Morgunblaðið - 22.06.1991, Blaðsíða 14

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. JÚNÍ 1991
Guðmundur Hall-
dórsson, rithöf-
undur — Minning‘
Fæddur 24. febrúar 1926
Dáinn 13. júní 1991
Það er stutt síðan ég átti símtal
við Guðmund frá Bergsstöðum. Tal
okkar fjallaði um sameiginlega vin
okkar, sem hafði átt í erfiðum og
snöggum veikindum.
Kynni okkar Guðmundar eru
gömul. í fyrstu mynduðust þau fyrir
atbeina Magnúsar á Frostastöðum
og Jóhanns Salberg Guðmundsson-
ar, sýslumanns Skagfirðinga. Ég var
nýlega tekinn við núverandi starfí
mínu, sem framkvæmdastjóri Fjórð-
ungssambands Norðlendinga. Eins
og gengur þarf í slíku starfi að bera
hönd fyrir höfuð sér. Til liðs við mig
kom Guðmundur Halldórsson frá
Bergsstöðum, sem þá var ritstjóri
Einheija. Hann birti í blaðinu viðtal
við mig, þar sem ég gat borið af
mér sakir og skýrt stöðu mála í réttu
ljósi.
Saman fór á þessum tíma, að með
skipulegum hætti var vegið að rótum
samnorðlensks samstarfs af ólíkleg-
ustu öflum. Þetta ar til þess að
þjappa mönnum saman um það norð-
lenska samstarf, sem var fyrir hjá
Fjórðungssambandi Norðlendinga.
Menn úr öllum stjórnmálaflokkum
gengu til liðs við málstað sambands-
ins. Einn þeirra var Guðmundur frá
Bergsstöðum, sem auk margra
hlýddi ekki kalli foringjans.
Guðmundur Halldórsson var sér-
stæður persónuleiki. Ættjarðar-
tryggð hans og trúnaður við hið
upprunalega, rætur ómengaðar
sveitarmenningu og fyrirlitning á
peningahyggju mótaði mjög skáld-
skap hans og lífsviðhorf allt. Þetta
var rauði þráðurinn hjá þeim, sem
nauðugir lenda á mölinni og voru
sveitamenn í sálinni.
Guðmundur var í hópi þeirra
vinstrimanna í Framsóknarflokkn-
um, sem fann sig ekki eftir að for-
maðurinn hafði vikið nafna sínum
og órólegu deildinni á dyr. Svo fór
um Guðmunds og margan að verða
vegalaus í pólitík. Honum féll allur
ketill í eld, þegar þingmaður flokks-
ins, sem var á vinstribrúninni, gekk
í lið um virkjun Blöndu.
Guðmundur frá Bergsstöðum var
húmanískur sveitamaður, með rætur
í menningu þeirrar fósturjarðar, sem
ól hann upp til manndómsára. Hann
leitaði vestur yfir fjallið, til upp-
runans, eins oft og hann átti þess
kost. Litla sumarhúsið var honum
unaðsreitur.
Guðmundur átti stranga lífsbar-
áttu. Hann átti við mikil veikindi að
stríða. Lífshlaupið skekkti lífsmynd
hans og breytti því lífshlutverki, sem
hann hefði helst kosið sér. Þrátt
fyrir þetta liggur eftir hann athyglis-
verður bókmenntaskerfur. Skerfur
til þjóðarlífssögu, um þann tíma
þegar unga kynslóðin yfirgaf óðul
feðranna sinna og leitaði lukkunnar
í þéttbýlinu. Þetta er saga væntinga
og brostinna vona, allt frá stríðsár-
unum til samtímans, þegar lönd eru
lögð undir vatn til að þ jóna gróða-
hagsmunum útlendinga. Menn geta
spurt hvað er raunsæi og hvað er
rómantík eða hillingar frá liðnum
tíma. Boðskapur Guðmundar frá
Bergsstöðum átti hljómgrunn. Að-
vörun þegar ættjörðin á í hlut.
