram, þjálfast
og eflast, þar til viðkomandi fínn-
ur það sem hann leitar að. Þetta
verður til þess að oftar en ekki
fá fyrstu sýningartilraunir ungra
myndlistarmanna litla umfjöllun,
og menn bíða þess að sjá, hvort
þær leiði til frekari þroska, at-
hafnasemi og sýningarhalds, eða
hvort þær verði upphaf og endir
viðkomandi listferils. Óþol og
kvartanir myndlistarmanna
breyta litlu um þessi viðbrögð, og
engu um verðleika þeirrar mynd-
listar sem um er að ræða.
Því er þetta nefnt hér að að-
standendur sýninga á þessum sér-
kennilega sýningarstað, Djúpinu
við Hafnarstræti, hafa borið sig
illa undan áhugaleysi ljölmiðla um
það sem þar fer fram. Hér er ef
til vill frekar um að ræða ókunn-
ugleika og varúð en áhugaleysi,
og óþarfi að lesa meira í þá af-
stöðu en efni standa til; slíkt verð-
ur ennfremur aðeins yfirunnið
með góðum myndlistarsýningum,
góðri kynningu og góðum tíma.
Sýningar í Djúpinu hafa hingað
til verið misjafnlega verðar þess
að fá opinbera umljöllun, eins og
búast má við. Sýning Brynhildar
Kristinsdóttur, sem hefur staðið
frá 24. nóvember og nú er, að
ljúka, er vel þess verð að á hana
sé bent. Þetta er fyrsta einkasýn-
ing hennar, og á veggjunum eru
olíumálverk og lágmyndir úr
pappa, steypu og pappír.
Brynhildur kynnir verk sín með
eftirfarandi orðum, sem Test eru
á vegg í salnum: „Þar eru box
full með (sic.) undarlegum dýrum.
Þau hafa mannsaugu og þykkar
varir og hver sá er snertir þau
eða hverfur til þeirra verður glað-
ur í sálinni og mörg andartök
dettur honum ekkert ljótt. í hug.“
Hér kemur fram hógvær (og ef
til vill raunsæ) ósk um áhrif
myndlistarinnar: að hún gleðji
sálina og bægi frá illum hugsun-
um, þó ekki væri nema nokkur
andartök.
Verkin á veggjunum eru flest
hver samsett úr mörgum smærri
myndum, og þættirnir mynda
heild saman. Mest ber þar á var-
amiklum og augnstórum fískum,
hornréttum hundum, svo og stól-
Brynhildur Kristinsdóttir: Syngjandi auga í glugga — hluti.
um og borðum, auk fleiri þáttum
húsbúnaðar. Nöfnin bera jafn-
framt með sér mögulega orða-
leiki: „Dýr eggjandi augu“, „Dýr
maður með ílát“ og „Dýr stóll“
má skilja á tvenna vegu. En hérna
verða verkin fyrst og fremst um-
ræðuefni, eins og titlar tveggja
fyrstu verkanna bera með sér, en
þau heita bæði „Samtal" (og eru
sett saman úr 23 litlum mynd-
um!). Gamalt hugtak í myndlist-
inni („Conversation piece“) er
þannig endurvakið í nýrri mynd,
og hentar vel á þessum sýningar-
stað, sem er fyrst og fremst lítill
bar og biðstofa fyrir matsölustað-
inn á efri hæðinni.
Það hefði verið almenn kurteisi
við gesti að hafa einhveija sýning-
arskrá á staðnum, þó ekki væri
annað þar en þær upplýsingar sem
má lesa á veggjunum; eitthvað
um listakonuna sjálfa, nám henn-
ar og feril, hefði einnig verið vel
þegið. Það er og óþarfi að gera
gesti að leitendum listaverkanna,
og eðlilegast að þau blasi við aug-
um.
Brynhildur á vonandi eftir að
þroska viðfangsefni sín áfram og
sýna afraksturinn síðár við hent-
ugri aðstæður. Því það verður að
segjast, að Djúpið er ekki auðveld-
ur sýningarstaður fyrir alla list-
unnendur. Til að komast þangað
þarf að ganga í gegnum vinsælan
veitingastað og síðan niður þröng-
án tréstiga, áður en komið er inn
í Djúpið, þar sem við blasir bar
og píanó við einn vegginn; síðan
getur verið þvingað að skoða það
sem er á veggjunum, ef þéttskipað
er við borðin í salnum, auk þess
sem glamur veitingareksturs get-
ur verið truflandi.
Sýningu Brynhildar lýkur 14.
desember.