Morgunblaðið - 02.03.1991, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 2. MARZ 1991
Að halda g’öfiigum
stofni hreinum
eftirJakob Frímann
Magnússon
Knútur nokkur Bruun hæstarétt-
arlögmaður ritar athyglisverða og
kærkomna grein í Morgunblaðinu
16. þ.m. undir yfirskriftinni „Fiskur,
menning og heimsfrægð".
Kærkomin er greinin sökum þess,
að hún afhjúpar höfund sinn og opin-
berar sjónarmið sem íslenskir tón-
listarmenn hafa svosem vitað af, en
fá sjaldnast að heyra jafn umbúða-
laust og í grein Bruuns. Nefnilega,
að íslenskir tónlistarmenn tilheyri í
raun ekki hinum eðla hópi íslenskra
listamanna og raunar alls ekki hafí
þeir bendlað sig við blús, jass, rokk,
popp eða yfirleitt það sem flokka
mætti undir alþýðutónlist.
Þessi skoðun Bruuns kristallast
þegar í upphafi greinar hans þar sem
fjallað er um nefnd, sem ríkisstjóm-
in skipaði á sl. árijpn markaðssetn-
ingu lista og undirritaður á sæti í.
Bruun kvartar yfír því að þar sitji
þrír embættismenn og einn poppari,
en enginn fulltrúi listamanna. Þar
hafíð þið það, ágætu tónlistarmenn
þessa lands: Félagi ykkar í FÍH,
Félagi íslenskra hljómlistarmanna,
STEF, Sambandi tónskálda og eig-
enda flutningsréttar, SFH, Flytjen-
dasamtökunum og FTT, Félagi tón-
skálda og textahöfunda, getur að
mati hæstaréttarlögmannsins ekki
talist fulltrúi listamanna, því hann
er tónlistarmaður og að auki bendl-
aður við alþýðutónlist.
Hér er komið að kjama þess máls
og málflutnings, sem íslenskir tón-
listarmenn neita að umbera lengur,
hvort sem slíkt birtist í misrétti og
ranglæti því, sem íslensk tónlist býr
við í skattareglum, eða í hroka sjálf-
skipaðra menningarpostula á síðum
dagblaða.
Flestum er kunnugt að öll íslensk
menningarstarfsemi og list er und-
anþegin virðisaukaskatti nema tón-
listin. Hví skyldi svo vera? Endur-
speglar þessi staðreynd réttlætis-
kennd meirihluta þjóðarinnar, eða
skyldu áhrifamiklir málsvarar að-
skilnaðarstefnunnar leynast á bak
við tjöldin og beita sér gegn því að
hinn óæðri stofn nái að blandast
hinum útvöldu? Er ekki útskúfun
tónlistarmannanna úr samfélagi
listamanna á íslandi að mörgu leyti
sambærileg við hina nasísku hug-
myndafræði, sem byggðist á forrétt-
indum hinna útvöldu en útrýmingu
hinna?
Skyldi Knútur Bruun vilja beita
sér fyrir því að farið væri að flokka
Islendinga í hreinræktaða alvöru
íslendinga, hinngöfuga stofn annars
vegar og svo hina óæðri, þá blön-
duðu, óekta, hálfíslensku méð
grugguga blóðið? B-fólkið með út-
lendu eftimöfnin sem greiddi hærri
skatta en nyti minni réttinda en
aðrir Islendingar? Eg held ekki.
Kröfuna um aðskilnað „alvöru"
menningar frá alþýðumenningunni
rökstyður lögmaðurinn með því að
líkja alþýðutónlistinni —' poppinu —
við einn allsheijar illa þefjandi sorp-
haug, fnyk sem mengar umhverfi
sitt og hrellir mannssálina á svipað-
an hátt og ógnvekjandi stríðsfféttir,
gluggabréf og hótanir miskunnar-
lausra skuldheimtumanna(I) Það er
e.t.v. ekki hægt til þess að ætlast
að næmgeðja listunnendur með
wagnerskt tónlistaruppeldi kæri sig
um að ganga úr skugga um hvort
helvítis poppið kraumar allt í sama
forarpyttinum eða hvort þar sé að
finna eins og á öðrum sviðum menn-
ingar, góða list og vonda. En hér
er ekki spurt um listgildi frekar en
að spurningin um manngildi hafi
ráðið ferðinni í Þýskalandi nas-
ismans og Suður-Afríku nútímans.