Fáir höfundar hafa gert þessum
tíma betri skil, en Guðmundaur skáld
frá Bergsstöðum. í þessum hópi er
einnig góðvinur og skáldabróðir
Guðmundar, Indriði Guðmundur,
skáld og ritstjóri, frá Gilhaga. Þetta
er kannski síðustu „sveitamennirnir"
í íslenskum bókmenntum, sem tengt
hafa tímana saman og hafa varpað
ljósi á mestu fráhvarfstíma þjóðfé-
lagshátta á íslandi, allt til vorra
tíma.
Svo fór um okkur Guðmund að
ekki lágu leiðir okkar saman varð-
andi Blöndu. Þrátt fyrir allt héldust
kynni okkar á milli. Minningin um
Guðmunds og kynni við hann eru
mér veganesti.
Hvað Guðmundi tókst að afreka
þrátt fyrir langvarandi heilsuleysi
er aðdáunarvert. Her kom til haukur
í horni. Fyrir orð Johanns Salbergs
Guðmundssonar, sýslumanns réðst
Guðmundur til bókavörslu við
Sjúkrahús Skagfirðinga. í þessu
starfi naut Guðmundur sín og þar
hefur hann gengið til verka eftir því
sem kraftar og heilsa leyfði til hinstu
stundar.
Enginn sem var kunnugur í ranni
Guðmundar frá Bergsstöðum var
þess dulinn, að Guðmundur taldi sig
eiga Sæmundi Hermannssyni,
sjúkrahúsforstjóra mikið upp að
unna. í mín eyru lét Guðmundur þau
orð falla, að hann hafí ekki getað
séð út yfír það, ef hann hefði ekki
notið góðvildar Sæmundar.
Ég vil færa Sæmundi og forráða-
mönnum Sjúkrahúss Skagfirðinga
þakklæti og virðingu mína. Fjöl-
skyldu Guðmundar á Skógargötunni
færi ég þakkir fyrir góð kynni. Votta
eiginkonu og dóttur og vinum hans
„vestan fjalls" samúð og hluttekn-
ingu mína.
Askell Einarsson
Mér er mikill vandi á höndum er
ég nú sest niður og reyni að skrifa
nokkur orð um hann Guðmund bróð-
ur minn, svo ritfær maður sem hann
var og vandlátur á ritað mál.
Ættir hans ætla ég ekki að rekja
hér, þó skal þess getið að hann var
fæddur að Skottastöðum í Svartárd-
al 24. febrúar 1926. Sonur hjónanna
Guðrúnar Guðmundsdóttur og Hall-
dórs Jóhannssonar. Og var hann
elstur þriggja systkina. Guðmundur
var mikið náttúrubarn og hélt mikið
uppá Svartárdalinn þar sem hann
dvaldi oft sumarlangt og sá hann
þá gjarnan eitthvað nýtt hveiju sinni
sem hann kom þangað, eitthvað sem
við hin gáfum okkur ekki tíma til
að sjá fyrr en hann benti okkur á
það.
Hann fór ungur að setja hugsanir
sínar á blað, aðallega fyrir sjálfan
sig, þó fór svo að fyrir hvatningu
frá öðrum, fór hann að gefa út smá-
sögur og síðan skáldsögur.
Þó umhverfis hann blésu ýmsir
vindar, ekki alltaf af sömu átt, lét
hann það ekki á sig fá og hafði jafn-
vel stundum gaman af.
Það var mikið gæfuspor fyrir hann
er hann gekk að eiga eftirlifandi
konu sína Þórönnu Kristjánsdóttur
og eignuðust þau dótturina Sigrúnu.
Þeim sjúkdóm er leiddi hann til
dauða, tók hann með stakri ró. Því
eins og hann sagði sjálfur, það er
ekkert með mig, það eru mæðgurnar
sem ég hef áhyggjur af. Þessi orð
lýsa honum vel. Við systur þökkum
fyrir þá umhyggju sem hann sýndi
okkur og ijölskyldum okkar seint
og snemma.
Önnu og Sigrúnu sendum við sam-
úðarkveðjur og huggum okkur við
það að öll él birtir upp um síðir.
Ég veit að þó nú skilji leiðir um
sinn, vakir hann yfir velferð okkar
allra eins og áður og bíður okkar
handan móðunnar miklu.
