Morgunblaðið - 21.12.1990, Qupperneq 18

18
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 21. DESEMBER 1990
DANSGOLFIÐ
í ÁSTANDINU
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Louis E. Marshall: HERNÁM-
IÐ. Hin hliðin. Aslaug Ragnars
bjó til pr. 166 bls. ísafold. 1990.
»Lífið er eins og slípaður steinn
með marga fleti. Birtan fellur aldrei
á alla þessa fleti samtímis. Það má
snúa þessum steini á alla vegu og
sjá hann í því ljósi sem maður vill
hverju sinni.«
Þetta segir Louis E. Marshall.
Hann fæddist og ólst upp í Texas.
Fertugur var hann sendur til íslands
sem undirofursti. Það var árið 1943.
Þótt hann vissi fátt um þennan út-
jaðar heimsins var hann feginn því
að vera ekki snúið í hina áttina —
í Kyrrahafsstyijöldina. Flogið var
til Keflavíkur með viðkomu á Grænl-
andi. Þar var þá fjúk og 20 stiga
frost! Ekki leist honum á framhald-
ið. Flugmennirnir grínuðust við
hann á leiðinni og spurðu hvort
hann væri á vegum FBI (alríkislög-
reglunnar). Ekki kvað hann svo
vera. En þeir sögðu að víst væri
hann á leið í FBI sem þeir útlögðu
»Forgotten Boys of Iceland«.
Þegar til íslands kom var hvorki
frost né fjúk. Og í Keflavík var lent
á lengstu flugbraut í heimi. Undirof-
urstanum þótti land þetta furðulegt
í meira lagi. Til dæmis mundi hrau-
nið á leiðinni til Reykjavíkur varla
eiga sinn líka á jarðríki. í Reykjavík
var haldið að Trípólíkampi sem síðan
varð aðsetur Marshalls næstu tvö
árin. Og þau árin urðu bæði minnis-
stæð og örlagarík. Samkvæmislífið
var glæsilegt og íburðarmikið. Þó
varð allt að fara fram með skikk
og prakt. Yfirmaður, sem lét sjá sig
með gleðistelpu, átti á hættu að
vera stefnt fyrir herrétt. Eigi að
síður tókust margs konar kynni með
hermönnum og Islendingum. Byðu
þeir dömum í klúbbinn sinn var
ekki í kot vísað:
»Dansgólfið var stórt og ávallt
stífbónað. Þar gátu dansað í einu
fimmtíu pör. í öðrum enda salarins
voru smáborð en í hinum endanum
var hljómsveitarpallurinn. Fyrir
dansinum lék hljómsveit hersins og
í henni voru yfirleitt afbragðs hljóð-
færaleikarar sem allir komu úr röð-
um hermanna. Við hljómsveitarpall-
inn var barinn þar sem enginn skort-
ur var á öllum þeim drykkjarföngum
sem hugurinn girntist.«
Og fyrr en varði var ævintýrið
byijað með stefnumótum og rós-
rauðu I love you. Það var astandið
í allri sinni dýrð. En hvaðeina hefur
sinn tíma og sinn endi. Það mátti
nú Texasbúinn reyna. Því þegar
hann hvarf af landi brott að end-
aðri þessari íslandsdvöl skildi hann
eftir sig lítið og sætt baby sem hann
reyndar lét eiga sig í tuttugu og
þijú ár. Eða þar til stórglæsilegur
uppkominn sonur sendi föður sínum
eigin brúðkaupsmynd »til að þú
fengir að sjá hvað þú átt fallega
tengdadóttur«. Þá brá þessum
gamla hermanni svo um munaði.
Það var samviskan sem tók hann
nú til bæna. Þetta hafði hann í senn
óttast o g vonað. En þá var líka þráð-
urinn tekinn upp að nýju. Og þar
lýkur sögunni.
Marshall er góður rithöfundur.
Hann hefur þennan fína húmor sem
virðist vera svo eðlislægur á suðlæg-
ari breiddargráðum en því miður
þolir ekki kulda norðursins. Lýsing
hans á íslandi stríðsáranna er yfír-
höfuð mjög jákvæð, hæfílega ná-
Sumar á Sólheimum
Bókmenntir
Sigurður Haukur Guðjónsson
Höfundur: Ágústa Ágústsdóttir.
Myndskreyting og hönnun: Sig-
rún Sætran.
Prentverk: Prentberg hf.
Bókband: Félagsbókbandið —
Bókfell hf.
Útgefandi: Bókaútgafan Hildur.
Bók um sumar í sveit, leik barna
þar í umgjörð liðinnar tíðar, rétt í
þann mund er vélaöld var að hefjast
meðal íslenzkrar þjóðar. Fiðrildin
Gunna og Jens og systir hans Vil-
helmína svífa um sviðið, og í líf
þeirra og leik er boðið börnum sunn-
an úr Reykjavík. Þarna eru afi og
amma.