Hvað vakti fyrir
ríkisstjórninni?
Þegar ríkisstjórnin ákvað á sínum
tíma að skipa nefnd um markaðs-
setningu lista tóku margir eftir því
að þár var sérstaklega tekið fram
að markaðssetning á léttri tónlist
væri þar meðtalin. Hvers vegna? Jú,
til að taka af öll tvímæli, því að
Knútur Bruun mun að líkindum ekki
alveg einn um þá skoðun að slík
tónlist sé einskis verð- og flokkist
undir ómenningu. En hitt tel ég að
hafi verið þyngra, nefnilega að varla
nokkur grein íslenskrar menningar
hefur borið hróður íslands víðar og
á áþreifanlegri hátt hin síðari ár en
tónlist tveggja íslenskra bílskúrs-
hljómsveita, Sykurmolanna og Mez-
zoforte. Þessir tónlistarmenn hafa
skapað sér markaði í öllum heimsálf-
um, náð ótrúlegri fjölmiðlaathygli
sem séríslensk fyrirbæri og selt millj-
ónir hljómplatna allt án nokkurrar
opinberrar aðstoðar, niðurgreiðslna,
atvinnutryggingarsjóða eða þess
sem talin mundi vera sjálfsögð ríkis-
fyrirgreiðsla á nánast öllum öðrum
sviðum útflutnings. Ekki Ieikur vafí
á að jafnvel lágmarks opinber stuðn-
ingur hefði gert þessum listamönn-
um kleift að ná enn lengra á sinni
framabraut. Flestar menningarþjóð-
ir heims veita sínum listamönnum á
þessu sviði myndarlegan stuðning
sem iðulega eflir brautargengi og
festir viðkomandi í sessi á tónlistar-
mörkuðum heimsbyggðarinnar.
Dæmi um slíkt er stuðningur írska
ríkisins við hljómsveitina U2 og
stuðningur Frakka við sína rokktón-
list, em menningarmálaráðherra
Jakob Frímann Magnússon
„Hér er komið að
kjarna þess máls og
málflutnings, sem
íslenskir tónlistarmenn
neita að umbera lengur,
hvort sem slíkt birtist í
misrétti og ranglæti
því, sem íslensk tónlist
býr við í skattareglum,
eða í hroka sjálfskip-
aðra menningarpostula
á síðum dagblaða.“
Frakka, Jack Lang, upplýsti fyrr í
þessum mánuði að 25 milljónir doll-
ara yrðu látnir renna til alþýðutón-
listar þar í landi á þessu ári (1.375
milljónir íslenskra króna). Ekki er
verið að ræða um slíkar fjárhæðir
hér heldur var nefndinni falið það
m.a. að skila áliti um hugmynd að
aðild ríkisvaldsins að sjóði, sem tón-
listarmenn og útgefendur fjármagna
með eigin framlögum en ríkið legði
á móti sem svarar 0,1% af heildar-
framlagi sínu til menningar, eða allt
að 5 milljónir króna. Það eru nú öll
ósköpin. Ef af yrði væri það í fyrsta
skipti í íslandssögunni sem ríkisvald-
ið legði íslenskri alþýðutónlist lið
með slíkum hætti og ber að þakka
og virða þann skilning og áhuga sem
landsfeðurnir hafa sýnt á þessu sviði.