I guðs friði.
Bóthildur Halldórsdóttir
Það er næsta undarlegt að standa
á strönd, vita að markviss aldan
færist sífellt nær og horfa á eftir
vinum sínum týnast brott og hverfa
í svarlaust ómælið. Nu er hann Guð-
mundur Halldórsson horfinn mér um
sinn, ekki lengur glaðvær rödd í
símanum dag hvern, enginn sem
kemur hlaupandi og léttur í skapi
niður teppalagðan stiga í Skógar-
götu 6 á Sauðárkróki og býður úti-
legumann velkominn af innileik og
hlýju. Varla væri þetta þó orða vert
að öðru en því að lýsa manninum.
Hitt er meira að sterkur stofn er
fallinn, góður drengur fullur starfs-
orku og bjartsýni er óvænt vikinn
brott, mætur maður, sem margt átti
óunnið.
Guðmundur var af þingeyskum
og húnvetnskum ættum. Foreldrar
hans voru hjónin Halldór Jóhanns-
son, fæddur á Birningsstöðum í
Ljósavatnshreppi 1895, og Guðrún
Guðmundsdóttir, fædd á Leifsstöð-
um í Svartárdal árið 1900. Á Skotta-
stöðum í sömu sveit var Guðmundur
einnig í þennan heim borinn. I þess-
um kyrrláta dal Hunaþings átti hann
líka flest sín bernsku- og æskuspor,
raunar langt fram eftir ævi, þó
lengst á Bergsstöðum, kenndi sig
líka við þann bæ æ síðan. Þetta
varð dalurinn hans - og áin með
flúð sinni og hyl, þar sem ungur
sveinn sat um kvöld og lét sig
dreyma og festi síðar á blað. Að
Bergsstöðum leitaði hugurinn jafnan
og í landi þeirrar jarðar stendur
sumarhús þeirra hjóna, þar sem
gjarna var dvalist í frístundum,
hlustað á kvak fugla í hlíð og hlúð
að blómi og tijágróðri. Þangað var
gott að koma og heilsa vinum. Hvar
sem þessi hjón réðu húsum var hlý-
hug og höfðingsskap að mæta - sú
íslenska gestrisni sem best getur að
gesti þótti sem greiði væri ger hús-
ráðaendum með því að staldra við
og sitja yfir góðum veitingum við
líflegt skraf.
Eftirlifandi kona Guðmundar
Halldórssonar er Þóranna Kristjáns-
dóttir, skagfirsk að ætt, fædd að
Stapa í Lýtingsstaðahreppi 23. októ-
ber 1926. Guðmundur sté gæfuspor,
þegar hann gekk upp að altarinu
við hlið þessarar konu 22. febrúar.
Um svipað leyti fluttu þau hjón til
Sauðárkróks og hafa átt þar heimili
síðan fyrst í leiguhúsnæði en keyptu
fljótlega efri hæð í húsinu Suður-
götu 6. Þama er skjólsælt, sér vítt
um Skagafjörð og vaxandi tijágróð-
ur í nánd. Þarna bjó Þóranna fjöl-
skyldunni hlýlegt og fallegt heimili
með aðstoð manns síns. Þeirra eina
barn, dóttirin Sigrún, býr enn í for-
eldrahúsum.
Guðmundur var mikill maður
vexti, upplitsdjarfur og prúður jafn-
an í framgöngu og öllu æði. Fremur
var hann hlédrægur, ekki allra vinur
en ákaflega tryggur og vinfastur,
svo að næsta fáum hef ég kynnst
því líkum, hvað þetta snertir. Hann
fór sjaldan af bæ að þarflausu en
heimsótti þó alloft gamalt fólk og
lasburða. í skoðunum var hann
fremur af gamla skólanum og gein
lítt við nýjungum. Hann hélt fast á
skoðun sinni en sýndi hæfilegan
sveigjanleika, ef rétt og prúðmann-
lega var að farið. Hann aflaði sér
þeirrar menntunar sem algengast
var um efnalitla unglinga fyrrum -
stundaði nám við Héraðskólann á
Reykjum í Hrútafírði og las alltaf
talsvert en vann annars á búi for-
eldra fram á fullorðinsár, eftir það
margvíslega vinnu m.a. ræktunar-
störf fyrir bændur með vinnuvélum.