Hugmyndin að sögunni er snjöll:
Lýsa leikjum bama að „legg og
skel“, áður en kaupahéðnar tóku að
hagnast á leikþörf bama með er-
lendu drasli, sljóvguðu sjálfstæða
hugsun, þroska.
Tímasetningin er líka snjöll, hinir
eldri hafa enn frið til þess að líta
upp og glíma við gátur lífsins með
barni.
Til að vinna úr þessu hefði höfund-
ur átt að ætla sér miklu lengri tíma,
því að hugmyndimar bera stílinn
gjörsamlega ofurliði. Þær velta
Ágústa Ágústsdóttir
fram, eins og lækur í vorleysingu,
stjómlaust, ærslafullar. Það er langt
frá nægjanlegt að skreyta söguna
með sjaldgæfum orðum, hitt meira
um vert, að söguþráðurinn komist
til skila. Hér hefði þurft að fækka
þráðum í vefinn, vanda val þeirra
betur, skrifa aftur og aftur, stytta,
og úr hefði orði hin snotrasta bók.
Að höfundur geti slíkt efast ég
ekki um, það sýna mér ljóðrænar
náttúrulýsingar. Villur eru allof
margar. Myndir Sigrúnar em bráð-
vel gerðar, bókarprýði.
VGRIP AF SOGU
FINNLANDS
Bækur
Louis E. Marshall
kvæm og ágætlega trúverðug. Eins
og ókunnugra er háttur tók hann
gleggst eftir því sem honum þótti
sérkennilegast. Sumt, sem þá ein-
kenndi daglega lífið, er horfíð í svo
mikla fjarlægð að jafnvel við, heima-
fólkið, verðum að blása rykið úr
hugskotinu til að endurlifa stemm-
inguna. Hver man t.d. þessa al-
gengu sjón: »... nýr fískur var bor-
inn á milli húsa, dinglandi í snæris-
spotta. Þetta vakti furðu mína en
þó tók út yfir allan þjófabálk þegar
ég sá konur á þjóðbúningi gera
þetta.« Marshall gegndi hér eftir-
litshlutverki og ferðaðist því um
landið allt. Stundum varð að fara
sjóleiðis milli landshluta. En herinn
hafði til umráða norskt skip sem
hér hafði orðið innlyksa eftir
hernám Noregs. Veðurfar var þessi
árin með því hlýjasta á öldinni en
stonnar tíðir.
Vegna starfs síns fylgdist Marsh-
all grannt með hveiju einu sem
herinn varðaði. Hermönnunum hafði
verið fyrirskipað að virða hér lög
og reglur. Við komuna til landsins
var þeim t.d. skylt að skipta dollur-
um sínum fyrir krónur enda þótt
gengi krónunnar væri þá eins og
löngum grófiega ofskráð.
Sjálfur einsetti Marshall sér að
láta sér ekki leiðast heldur nota tím-
ann til að fræðast um land og þjóð.
Hann brá sér t.d. í leikhús. »Ein
besta leiksýning sem ég hef séð um
dagana var þegar Leikfélag Reykja-
víkur setti upp Kaupmanninn í Fen-
eyjum.«
Innri málum hersins er hér vendi-
lega lýst. Bandaríkjamenn tóku hér
við af Bretum og þótti hvorir
tveggja, Bretar og Islendingar, búa
við nauman kost miðað við eigin
allsnægtir. Það vakti bæði undrun
og meðaumkvun, svo dæmi sé tek-
ið, er Bretarnir eitt sinn báðu þá
um tómatsósu í skiptum fyrir skoskt
whiský!
Sögu sína skrifar Marshall eftir
minni. Ekki mun honum þó víða
skeika. Til undantekninga telst,
þegar hann lýsir Hótel íslandsbrun-
anum sem hann horfði á sjálfur, og
segir að þar hafí allir komist lífs
af. Hið rétta er að einn maður fórst
í brunanum. Hitt má ætla að sé
prentvilla þar sem segir að Japanir
hafí gefist upp 2. desember 1945.
Það var 2. september sem þeir und-
irrituðu uppgjöf sína um um borð í
bandaríska orrustuskipinu Missouri.
Sem heild er bók þessi skipulega
samin, skemmtileg og greinagóð og
lýsir prýðilega hinni hliðinni, þeirri
sem heimamenn hvorki sáu né
heyrðu.
Gísli Ágúst Gunnlaugsson
Matti Klinge.
Ágrip af sögu Finnlands
Bókaforlagið Otava hf. Keuru
1990. 152 bls.
