Morgunblaðið - 03.09.1991, Síða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGÚR 3. SEPTEMBER 1991
Fiskveiðar, fisk-
vinnsla, fiskeldi
eftir Guðmund
Stefánsson
Kollsteypur þykja almennt ekki
góð leið til atvinnuppbyggingar, en
eru þó sú leið sem Islendingar hafa
oft valið sér. Atvinnumálaumræða
síðustu mánaða og missera er mjög
af kollsteypuættinni og þyrfti að
komast í var meðan gert er sjóklárt
á ný.
Margt af því sem sagt hefur ver-
ið að undanförnu um fískeldi fínnst
mér rista heldur grunnt. Halda
mætti að það séu fullsönnuð vísindi
að fískeldi sé vonlaust hér á landi.
Eytt, eða öllu heldur sóað, hafí ver-
ið í þetta 8-9 milljörðum og ekki
vit að „tapa meira á þessari vit-
leysu“-; En er málið þá ekki flókn-
ara en þetta?
Fortíðin
Þegar miklar ákvarðanir á að
taka er oft viturlegt að horfa um
öxl og skoða fortíðina. Það er hins
vegar verra ef höfuðið festist í aft-
urhorfandi stöðu og ákvörðun um
framtíðina er tekin á grundvelli
þess sem var, en ekki þess sem á
og þarf að verða. Þannig hygg ég
þó að ákvarðanir um framtíð físk-
eldis hér á landi séu teknar nú um
stundir.
Mikil mistök hafa átt sér. stað í
uppbyggingu fískeldis og ætla ég
ekki að hafa langt mál um það.
Meginmistökin voru þó e.t.v. að á
árunum 1960-1980 var nánast ekk-
ert gert til að þróa greinina og
undirbúa matfískeldi. Þegar við
loksins tókum við okkur, þá æfluð-
um við að sleppa undirbúningnum
sem tók aðrar þjóðir 10-20 ár.
Sagt er að 8-9 milljarðar króna
hafa þegar tapast í fískeldi og að
mál sé að linni. Þetta er ekki rétt.
Þó einhveijir milljarðar hafí farið í
fískeldi, þá eru þeir síður en svo
tapaðir ef rétt verður á málum hald-
ið. Mikið af þeim fjárfestingum sem
lagt hefur verið í eru enn í fullu
gildi og geta enn malað okkur gull.
Það er nefnilega svo, að augljós
mistök hafa verið gerð í fískeldinu,
ekki bara í hönnun mannvirkja,
heldur líka í eldinu sjálfu.
í þessu sambandi má m.a. nefna
að alltof mikill hluti þeirra sjó-
gönguseiða sem sett hafa verið út
hafa verið of léleg til að árangurs
væri að vænta.
Þá hafa margir þeirra stofna sem
nýttir hafa verið til eldis ekki hent-
að til þess. Um er að ræða ókyn-
bættan íslenskan lax, sem verður
kynþroska löngu áður en hann nær
sláturstærð, auk annarra ágalla.
Stoðgreinar fískeldisins hafa
heldur ekki valdið sínu hlutverki
og e.t.v. aldrei fengið til þess tæki-
færi. Þær lentu strax í sömu erfíð-
leikum og fískeldið sjálft. Þarna er
um að ræða atriði eins og fóður,
flutninga, umbúðir, slátrun, trygg-
ingar, fjármagnsfyrirgreiðslu o.fl.
Nútíðin
Um mistök fortíðar þýðir þó ekki
að fást. Þau eru orðin og verða
ekki aftur tekin. Gullið tækfæri til
atvinnuuppbyggingar gekk okkur
úr greipum. Þar með er ekki satt
að við eigum að gefast upp og
leggja árar í bát. Sem betur fer
fyrir íslendinga er ævintýrið bara
rétt að hefjast og enn á miklu meira
eftir að gerast en það sem þegar
hefur gerst.
Staða fískeldis væri önnur ef
komist hefði verið hjá þessum mis-
tökum. Úr mörgum þeirra hefur
nú verið bætt og unnið er að úrbót-
um á öðrum. Gæði sjógönguseiða
eru orðin betri og fleiri stöðvar
hafa tekið norska og valda íslenska
stofna til eldis. Fóðurverð hefur á
undanfömum árum lækkað veru-
lega og mikið hefur áunnist í um-
búða- og fiutningaþróun. Fjallað er
um trygginga- og fjármögnunar-
hliðina af meira raunsæi en var og
svona mætti áfram telja.