í heimasveit sinni hafð hann talsverð
afskipti af félagsmálum, var í stjórn
fiskiræktarfélags Blöndu um langt
skeið og formaður Karlakórs Ból-
staðarhlíðarhrepps. Eftir að hann
fluttist til Sauðárkróks gerðist hann
fljótlega bókavörður við Sjúkrahús
Skagfirðinga jafnframt blaða-
mennsku. Mér er vel kunnugt að
honum þótti vænt um starf sitt á
Sjúkrahúsinu og annaðist af al-
kunnri samviskusemi og trú-
mennsku. Helsjúkur fór hann dögum
saman að færa sjúklingum og gömlu
fólki bækur og hljóðsnældur til af-
þreyingar. Þannig voru störf Guð-
mundar Halldórssonar. Aldrei reyndi
ég hann að öðru en drengskap og
heiðarleika. Eftir að hann fluttist til
Skagaijarðar var hann lítið eða ekki
í félagsmálum utan Menningarsam-
tökum Norðlendinga. í þeim félags-
skap var hann aljt frá stofnun og í
varastjóm nokkur ár.
Fyrsta bók Guðmundar, smá-
sagnasafnið „Hugsað heim um
nótt“, kom út 1966. En alls eru út-
komnar bækur hans sjö, smásögur
og skáldsögur. Áttunda bókin, smá-
sagnasafn, er í prentun og kemur út
í haust. Hingað til hef ég ekki sett
mig í sæti ritdómara. Það vissi nafni
minn fullvel. Því læt ég hjá líða að
dæma skáldverk vinar míns sem
annarra, en ekki veit ég betur en
bækur hans hafí notið vinsælda og
yfirleitt hlotið góða d£ma einkum
þó síðasta bókin, í afskekktinni, sem
út kom sl. haust. Virt bókaforlög
hafa gefíð flestar bækur hans út.
Bestu smásögur hans hafa verið
taldar snjallar. Guðmundur hlaut
fleiri viðurkenningar fyrir ritverk sín
en góða dóma, þó ekki hafi ég tekið
eftir meiriháttar fjárupphæðum úr
Launasjóði rithöfunda. Hann fékk
þrisvar fjárupphæð sem viðurkenn-
ingu úr Launasjóði listamanna og
tvisvar úr Rithöfundasjóði íslands.
Þá var hann og kominn á lista-
mannalaun.
„Deyr fé, deyja frændur. ..“ og
mest er vert um manninn sjálfan.
Ég þekkti nafna minn Halldórsson
vel. Með honum er genginn einn af
mínum tryggustu og albestu vinum,
maður, sem gerði sér svo títt um
mig, að hann hringdi til mín nær
hvern einasta dag ársins og spurðist
oft fyrir, ef ég var ekki við látinn.
Við ferðuðumst saman og gerðum
GRILL-VEISLA
í FAXAFEIMI 10 LAUGARDAG KL. 10-18
Trimmbúðin kynnir ný gasgrill með kostum, sem gefa
sælkerum aukna möguleika til matargerðar.
Gluggi
á loki
Hitamælir
Þétt emileruð
grind
Rafknúinn mótor
ásamt grillteini
Fellanleg fram
og hliðarborð
Bæsað og
lakkað viðarverk
VERÐLÆKKUN
Áður kr.

Nú kr.
17.500,-
stgr. (án gaskúts).
Takmarkaðar birgðir.
Snúningshjól
Við bjóðum þér að kynnast eiginleikum grillsins í dag kl. 10-18
og um leið smakka á gómsætum, nýjum léttpylsum frá Goða og kjúklingum
frá Isfugli,
og auðvitað Coca Cola með.
Grillkokkur verður á staðnum og sýnir grilltakta.
Kynnist eldamennsku, sem gefur heimilislífinu nýjar víddir.
Faxafeni 10, Húsiframtíðar, 108 Reykjavík, PÖNTUNARSÍMI812265