Tiltölulega lítið lesefni er til á ís-
lensku um sögu Finnlands og ekki
er örgrannt um að saga landsins
verði nokkuð útundan í þeirri tak-
mörkuðu kennslu í Norðurlandasögu
sem boðið er upp á í skólum lands-
ins. Því er talsverð bót að ritinu
Ágrip af sögu Finnlands eftir Matti
Klinge, prófessor í sagnfræði við
háskólann í Helsinki. Rit þetta mun
gefið út að tilhlutan finnska utanrík-
isráðuneytisins og hefur þegar birst
á nokkrum tungumálum. Undirritað-
ur hefur þannig undir höndum
sænska útgáfu bókarinnar frá 1977.
Ágrip af sögu Finnlands er lítil
bók, 152 bls. í litlu broti og mikið
myndskreytt. Texti bókarinnar er
því mjög knappur, en spannar engu
að síður sögu landsins frá því á
miðöldum til okkar daga. Fljótt er
farið yfír sögu framan af. Á 30 bls.
er fjallað um sögu landsins eftir að
það komst undir sænska stjórn og
útþenslustefnu Rússa á 18. öld. I
ritinu er lögð megináhersla á sögu
Finnlands eftir að Rússar lögðu
landið undir sig 1809. Fjallað er um
stöðu Finnlands sem fullvalda stór-
furstadæmis og greint frá vaknandi
þjóðemisvitund og sjálfstæðisbar-
áttu. Síðasti hluti ritsins greinir frá
sögu Finnlands sem sjálfstæðs og
fullvalda ríkis eftir 1917.
í svo stuttu riti verður ekki hjá
því komist að umfjöllun um þróun
samfélags og stjórnhátta verði
næsta yfirborðsleg. Engu að síður
tekst Matti Klinge að gera furðu-
góða grein fyrir þróun samfélags-
Matti Klinge
hátta í Finnlandi. Hann gerir grein
fyrir atvinnuháttum og efnahags-
þróun síðustu tvær aldir og skýrir
stöðu landsins í samfélagi þjóðanna.
Hafa verður í huga að ritið er ekki
ætlað sagnfræðingum eða þeim sem
þegar hafa yfir að ráða umtals-
verðri þekkingu á sögu Finnlands.
Bókin er einkum skrifuð fyrir þá sem
lítið eða ekkert þekkja til sögu
finnsku þjóðarinnar og sem slík þjón-
ar hún ágætlega hlutverki sínu.
Myndefni í ritinu er vel valið.
Framan af er það hið sama og í
sænsku útgáfunni frá 1977 en
mjörgum nýjum myndum hefúr ver-
ið aukið við í kaflanum um sögu
Finnlands fra'1917, enda hefur sá
kafli verið endurskoðaður talsvert
frá því að sænska útgáfan sem ég
hafði við höndina kom út.
Aðalsteinn Davíðsson hefur þýtt
bókina og virðist mér það starf vel
af hendi leyst.
Solla bolla og Támína
— Jólaskemmtunin
Bókmenntir
Sigurður Haukur Guðjónsson
Höfundur texta: Elfa Gísladóttir.
Myndir: Gunnar Karlsson. Prent-
verk: Prentsmiðjan Oddi hf. Út-
gefandi: Iðunn.
Hér eru þær á leið í skóla Solla
Bolla og Támína. Sú síðarnefnda
ekki hrifin af því að þurfa alltaf
að kúldrast í skóm vinkonu sinnar,
en hvemig á lítil stúlka að komast
í skóla með skó aðeins á öðrum
fæti? Slíkt nær ekki nokkurri átt.
Það er aðventa, verið að undirbúa
litlu jólin í skólanum. Eitt barnanna
á að leika jólasvein, en öll eru of
lítil fyrir búninginn, sem til er, öll
nema Solla Bolla. Hún heldur með
búninginn heim, sárleið, því hana
langaði ekkert til að leika jólasvein-
inn. Támína var á annarri skoðun.
Hana langaði í leikinn. En hvernig
gat hún, aðeins lítil tá, fyllt útí
búninginn. En við flestu em til ráð,
líka þeirri þraut, að klæða Támínu
sem alvöru jólasvein. Nú loks fékk
hún að hitta krakkana í skólanum,
þurfti ekki að bögglast í þröngum
skóm vinkonu sinnar. Hún vakti
mikla athygli, fyrr en varði líktu
Myndskreyting eftir Gunnar
Karlsson.
allir krakkarnir eftir Sollu Bollu,
breyttu stórutám sínum í jólasveina,
gleðin varð meiri á skemmtuninni,
en dæmi voru um áður. Alsælar
héldu þær stöllur því heim.
Sem fyrr er frásagan af þeim
vinkonunum bráðfyndin, uppátækin
furðuleg, og börn heimta að heyra
ævintýrið aftur og aftur. Var það
ekki líka tilgangurinn að skemmta
ungum börnumn, hvað svo sem full-
orðnir hafa um furðu fyribærið að
segja?
Teikningar Gunnars eru bráð-
skemmtilegar, falla afarvel að efni,
enda gerðar af kunnáttu og snilli.
Frágangur allur er til mikillar
fyrirmyndar.