Hins vegar er allt fjas um að ríkið
ætli að fara að gera íslenska popp-
ara heimsfræga bæði fjarstæðu-
kennt og heimskulegt, því að 5 millj-
ónir hrökkva skammt í slíkri við-
leitni en geta þó skipt sköpum við
að greiða mönnum leiðir á alþjóðleg-
ar tónlistarhátíðir, sem nú standa
íslenskum tónlistarmönnum til boða
víða um heim í kjölfar velgengni
áðurnefndra hljómsveita.
Sú markaðsskrifstofa íslenskrar
menningar sem nefndin leggur til
að hafi frumkvæði hérlendis að efl-
ingu og samræmingu á útflutningi
hinna ýmsu listgreina, getur ekki
nema verið af hinu góða. Þar er
gert ráð fyrir að listamennimir sjálf-
ir hafi bein áhrif á stefnu og stjórn-
un, auk þess sem þetta yrði til að
aga og hvetja þá listamenn, sem á
annað borð vilja selja sínar afurðir
víðar en í heimalandinu.
Lögmanni til hugarhægðar
Til að friða hinn áhyggjufulla
hæstaréttarlögmann skal það upp-
lýst hér, að Bandalag íslenskra lista-
manna fylgdist grannt með störfum
nefndarinnar og fékk á öllum stigum
tækifæri til að íjalla um tillögur og
frumvarpsdrög og skila áliti þar að
lútandi, og að því er ég best veit er
forysta þeirra samtaka fyllilega sátt
við þær tillögur sem fyrir liggja.
Tvennt er það svo að lokum sem
ég vil benda Knúti Bruun á til hugar-
hægðar að gefnu tilefni: Til að losna
við óþolandi síbyljuna á ljósvaka-
miðlunum er einfaldast að slökkva
á viðtækinu. Til þess að losna við
gluggapóstinn, óbilgjömu skuld-
heimtumennina og hinn langa arm
laganna hefur flestum reynst farsæl-
ast að stunda heiðarleg viðskipti og
borga skuldirnar sínar.
Höfundur starfar sem
íónlistarstjóri hjá Leikfélagi
Akureyrar.
Garðyridubóndi á villigötum
Svar til Jóhanns Isleifssonar
eftirÁrna Bragason
Þann 20. febrúar ritaðir þú grein
í Morgunblaðið um tilrauna- og þró-
unarverkefni á vegum Rannsóknar-
stöðvar Skógræktar ríkisins, í dag-
legu tali Iðnviðarverkefni eða aspar-
verkefni. Eftir að hafa lesið grein
þína, þar sem þú kemst varla í gegn-
um eina einustu málsgrein án þess
að rangfæra, sé ég mig knúinn til
að svara á þeim vettvangi er þú
hefur valið. Fyrst örfá orð um verk-
efnið.
Iðnviðarverkefni er eitt viðamesta
verkefni Rannsóknastöðvar Skóg-
ræktar ríkisins í Mógilsá. Verkefnið
hefur það að markmiði að velja hrað-
vaxta aspir og athuga hagkvæmni
og möguleika asparskógræktar. Iðn-
viðarverkefnið er skilgreint sem þró-
unarverkefni og reynt verður að
finna þann farveg ræktunar aspar-
skóganna að tekjur, í formi sölu á
kurli eða staurum, skili sér fljótt og
skapi vinnu á meðan beðið er eftir
hugsanlegum borðviði.
Listin að greiða 15 milljónir
með 8 milljóna króna
fjárveitingu
Þú byijar grein þína á fullyrðingu
um að Rannsóknastöð Skógræktar
ríkisins sé „að leggja niður stórt
tímamótaverkefni í skógrækt á Suð-
urlandi". í þessum fáu orðum er
tvennt rangt: í fyrsta lagi, er ekki
verið að leggja niður verkefnið, held-
ur laga það að fjárveitingum. Rækt-
unarsamningum við garðyrkjubænd-
ur á Suðurlandi (þar á meðal þig)
var sagt upp vegna þess að þeir
voru of umfangsmiklir. Lágmarks-
fjöldi í samningunum er 835.000
plöntur á 12 krónur pr. stk. eða
10.020.000 krónur. Rannsóknastöð-
in á 512.000 plöntur„Aem.þið garð-.