Með þessu er ekki verið að segja
að nú sé ekkert að. Hins vegar er
hér fullyrt, að margt mikilvægt er
búið að lagfæra í íslensku fískeldi
og enn eru mörg atriði sem hægt
er að bæta. Auk þess að halda
áfram á þeim sviðum sem að ofan
eru talin má nefna að mikilvægt
er að leggja meiri áherslu á orku-
og vatnsbúskap fiskeldisstöðva. Við
megum ekki vera feimin við að
nota erlenda stofna til eldis (og
kynbóta) meðan íslenskir eru ekki
tilbúnir.
Eftir stendur þó að verð á laxi
er lágt og ekki útlit fyrir að það
hækki að marki á næstunni. Því
getum við ekki breytt, en ef við
nýtum til hins ítrasta þá möguleika
sem við höfum á hendi og eru í
sjónmáli, þá getum við bætt fiskeld-
ið verulega og verið tilbúin til að
vera með í næsta kafla þegar tæki-
færið kemur.
Framtíðin
Að sjálfsögðu^er óvisst hvað
framtíðin ber í skauti sér. Þó er
hægt að segja fyrir um ákveðna
þróun og undir öllum kringumstæð-
um verðum við nú að gera ráðstaf-
anir og taka ákvarðanir sem munu
móta þá framtíð sem óhjákvæmi-
lega kemur.
Því er spáð að eftirspum eftir
fískmeti muni aukast verulega
næstu ár og áratugi. Því er einnig
spáð að mestum hluta aukningar-
innar verði mætt með eldisafurðum
en veiðar villtra físka muni að
mestu standa í stað. Sé þetta rétt,
er ekki spurning um hvort við ætl-
um að stunda fiskeldi. Við einfald-
lega verðum. Og það er annað sem
taka þarf með í reikninginn. Við
getum ekki reiknað með að verð á
fískmeti hækki stöðugt í framtíð-
inni og tekjur okkar þannig aukist
þó veiðar standi í stað. Eldisafurðir
hafa nú þegar, og munu í framtíð-
inni enn frekar, hafa áhrif á verð
sjávarafurða. Því miður fyrir okkur,
áhrif til lækkunar.
Mikið magn eldisrækju hefur
þegar haft veruleg áhrif á rækju-
verð í heiminum og þetta hefur
m.a. komið við íslenskar rækju-
vinnslustöðvar. Við þekkjum verð-
fallið á laxi sem hefur í raun eyði-
lagt þann góða markað sem var
fyrir villtan lax, en skapað annan
þar sem eldislaxinn stjórnar öllu.
Nú er lúðuklak að verða að raunver-
uleika hér á landi og innan fárra
ára mun framboð á eldislúðu hafa
áhrif á yerð villtrar lúðu. Enginn
trúir því að þau áhrif verði til hækk-
unar. Hins vegar mun verð á eldisl-
úðu verða hærra fyrstu árin en
verður í framtíðinni og til allrar
hamingju er útlit fyrir að við getum
ásamt öðrum fleytt ijómann af þeim
markaði, gagnstætt því sem var
með laxinn.
Það vakna fleiri spumingar og
hver svör við þeim verða skiptir
íslendinga miklu máli. Hver verður
t.d. staða þorsksins eftir tíu ár?
Þorskeldi er þegar hafíð og aukist
Guðmundur Stefánsson
„Fiskeldi er í örri þróun
og ef einhver glóra á
að vera í þessu af okkar
hálfu, þá verðum við að
þróa okkar eigið fisk-
eldi, aðlagað okkar
landi og landkostum,
veðurfari, hagsmunum
og vilja.“
það mikið hvaða áhrif mun það þá
hafa á þorskverð og afkomu okkar
aðalatvinnugreinar og alls þjóðar-
búsins?
Miklar breytingar hafa orðið í
fískeldi í okkar heimshluta undanf-
arin 10 ár og fyrir áratug sá enginn
þær fyrir. Næstu tíu ár má reikna
mað að breytingarnar verði enn
meiri. Þessar breytingar munu hafa
veruleg áhrif á stöðu okkar og
gætu auðveldlega rýrt hag okkar
ef við tökum ekki þátt í þeim.
Verum framsýn
Nú er talað um að draga mjög
úr fískeldi og þeir sem lengst vilja
ganga telja rétt að halda 3-4 físk-
eldisstöðvum gangandi að hluta, til
að halda við verkþekkingu! Hér er
bara ekkert um að ræða að „halda
við“ verkþekkingu. Fiskeldi er í
örri þróun og ef einhver glóra á að
vera í þessu af okkar hálfu, þá verð-
um við að þróa okkar eigið fisk-
eldi, aðlagað okkar landi og land-
kostum, veðurfari, hagsmunum og
vilja. Reynslan af laxeldinu ætti að
hafa kennt okkur að það þýðir ekk-
ert að gera bara eins og aðrir gera
og aðrir segja. Þess vegna er ekki
um annað að ræða að halda áfram
— eða heinlega hætta.
