Morgunblaðið - 22.06.1991, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. JÚNÍ 1991
Dýr tilraun
eftir Grím
Valdimarsson
í Innansveitarkroniku segir Hall-
dór Laxness um íslendinga að þeir
„verði skelfingu lostnir og setji hljóða
hvenær sem komið er að kjama
máls“. Það er ekki laust við að marga
setji a.m.k. hljóða þegar komið er
að kjarnanum í málefnum fiskeldis-
ins í landinu sem eru til umræðu
þessa dagana. í kvöldfréttunum
sagði þulurinn, að með fiskeldinu
töpuðust sennilega um 9 þúsund
milljónir króna. Tölfræðingurinn,
sem gerði dæmið upp, sagði að van-
þekking hafi verið á öllum þáttum
eldisins þegar farið var af stað. Menn
hafi vonað að hlutimir björguðust
einhvern veginn þegar af stað væri
komið.
Forsætisráðherrann sagði að fisk-
eldið væri .dæmi um það hve illa
hafi verið staðið að ýmsu í atvinnu-
málunum hjá okkur. Hugsanlega
legði ríkið fram 300 milljónir króna
til að unnt yrði að reka nokkur þess-
ara fyrirtækja sem tilraunastöðvar
en ekki væri útséð um árangurinn.
í greiningu fiskeldisdæmisins
kemur fram, að sá þekkingargrunnur
sem við byggðum á hafi verið mjög
veikur hvað varðar eldi við íslenskar
aðstæður, kynbætur á eldisfiskf
sjúkdómafræði og markaðsmál. Á
þetta var bent með mjög afdráttar-
lausum hætti af Rannsóknaráði ríkis-
ins árið 1986 og varað við því að
fara geyst af stað út í þessa áhættu-
sömu atvinnugrein. Rannsóknir
vantaði á ýmsum líffræðilegum þátt-
um sem eldið hér á landi hlyti að
byggjast á. Samlíkingin við Noreg
ætti engan rétt á sér. Hér væri ver-
ið að glíma við allt aðrar aðstæður
og í flestum tilfellum með aðra og
lítt rannsakaða stofna. Þá var vakin
athygli á því að hvergi hefði verið
sýnt fram á hagkvæmni þeirrar teg-
undar eldis sem verið var að ráðast
í hér á landi. Einnig má minna á
skrif dr. Bjöms heitins Jóhannesson-
ar, sem í fjölda greina og rita benti
á það hve matfiskeldi í strandeldis-
stöðvum yrði kostnaðarsamt. Einnig
taldi hann að aðeins fáir staðir á
íslandi kæmu til greina fyrir kvía-
eldi, m.a. vegna lágs sjávarhita.
Með tilraunum, sem hefðu kostað
brot af 9 milljörðum króna, hefði
sennilega verið unnt að leggja grunn
að íslenskri stórframleiðslu á eldis-
fiski. En áætlanir um rannsóknir í
fiskeldi hafa vægast sagt fengið dau-
far undirtektir á undanfömum árum.
Rannsóknaáætlun um fiskeldi, sem
lögð var fram 1986, var eins og
áætlanirnar um rannsóknir á sviði
líftækni, 1985, upplýsingatækni,
1987, og sjálfvirkni í fiskvinnslu,
1987, vísað til afgreiðslu í Rannsókn-
asjóð Rannsóknaráðs. Samtímis
lækkaði fjárveitingavaldið framlög
Grímur Valdimarsson
til sjóðsins um 40% að raungildi frá
1985-1990 og um 30% miðað við
framlagið í ár.
í ár hefur sjóðurinn alls 110 millj-
ónir til ráðstöfunar til allra atvirmu-
greina.
Hmn fiskeldisins nú stafar fyrst
og fremst af því að það byggist á
of veikum þekkingargrunni. For-
sendumar hafa hreinlega ekki verið
NORDTEL, samtök póst- og sím-
amálastjóra á Norðurlöndum
héldu 82. ráðstefnu sína í Reykja-
vík dagana 19. - 21. júní. Á ráð-
stefnunni var lagt mat á starf
samtakanna undanfarin tvö ár
og lögð á ráðin um starfsemina
framundan.
Ólafur Tómasson póst og síma-
málastjóri stýrði ráðstefnunni en
hann hefur gegnt formennsku í
Nordtel undanfarin tvö ár. í frétta-
tilkynningu frá ráðstefnunni kemur
m. a. fram að nú hafi verið gengið
„Hrun fiskeldisins nú
stafar fyrst og fremst
af því að það byggist á
of veikum þekkingar-
grunni.“
lagðar enn. Þar sem þekkinguna
vantaði ætluðu menn að geta í eyð-
umar eða kaupa hana erlendis. Þeg-
ar á reyndi dugðu erlendu lausnirnar
einfaldlega ekki við okkar aðstæður
og það mátti sjá fyrir.