yrkjubændur framleidduð á síðasta
ári. Þeim plöntum þarf að koma í
jörð, það kostar ekki minna en 5
milljónir. Það þarf því engan reikni-
meistara til að sjá að fjárveiting upp
á tæpar 8 milljónir eru ekki nægjan-
leg þegar fyrirsjáanleg útgjöld eru
15 milljónir. Í öðru lagi er iðnviðar-
verkefnið ekki „tímamótaverkefni í
skógrækt á Suðurlandi", heldur
verkefni sem ætlunin er að vinna
um allt land. í minnisblaði um rækt-
un asparskóga sem fyrrum forstöðu-
maður samdi og lagt var fyrir ríkis-
stjóm sumarið 1989 segir: „Síðast-
liðinn vetur var áætlunin kynnt á
nokkrum fundum fyrir forsvars-
mönnum landbúnaðar- og skógrækt-
ar, Búnaðarsamböndum Suðurlands
og Borgarfjarðar og bændum í upp-
sveitum á Suðurlandi og Borgar-
firði.“ Síðar í sömu áætlun segir um
tilraunir að þær verði á Suðurlandi,
í Borgarfirði og í Fljótsdalshéraði.
Plöntuverð og samningar
í annarri málsgrein segir þú
.... og jafnframt að auka afköst
og lækka kostnað við framleiðsluna.
Þetta tókst á fyrsta ári, en þá var
kostnaðurinn við framleiðsluna
helmingi lægri en opinbert fram-
leiðsluverð Skógræktar ríkisins".
Þetta á ekki við í þínu tilviki, Jóhann
ísleifsson. Plöntuverðið í samning-
unum var 12 krónur pr. stk. án vsk.
Þetta var verð á plöntu en án allrar
umhirðu, geymslu og endurskoðun-
ar. f’yrir það var rukkað sér. Þú
nýttir þér ákvæði í samningnum um
endurskoðun og þegar upp er staðið
kostar plantan hjá þér, krónur 18,54
án vsk. og án geymslukostnaðar.
Verð þitt er hærra en verð Skóg-
ræktar ríkisins.
Nú nokkur orð um samningana
sem fyrrum forstöðumaður gerði við
ykkur .garðyrkjubændur.. Samningr
ana gerði hann án samráðs og vit-
undar skógræktarstjóra og stjórnar
Rannsóknastöðvarinnar, sem fyrst
fréttu af þeim einum og hálfum
mánuði eftir að þeir voru gerðir. í
samningnum segir m.a.: „Verði frá-
vik frá upphaflegri kostnaðaráætlun
meiri en .10% skulu samningsaðilar
endurskoða plöntuverðið, með það
fyrir augum að það verði í samræmi
við ræktunarkostnað." Við getum
sagt þetta með öðrum orðum. Eg læt
þig byggja fyrir mig hús og það á
að kosta 10 milljónir en síðan reyn-
ist byggingakostnaður 20 milljónir
og j)á verð ég að borga!
Eg hef margoft sagt þér, Jóhann
ísleifsson, að ijárveitingu er ætlað
að standa straum af öllum kostnaði
við iðnviðarverkefnið, ekki eingöngu
plöntuframleiðslu. Fullyrðingar fyrr-
um forstöðumanns um að hægt sé
að selja hundruð þúsunda plantna
með miklum hagnaði til að fá aukið
fé inn í verkefnið standast einfald-
lega ekki. Ef eitthvað væri til í slíkri
fullyrðingu er ég sannfærður um að
okkar fjölmörgu færu garðyrkju-
menn væru löngu búnir að nýta sér
möguleikann.
Nokkur orð um stórhuga
áætlanir
í grein þinni segir: „Traust fólks
á áætlunum skógræktarinnar hlýtur
að vera brostið." Áætlunum hverra?