B ALLET KL ASSISKUR BALLET
Kennsla hefst 16. september.
Námskeið fyrir byrjendur (yngst 4ra ára) og
framhaldsnemendur.
Innritun í síma 72154 frá kl. 11-19.
Skírteini verða afhent laugardaginn 14. september á eftirtöldum
tímum: Forskóli 4-6 ára kl. 12-14. • 7 ára og eldri kl. 14-16.
Kennslukerfi: ROYAL ACADEMY OF DANCING, RUSSIAN METHOD.
Félag íslenskra listdansara.
BRLLET5KÓU 5IGRÍORR RRmRfin
SKÚLACÖTU 32-34
8-9 milljarðar
Ég er ekki í vafa um að við eig-
um mikla möguleika í fískeldi.
Hvorki ég né nokkur annar neitar
því að 8-9 milljarðar eru miklir
peningar. Allar svona stærðir þarf
þó að skoða í réttu samhengi. Mið-
að við að öll þessi summa sé töpuð
(sem er þó fjarri lagi), þá svarar
það til ca. 16-18 skuttogara. Ef það
er líka rétt að fiskiskipastóllinn sé
um 30% of stór, þá svarar það til
um 30 togara, eða nærri helmingi
stærri upphæðar. Málið er hins veg-
ar að svona talnaleikur er hárla
marklaus og til lítils. Það skiptir
ekki mestu máli nú hvað gert hefur
verið, því verður ekki breytt. Það
sem skiptir máli er hvað hægt er
að gera, hvað rétt er að gera og
að láta síðan verða af því!
Ef hægt er að reka fískeldis-
stöðvamar þannig að þær hafí fyrir
breytilegum kostnaði, þá borgar sig
að halda áfram. Ef þær hafa nú
fyrir breytilegum kostnaði, þá
munu þær skila meiru í framtíð-
inni. Rekstur þeira hefur batnað og
hann mun batna enn.
Verði hins vegar látið staðar
numið nú, þá erum við að kasta frá
okkur miklum möguleikum í fram-
tíðinni. Verði starfsemi fískeldis-
stöðva lögð niður fara þær einfald-
lega „í eyði“. Það mun verða atgerv-
isflótti úr greininni og á skömmum
tíma munu stöðvarnar grotna niður
og eyðileggjast. Dælur munu
ryðgja, leiðslur fyllast af óhreinind-
um, ker springa o.s.frv. Þetta væri
sannkölluð eyðibýlastefna. Við slík-
ar aðstæður verður vonlaust að
„halda við“ verkþekkingu í grein-
inni, hvað þá stunda eitthvert þró-
unarstarf.
Margar leiðir - ein stefna
Nú stendur fyrir dymm endur-
skoðun fískveiðistefnu okkar ís-
lendinga. Raunar á að gera meira
en það, því ætlunin er að móta
nýja stefnu í sjávarútvegsmálum,
þ.e. bæði veiðum og vinnslu.
Þo málefni fískeldis falli undir
landbúnaðarráðuneytið, þá held ég
að þau eigi einmitt heima í þessari
endurskoðun, einkum ef verið er
að móta stefnu til framtíðar. í þess-
um málum höfum við ekki efni á
að rasa um ráð fram. Hættum að
hugsa um þessa 8-9 milljarða sem
þegar er búið að eyða. Það kann
vel að vera að við verðum að veija
1-2 milljörðum til viðbótar til að
ná þessum hlutum í sæmilegt lag,
en í framtíðinni munum við fá það
„tífalt, tífalt" til baka. Því mun
framsýni okkar og dugnaður skila
ef við vinnum heimavinnuna og vel
tekst til við mótun sjávarútvegs-
stefnunnar — stefnu í fískveiðum,
fískveinnslu — og fískeldi.
Höfundur er framkvæmdustjórí
Fóðurverksmiðjunnar Laxár hf. á
Akureyrí.
Dags. 3.9.199 l.NR. 48
5414 8300 0362 1116
5414 8300 2013 1107
5414 8300 2675 9125
5414 8300 2717 4118
5421 72**
| Ofangremd kort eru vákort,
sem taka ber úr umferð.
Iinnm ilTM L- CAAA