Morgunblaðið - 21.12.1990, Qupperneq 16

Morgunblaðið - 21.12.1990, Qupperneq 16
16 MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 21. DESEMBER 1990 Málað með orðum Bókmenntir Súsanna Svavarsdóttir Völundarhúsið Höfundur: Baldur Gunnarsson Útgefandi: Fróði hf. Löngu eftir stríðið hafði ströndin lítið breyst frá því þrælarnir gengu rekann og fátt bar vitni þúsund ára þjóð. Þó var skógurinn horfinn og ekkert minnti á hann lengur fyrir utan nofnin á Viðey og Langholts- veginum. Aldrei var hægt að smíða neitt úr þessum litlu trjám nema bitabox og kannski hrífusköft en varla mublur og því síður hús en þó allra síst skip. Ekki dugðu þau betur til þess að kynda þetta kalda land og naumast til að ala sauðfé að marki. Þegar þau voru uppétin og brunnin hirti fólk mó og hjó í eldinn timburstokkana sem annað slagið rákust utaní landið. Svo leið fram á vélöld og fólkið fór að brenna kolum. Þannig hefst saga holtsins inni við Kleppsspítala. Nokkrir fyrstu kaiíarnir lýsa tæknilegri þróun þess — en í fimmtánda kafla vaknar líf. Tíminn er stuttu eftir seinni heims- styrjöldina, ungur maður þeysir á mótorhjóli inn Laugardalinn. Fyrir aftan hann situr ung kona. Þau beygja inn Kleppsveg og nema stað- ar móts við Viðeyjarstofu. Þar er kartöfluskúr sem þau taka til við að gera upp — flytja inn í — byggja við — og eignast börn. Sagan fylg- ir einum syninum, Úlla, sem er í mjög náinni snertingu við umhverfí sitt og náttúru. Hann á vini; Óla og Magga, en þegar hann kynnist Morgan kafteini — sem ráfar um holtin — hverfur Úlli uni' stund á vit sagna hans og vitundar um sæfara og skip sem hafa á einhvern hátt háð örlagaríka baráttu á Við- eyjarsundi. Kafteinn Morgan er heill sagna- sjór — en samt er hann aðeins til í frásögn Úlla, það er að segja Úlli Baldur Gunnarsson endursegir sögur hans; sögur sem hann í bernsku sinni hefur hlustað á oginmynntur og trúað. En eftir að Óli og Maggi segja honum að þær séu lygi hverfur Morgan út úr sögunni. Inn kemur Særún Björk, ■ sem fær að heyra endursagnimar — en hún lætur sér í léttu rúrni iiggja, hvort þær eru sannar eða lognar. í ijörukambinum er strand- að skip. Þau Úlli og Særún bregða á leik og enn eitt ævintýrið verður til við Sundin. Saga Úlla spannar mjög stuttan tíma af ævi hans; aðeins þá rnánuði sem bernskan er endanlega að ijátl- ast af honum og hann hlýtur sína manndómsvígslu. Og eftir það hafa ævintýrin og holtið við Sundin ekki sama lit og áður; hann tekur sín fýrstu skref út í heiminn — sem er fyrsta kastið niðri í bæ. Hann hefur kynnst ástinni og hún hefur meira aðdráttarafl en allt annað. En ekki er saga Úlla í forgrunni — hún á sér aðeins stað, þennan tíma sem holtin opna sig og segja sögur af því sem þau hafa heyrt og séð; því stíll sögunnar er svo gersamlega hlutlaus að það er eins og enginn sögumaður sé til staðar, heldur spretti þær upp úr grasinu, klettunum og fjörunni við sundin; örlagasögur sem landið hefur horft á — sögur sem eru öllum öðrum gleymdar. Þar ber hæst söguna af Friðriki sæfari sem kom á Súld- inni, réðst á Viðeyjarklaustur, snemma á 16. öld, drap alla munk- ana og brenndi klaustrið. Sú saga er æði fyrirferðarmikil í bókinni. Þetta er ein af sögum Morgans kafteins, sem heldur því