Þú veist vel að áætlanir iðnviðar-
verkefnis voru unnar af fyrrum
starísmönnum Rannsóknastöðvar-
innar á Mógilsá án samráðs við
reynda starfsmenn Skógræktarinnar
á sviði áætlanagerðar. Það sem eftir
starfsmennina liggur er upphafleg
áætlunin sem lögð var fyrir ríkis-
stjóm, þar sem gert er ráð fyrir að
ársframleiðsla sé 300.000 plöntur,
en ekki 835.000 plöntur eins og stóð
í samningum fyrrum forstöðumanns
við ykkur. Auk þess liggja fyrir
nokkur drög að tilraunum og rækt-
unarframkvæmdum. sem kosta yfir
Árni Bragason
„Verið er að undirbúa
plöntuframleiðslu sum-
arsins og jafnframt að
skipuleggja gróður-
setningu.“
10 milljónir. Draumórakennd skrif
fyrmrn starfsmanna um lagningu
jámbrautar til að flytja tijákurl frá
asparræktarsvæðum á Suðurlandi
að Gmndartanga getum við ekki
tekið alvarlega og notað sem áætlan-
ir.
Galdraáætlanir?
Þú nefnir í grein þinni að fyrram
starfsmenn hafi hætt að vinna á
Mógilsá sumarið 1990. Þeir hafa
viðurkennt í blöðum og útvarpi að
hafa fjarlægt ýmis gögn frá Rann-
sóknastöðinni. Er hugsanlegt að þar
hafi verið að finna einhvetja galdra
sem geta gert 8 milljónir að 15 millj-
ónum? Ég held þvi miður ekki, en
fyrmm samstarfsmenn þínir á Móg-
ilsá hafa ef til vill sagt eða sýnt þér
eitthvað annað.
Gagnastuldur fyrrum
sérfræðinga á Mógilsá
Rannsóknastöðin kærði tvo fyrr-
verandi sérfræðinga á Mógilsá fyrir
gagnastund, verknað sem óneitan-
lega hefur tafið fyrir eðlilegu starfi
á Rannsóknastöðinni. Gagnastuldur
fyrmrn starfsmanna er mjög alvar-
legt mál fyrir alla rannsóknastarf-
semi í Iandinu. Ég býst þó við að
málið hefði fengið meiri athygli og
horft öðruvísi við almenningi ef sér-
fræðingurinn hefði verið á Haf-
rannsóknastofnun og gögnin hefðu
verið gögn úr loðnuleiðangri eða
togararalli þeirrar stofnunar.
Lokaorð
Ég vona að með skrifum þessum
hafi mér tekist að útskýra fyrir þér,
Jóhann Isleifsson, það sem ekki virð-
ist hafa tekist að útskýra á þriggja
klukkustunda fundi sem við áttum
með landbúnaðarráðherra þann 20.
febrúar síðástliðinn.
Iðnviðarverkefni er því alls ekki
aflagt eins og þú hefur reynt að
halda fram, heldur er einungis verið
að láta enda ná saman. Verið er að
undirbúa plöntuframleiðslu sumars-
ins og jafnframt að skipuleggja
gróðursetningu á þeim plöntum sem
nú eru til. I því sambandi leitar
Rannsóknastöðin þessa dagana að
hentugu landi fyrirtilraunirog rækt-
un asparskóga á framræstu mýr-
lendi og/eða öðru fijósömu landi.
Rannsóknastöðin setur það skilyrði
að landeigendur veiji sjálfir land sitt
gegn ágangi búpenings og er það
gert til að minnka útgjöld, þannig
að meira fé verði til plöntufram-
leiðslu. Viðbrögð landeigenda hafa
verið mjög góð, því meira en 100
jarðir eru komnar á skrá.
Höfundur er doktor í
jurtaerfðnfræði og forstöðumaður
Rannsóknarstöðvar Skógræktar
ríkisins á Mógilsá.