Skrif af þessu tagi fiokkast ekki
undir það að vera vitur eftir á. Það
eru algild sannindi að rannsóknir og
tilraunastarfsemi (í hóflegri stærð!)
er ódýrasta aðferðin til að sannreyna
nýjungar í atvinnulífinu. Þessi sann-
indi eiga hins vegar erfitt með að
síast inn í þjóðarsálina, því framlög
okkar til rannsókna eru ennþá með
því lægsta sem þekkist meðal ná-
grannþjóðanna. Sem hlutfal! af þjóð-
artekjum leggja íslendingar um 0,8%
í rannsóknir, Danir 1,5%, Svíar 2,4%,
Þjóðverjar 2,5% svo nokkur dæmi séu
tekin.
Á sama tíma og aðrar þjóðir marka
pólitíska stefnu um að auka framlög
til rannsókna til eflingar atvinnulíf-
inu þá stöndum við nánast í stað.
En að sjálfsögðu höfum við ekki efni
frá samningum um gagnkvæm af-
not af gervihnattajarðstöðvunum í
Eik í Noregi og Blaavand í Dan-
mörku, og gera menn sér vonir um
að það hafí í för með sér aukið
öryggi sjófarenda á þessu svæði.
Auk þess hafi orðið einhugur um
að norrænu samtökin ættu sam-
vinnu um að kynna sjónarmið Norð-
urlanda í alþjóðasamskiptum um
póst og símamál.
Ólafur Tómasson lætur nú af
formennsku í Nortel og við af hon-
um tekur Hans Wúrtzen frá Dan-
mörku.
á því að auka atvinnurannsóknir hér
á landi ef við höldum áfram að gera
einstakar tilraunir í stíl við fiskeldist-
ilraun fyrir 9 milljarða eða Kröflutil-
raun fyrir hálfu hærri upphæð.
En hvað er þá til ráða? Á kannski
að grípa til óyndisúrræða eins og
gert var þegar við klúðruðum loð-
dýraeldinu í fyrsta sinn og Alþingi
setti lög fljótlega eftir stríð sem
bönnuðu allt loðdýraeldi í landinu?
Nei, svo langt erum við þó líklega
komin á þróunarbrautinni.
Við eigum einfaldlega að efla
rannsóknir á þessu sviði, vinna
heimavinnuna. Það sýnir sig nefni-
lega (og þarf ekki að koma á óvart)
að þær fiskeldisrannsóknir sem ráð-
ist hefur verið í á undanförnum árum
skila smám saman þeirri þekkingu
sem þarf til að byggja upp þessa
atvinnugrein hér á landi.
Kynbætur á íslenskum laxi og
bleikju eru farnar að skila árangri,
menn eru að ná tökum á ótímabærum
kynþroska laxfiska, markverður
árangur hefur náðst í að halda nýrna-
veiki í skefjum, fóðrunartilraunir
hafa gefið til kynna með nýjum
hætti að unnt sé að meta gæði fisk-
mjöls sem notað er í fóðrið, tilrauna-
eldi á sjávartegundum horfir ágæt-
lega og þannig mætti lengi telja.
Nú er hafín bygging sérstakrar
rannsóknastöðvar í fisksjúkdómum
að Keldum. Reyndar hefur heyrst sú
skoðun að hætta eigi við þessar fram-
kvæmdir þar sem forsendur fyrir fi-
skeldinu séu brostnar. Skyldi þetta
vera landlæg skammsýni?
Það er enginn vafi á því að vægi
eldisfisks á heimsmarkaði á eftir að
stóraukast á fiskmörkuðum á næstu
áratugum. Af fiskafla heimsins eru
eldisafurðir nú þegar yfir 10% og
fara vaxandi. Þekkingu á þessu sviði
fleygir ört fram víða um lönd. Við
höfum allar aðstæður til að geta
staðið framarlega í fiskeldi. En leiðin
að nýjum vandasömum atvinnugrein-
um er ekki bein og breið heldur krók-
ótt og seinfarin. Látum því Kröflu
og fiskeldið okkur að kenningu
verða. Eflum rannsóknir!!
Höfundur er forstjóri
Rannsóknastofnunar
fiskiðnaðarins ogá sæti í
Rannsóknaráði ríkisins.
-----*-*-t--
Samsýning í
Slunkaríki
í Slunkaríki á ísafirði verður
opnuð samsýning á verkum
Frans Jacobi frá Danmörku og
Anders Krger frá Svíþjóð nú
laugardaginn 22. júní.
Báðir þessir norrænu myndlistar-
menn eru myndhöggvarar í orðsins
víðasta skilningi og eru úr röðum
yngri myndlistarmanna í heima-
landi sínu. Sýning þeirra í Slunk-
aríki mun standa til 7. júlí nk.