fram að í Viðey leynist Ijársjóður sem munk- arnir komu undan, þegar þeir fréttu af því að sjóræningjar nálguðust staðinn. Það eru æði margar sögur í þess- ari bók, sem fléttast saman; sögur sem liggja grafnar og faldar í landinu og aðeins þeir sem leita vel geta komist á á slóð þeirra — þótt þeir geti aldrei fundið þær allar, því sjórinn hefur sorfíð af landinu og í djúpunum eru staðir sem um aldir munu geyma ijársjóð af sögum sem hvergi hafa verið skráðar. ■ Það er margt forvitnilegt við þessa bók — en það verður að segj- ast eins og er, að hún er ekki mjög aðgengileg. Það er mikið lagt upp úr hlutlausum stíl og lesandinn horfír á hana ems og úr „glugga í blokk við Kleppsveginn". Persón- urnar eru nánast aukaatriði; fremur myndir en manneskjur og má kannski lýsa stílnum þannig að „höfundur máli með orðum“. Frá- sögnin er mjög litrík, en verður á köflum flöt og leiðigjörn, vegna þess hve persónurnar og mannlífíð eru víkjandi fyrir — oftar en ekki — ofhlöðnum viðhafnarstíl, rétt eins og verið sé að flytja ræður á merk- um tímamótum. Örðkynngin í lýs- ingum á náttúrunni eru þreytandi og svo mikið lagt upp úr að flétta saman sögur, að lesandinn missir áhuga á persónum og atburðum. Stíllinn er það sem lagt er upp úr í sögunni; stundum ljóðrænn og fallegur en efnið er of mikið aukaat- riði til að sagan nái að hrífa mann með. Raunsær og hreinskilinn Bókmenntir Erlendur Jónsson Dr. Gunnlaugur Þórðarson: ÆVIBROT. 228 bls. Setberg. Reykjavík, 1990. Það er mikill vandi að skrifa ævisögu. í flestum tilvikum er það vottur um hégómleika og sjálfsálit, líkt og ævi ritarans hafí verið miklu merkari en flestra annarra. Höfund- um slíkra verka hættir oft til að vera sjálfumglaðir og um leið óhreinskilnir og segja aðeins frá því, sem varpa kann ljóma á þá sjálfa.« Undarleg byrjun á ævisögu, ekki svo? Orð þessi er þó auðvelt að samþykkja, og það með áherslu. Með upþhafí þessu er höfundur að setja sér vinnureglu. En er þá treystandi að hann fari eftir henni sjálfur? Getur þetta ekki verið enn ein aðferðin til að villa um fyrir lesandanum þar sem enginn nema höfundurinn sjálfur getur í raun metið sannleiksgildi eigin orða? Hver veit hvað hann segir ekki? En hér geta átt við orð Sigurðar skólameistara: manni er ekki sjálf- rátt hverjum hann treystir og hverj- um ekki. Dr. Gunnlaugur Þórðarson hefur kynnt sig sem raunsæjan mann og hreinskilinn. Sá er og kostur þessara endurminninga að maðurinn er ekki að greina frá hveiju skrefí sem hann hefur stigið á lífsleiðinni. Hér er nokkuð glögg- lega greint á milli aðalatriða og aukaatriða. Og ekki er allt, sem hann segir um sjálfan sig, upphefj- andi að almennu mati. Niðurstaðan verður því sú að hér sé ekkert ver- ið að sýnast og látast. Dr. Gunnlaugur Þórðarson Höfundur segist oft hafa hugleitt »hve líf okkar er stutt og skrítið ævintýri«. Ævintýramaður hefur hann þó ekki verið, að minnsta kosti ekki í venjulegum skilningi. Stutt má líf hans virðast því hann hefur lifað hratt. Og með virkri þátttöku sinni í lífinu má segja að hann hafi gert sér það að ævintýri. Stundum hefur hann vart sést fyrir í ákafanum. Enda ekki unað logn- inu. Kringum hann hefur alltaf ver- ið líf og hreyfing. Dr. Gunnlaugur nam í París, sótti þangað nafnbót sína sem hann not- ar feimnislaust. Sem kunnugt er hefur París lengi verið miðpúntur menningarheimsins. Menntastéttin franska byggir á langri hefð. Þar má dr. Gunnlaugur hafa tileinkað sér fijáls viðhorf: að virða hvert málefni án hliðsjónar af áliti ann- arra, komast að eigin niðurstöðu, óháð kreddum og flokkslínum. Þess háttar afstaða er oft misskilin á landi hér þar sem menn eru vanir að elta hver annan hugsunarlaust. Dr. Gunnlaugur segist t.d. hafa »mestu ótrú á skjali sem fleiri en fimm skrifa undir, og alveg sérstak- lega skipulögðum undirskriftasöfn- unum«. Þessi skoðun er meðal ann- ars studd skringilegri endurminn- ingu. Þegar hann var ritari orðu- nefndar barst honum eitt sinn bréf, undirritað af nokkrum mektar- mönnum, þar sem til þess var mælst að nafngreindur maður yrði sæmdur orðu. Næstu daga hringdu hinir sömu sem skrifað höfðu undir bréfið, hver úr sínu horni, og trúðu ritaranum fyrir því að eiginlega væri þeim ekkert kappsmál að téður maður fengi téða orðu! Dr. Gunnlaugur hefur alltaf verið unnandi fagurra lista. Hann hefur og verið vinur eða kunningi margra listamanna. Listin er mikið til um- ræðu í endurminningum þessum. Doktorsritgerð sína skrifaði hann um landhelgi Islands. En landhelgin var honum nokkru meira en fræði- grein. Hún varð honum baráttumál og ástríða. Einnig þau mál skipa hér ærið rúm. En hvort sem nú maðurinn fjallar um listir eða landhelgi —eða bara daglegt líf — leynir sér ekki að hann hefur alltaf hugsað stórt. Sem kornungur maður gegndi hann um skeið virðulegu embætti: hann var ritari hjá fyrsta forseta lýðveldisins. Síðan hefur þjóðfélagið ekki falið honum nein meiri háttar hlutverk. Fyrir bragðið hefur hann getað leyft sér að segja það sem hann hugsar. Sigfús Halldórsson ‘Kpeðja mín tií Kgyícjavíljur „Kveðja mín til Reykjavíkur“ List og hönnun Bragi Ásgeirsson Það má segja um málarann Sig- fús Halldórsson, að hann njóti sín best/er hann málar af fingrum fram, á svipaðan hátt og sagt ér, að bestu lög tónskáldsins Sigfúsar Halldórssonar verði til. Og ekki þarf að greina frá því hér, að um sama rnanninn er að ræða og þjóðkunnan í báðum til- vikum. Sigfús varð sjötugur í septemb- er sl., og í tilefni þess er komin út bók í stóru broti um rnálarann og lífslistamanninn Sigfús Hall- dórsson, auk þess sem tónsmíðum hans eru gérð skil á plötu, sem fylgir bókinni og er haganlega komið fyrir aftast í henni. Það má alveg segja, að stærð bókarinnar markist frekar af stærð plötunnar en myndanna og að þannig vinni þessir tveir ásar í lífsverki listamannsins saman, — hafi tekist bróðurlega í liendur. Myndirnar í bókinni bera það með sér, að leikurinn hafi staðið nær huga Sigfúsar en djúp og yfirveguð vinnubrögð og að bestu myndir hans hafí sprottið fram eins og af sjálfu sér, komið ófor- varandis líkt og fljótandi á fjöl. Ég segi þetta vegna þess að við hlið tækifærismynda, þar sem Sig- fús er eins og í sporum sagnaritar- ans, þá verða til myndir, þar sem svo er sem listamaðurinn hafí gleymt stað og stund og eins og látið skynjunina og sérstakan hug- -blæ augnabliksins stýra pentskúfnum. Mjög glögg dæmi um þetta eru t.d. myndirnar Duus- hús í Keflavík (1957), í Gufunesi (1967) og Hús Þorleifs Jónssonar