Sigling Leifs Eiríkssonar
heiðruð með ferð Gaiu
—sagði Knut Utstein Kloster við
komu skipsins hingað til lands
„TILGANGURINN með ferð vík-
ingaskipsins Gaiu vestur um haf
er að heiðra minningu þess sem
gerðist fyrir þúsund árum þegar
Islendingurinn Leifur Eiríksson,
sonur Norðmannsins Eiríks
rauða, sigldi til Ameríku senni-
lega fyrstur allra Evrópubúa,"
sagði Knut Utstein Kloster í
ræðu sem hann hélt við komu
skipsins hingað til lands á þjóð-
hátíðardaginn. Kloster er norsk-
ur útgerðarmaður sem kostar
ferð skipsins ásamt stjórnvöld-
um ísiands og Noregs.
Kloster talaði um það í ræðu
sinni að auk þess að heiðra minn-
ingu löngu liðinna atburða væri
tilgangur ferðarinnar að undir-
strika það að mannkynið væri í
raun aðeins lítil flölskylda sem
ætti það sameiginlega markmið að
öðlast betri heim.
Gaia siglir undir íslenskum og
norskum fánum og áhöfn hennar
er bæði íslensk og norsk. „Norski
fáninn hefur fram til þessa verið á
stjórnborða, þar sem skipið var
upphaflega skráð í Noregi. Upp frá
þessu færist hann hins vegar aftur
á bakborða en íslenski fáninn fram
á stjórnborða og skipið verður frá
og með þessum degi skráð á ís-
landi,“ sagði Kloster.
Við komu skipsins gaf Vigdís
Finnbogadóttir, forseti íslands,
víkingaskipinu nafnið Gaia. „Fyrir
hönd allra þeirra sem gert hafa
ferð Gaiu að veruleika langar mig
að leggja áherslu á það hversu
hreykin við erum af því að forseti
íslands, Vigdís Finnbogadóttir,
skuli vera guðmóðir skipsins,"
sagði Knut Utstein Kloster, að lok-
um.

Hr L ' 1 j '*^*vH*| Ít*'' * im 1 tiíiinrmif L..WWT
Morgunblaðið/Sverrir
Þátttakendur í ráðstefnu norrænna póst- og símamálastjóra.
Norrænir póst- og síma-
málastjórar þinga
Blásól
Meconopsis betonicifolia
Blóm vikunnar
Umsjón: Ágústa Björnsdóttir
209. þáttur
Blásól er náskyld draumsóleyj-
um. Hún er ættuð frá Tíbet úr
Himalajafjöllunum. Blásólin er
stundum nefnd „valmúasystir"
eða blár valmúi. Þetta eru fagrar
jurtir, blöðin grágræn og hærð,
hjartalaga við stilkinn. Fyrri hluta
sumars, oftast í júnílok, teygja
40-80 cm langir blöðóttir stilkar
sig upp úr aðal blaðhvirfingunni
og bera himinblá stór yndisleg
blóm sem að lögun líkjast draum-
sóleyjum. Önnur litaafbrigði eru
til svo sem. hvít og fjólulit, gul
mega heita fágæt.
Blásól unir sér vel í skuggsæl-
um tijábeðum.
Blásólin er fögur í blómi og
þrífst vel í góðri garðmold en kýs
helst rakan og frekar skuggsælan
stað í garðinum. Hún er harðger
og auðveld í ræktun þegar hún á
annað borð er komin á legg. Auð-
velt er að fjölga henni hvort held-
ur er af fræi eða með skiptingu.
Hún þroskar hér fræ sem best er
að sá svo snemma árs sem við
verður komið, setja fræpottana
út og láta þá fijósa og eru hafðir
úti í 6-8 vikur. Þá má taka þá inn
og spírar þá fræið venjulega vel
á um það bil þrem vikum. Hafa
þarf gott auga með ungplöntunum
í uppvextinum, einkum þarf að
gæta þess að láta þær ekki
blómstra of ungar. Af hverri þeirri
sáðplöntu sem teygir stöngul frá
einni hvirfíngu þarf að skera burt
stöngulinn áður en hann nær að
hækka til muna. Nái plantan að
blómstra á fyrsta ári deyr hún
að blómgun lokinni, verður ekki
fjölær. En til þess að blásól verði
fjölær má ekki láta hana blómstra
fyrr en hún hefur myndað a.m.k.
tvær blaðhvirfingar eða með öðr-
um orðum myndað hliðarvöxt. Ef
þessa er gætt verður hún örugg-
lega fjölær og getur lifað árum
saman harðgerð og árviss í blómi
— og augnayndi er hún í blóm-
skrúði sínu.
Nokkur ræktunarafbrigði af
meconopsis hafa verið reynd hér
á landi svo sem Mec. horridula —
þyrniblásól — með dekkri blóm
en hin og brúnleitan blæ, og Mec.
cambrica — gulsól — mjög blóm-
sæl og falleg. En gulsólin sáir sér
svo freklega að sé þess ekki gætt
að skera burt fræbaukana getur
hún auðveldlega orðið illgresi sem
hlýtur að teljast óæskilegt í garða.
Hún á þó til að bera fyllt blóm
sem ekki sá sér að neinu ráði og
eru þær plöntur glæsilegar og
eftirsóttar í garða.
S.Á.