póstmeistara (1983). Allar myndir frá ólíkum timaskeiðum, sem svip- aður ferskleiki prýðir. Myndræna gildið verður þá yfir- sterkara hinni sannferðugu mynd af viðfangsefninu, en við það eykst um leið hið sálræna samband, sem eykur ris og jafnvel heimildargildi myndarinnar. Námsferill Sigfúsar í leik- myndagerð á óefað heilmikinn þátt í því, að svo er sem hann skynji umhverfið sem sviðsmynd, eða hluta sviðsmyndar, en um leið eru í þeim -sterkir taumar til hins liðna og þess sem er að hverfa. Sigfús kemur til dyranna eins og hann er klæddur og segir hreint út, að hann máli fyrir fólkið, en ekki bara fyrir sjálfan sig, svo sem margur málarinn segist gera, hvernig sem slíkt er hægt, því að öll list er í kjama sínum miðlun. En menn tjá sig á mismunandi hátt, og heimur Sigfúsar er vissu- lega hluti samtíðar hans, — fram- hjá því verður ekki gengið. Bókin er engin listfræðileg út- tekt, þótt ýmsir nafnkenndir mál- arar og hönnuðir hafi lagt henni lið. Hún er fyrst og fremst frásögn um manninn Sigfús Halldórsson í formi brotabrota af lífsferli hans. Textanum er ætlað að vera léttur og skemmtilegur og halda hinum almenna lesanda vakandi, þeim hinum sömu og festa sér myndir hans, sem vísast myndu síður end- ast yfír skipulögðum og djúpum hugleiðingum. Fyrir sumt er texti Jónásar Jónssonar líkastur löngu og kulnp- ánlegu blaða- eða útvarpsviðtali, þar sem áherslur og lýsingarorð eru ekki spöruð. Listamaðurinn er alltaf í næsta nágrenni tilbúinn að skjóta inn orði, og þar sem þetta nefnist kveðja hans til Reykjavíkur, má það telja við hæfi. Hér er þannig án vafa komin góð kynning á málaranum og tón- skáldinu Sigfúsi Halldórssyni, svo sem samtíðin þekkir hann og met- ur. Allur frágangur bókarinnar er hinn vandaðasti, og einkum er bandið með fljúgandi gullflugunni á dimmgrænum grunni hið feg- ursta. Mynd á kápu er táknræn, en ég hefði persónulega valið aðra mynd og auk þess er letrið full- liart og ekki i samræmi við mynd- ina. Það var þó trúlega tilgangur- inn að samræma hér bókarkápu og plötuumslag. Setji maður myndina framan á skrá sýningar listamannsins á Kjarvalsstöðum yfír kápumyndina, fær maður allt ' aðra og heillegri úrkomu. Ritstjóm verksins önnuðust þeir Indriði G. Þorsteinsson, sem ritar stuttan formála, Einar Hákonar- son og Guðmundur Sæmundsson. Megintexta bókar skrifar Jónas Jónsson, val á myndverkum önn- uðust auk höfúndar Jón Reykdal og Torfi Jónsson og tel ég að það hefði mátt vera markvissara. T.d. skil ég ekki hví hinar • athyglis- verðu myndir frá námsárunum í Oxford skuli vera aftast í bókinni. Hefði þessi eftirmáli og stutta kynning Guðmundar Sæmunds- sonar, á dönsku og ensku, allt eins inátt tengjast upphafi bókarinnar, sem kynning og með breyttu orða- lagi og vera þá á íslensku en út- lagningin aftast. Þá saknar maður nafnaskrár. Val laga á plötu önnuðust þeir Jón Þór Hannesson, Guðni Þ. Guðmundsson og Friðbjörn G. Jónsson. Jens Alexandersson er ábyrgur fyrir ljósmyndun mynd- verka og Torfi Jónsson sá um út- litshönnun . og hafa báðir unnið verk sitt af kostgæfni. Prentvinnu annaðist Prenthúsið sf. og Oddi hf.
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72

x

Morgunblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.