Morgunblaðið - 03.09.1991, Blaðsíða 39

leci 5ra;w:-iTci38 .8 h'JOagijwjim gicjajsmuohoy.
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 3. SEPTEMBER 1991
Byggðamál í skugga kosninga
eftir Hlöðver Þ.
Hlöðversson
Nú að loknum kosningum finnst
mörgum tilfinnanlegt hve umræða
í kosningabaráttu var meira en
skyldi í nöldri og naggi milli fram-
bjóðenda og málefnaleg umfjöllun
grynnri og ónákvæmari en brýnt
hefði verið. Auðvitað var öll mála-
fylgjan óýtarlegri vegna fjölda
flokkanna er setti stjórnendum
umræðufunda og þátttakendum
þrengri skorður en ella.
Þarna varð byggðamálaumræða
meir útundan en æskilegt var og
skal reynt þar úr að bæta.
Þversögn í þjóðargeði
Einkennilegir erum við stundum,
íslendingar. Sjálfsagt þykir að í
keppni sigrum við sterkustu þjóðir
(og gerum það alloft) svo sem í
handbolta og skák. En reiði og
undrunaröldur rísa þegar út af ber,
þó að okkar menn stæðu sig í raun
afburðavel. 011 viljum við uppi halda
sjálfstæðu velferðarríki. Þó eru
áherslurnar og alvaran mismun-
andi. Sumir — ef til vill flestir —
hugleiða þetta sjaldan, ganga út frá
óbreyttri stöðu sem sjálfgefnum
hlut. Aðrir hafa uppi efasemdir um
sjálfstæðið. „Við erum svo smáir“
segja þeir, þurfum að tengjast
stærri heildum til að standast, gefa
eftir þessa eða hina sérstöðuna fyr-
ir betri aðgang að tilteknum mörk-
uðum, það nærsýna mat, að nokkr-
ar krónur fleiri í hendi sé forsenda
framtíðarhags. Enn eru þeir sem
áleitinn kvíði nagar: Erum við að
glata því, sem í fátækt og fámenni
mótaði fólk, er með sérstæðri gerð
sinni gaf andliti samtíðar þá drætti
í svjp, sem óbætanlegt væri, ef
hyrfu.
Margir segja — eða lepja eftir
öðrum: Þó að grannar okkar þurfi
fylki, lén eða ömt, þá væri þriðja
stjórnstig hjá okkur aðeins nýtt,
óþarfa bákn. „Við erum svo fá.“
Hér er þversögn í þjóðargeði.
Erum við þá ekki of fá til að vera
sjálfstæð þjóð?
Nú skal fullyrt, að við getum átt
fyrirmyndarríki, bresti okkur ekki
manndóm til. M.a. af því að við
erum fá. í góðu landi. Afl fámennr-
ar þjóðar felst í samnýtingu mann-
kosta og landgæða, og mannfæðin
gerir kröfu til þess að hærri hundr-
aðshluti fólks nái góðum þroska til
einkaumsvifa og samfélagsstarfa
en stærri heildum tekst að ná.
Þessi efling sjálfsvitundar og
samkenndar færir þau sigurlaun að
eignast fólk, sem er frambærilegt
hvarvetna eins og fjölmörg dæmi
sanna. Við skulum því bera höfuðið
hátt — án oflætis.
Héraðavald
Margir finna til þess, sumir sár-
lega, aðrir í orði kveðnu, að völd
og áhrif um eigin mál fjariægjast
óðfluga, hverfa til miðstýringar frá
höfuðborginni. Mótaðgerðir eru
minni en skyldi. Rekinn er áróður
fyrir sameiningu sveitarfélaga og
sett lög er knýja smáhreppa til sam-
einingar þó að vilji íbúanna standi
ekki til þess. Ég lýsi þeirri skoðun,
að þarna beri að fara með allri
gát. Saga íslensku sveitarfélaganna
er löng og merk og bókfestar heim-
ildir um þau ævafornar. Störf í
sveitastjórnum hafa orðið fleirum
en ella þroskavettvangur til félags-
málastarfs, einmitt af því að hrepp-
arnir vora margir.
Margs konar farsæl og nauðsyn-
leg samvinna er þvert yfir hreppa-
mörk. Samvinna sem stundum hef-
ur leitt til sámeiningarsveitarfélaga
þegar fólkið taldi það þjóna sínu
geði og hagsmunum. Sveitarfélög
halda áfram að sameinast. Hrepp-
um fækkar. En þetta nær ekki þeim
tilgangi sem ýmsir ætla: Að ráða
við marga þá stjórnsýslu, sem betur
væri komin í héraði en hjá ríki.
Okkur vantar framlengingu á valdi
og stjórnsýslumöguleikum sveitar-
félaganna — héraðavald.
Ég- kýs að tala um hérað. Það
er þjált í munni og samsetningum,
bæði fornt og nýtt í málinu með
áþekku merkingarsviði. Aðeins
bætist því nýtt inntak stærðar, sem
er algeng málþróun. Við mundum
ef til vill tala um Norðurhérað,
Austurhérað, héraðsþing og svo
framvegis.
Ymsar skoðanir era uppi um
æskilega stærð héraða.
Nauðsynlegt er að taka mið af
því, sem mönnum er að nokkru
tamt eða hafa reynslu af, ef þeir
hverfa þá fyrr en ella að einu ráði
að efla valdsvið, sem þjóðinni er
brýnt að fá sem fyrst.
Framtíðin væri falin þróun um
stærð eða samvinnu svæða.
Ég lýsi þeirri skoðun að líklegast
til framgangs sé að miða við stærð
núverandi landshlutasamtaka.
Við þurfum að kjósa til héraðs-
þinga með beinni, persónulegri
kosningu svo að ótvírætt sé, að
umboð til að stjórna sé komið beint
frá fólkinu sjálfu. Eins og það er
farsælast, ekki síður fyrir Reykja-
vík en landið allt, að borgin fái
ekki meirihlutavald um sameiginleg
málefni, þá verður fyrir því sama
að sjá í héraði, öllum til hagsbóta.
Ekkert eitt sveitarfélag má hafa
meirihlutavald um sameiginleg mál
héraðs.
Héraði þarf að skipta í kjör-
svæði, helst til einmenningskosn-
inga. gjarna í íjölmennustu sveitar-
Hlöðver Þ. Hlöðversson
„Margir finna til þess,
sumir sárlega aðrir í
orði kveðnu, að völd og
áhrif um eigin mál fjar-
lægjast óðfluga, hverfa
til miðstýringar frá
höfuðborginni.“
félögum líka. Er þetta ekki líka
íhugunarefni um fjölmennasta hér-
aðið, sem er eitt sveitarfélag,
Reykjavík?
Hér væru komin valdsvæði,
stjórnkei'fi, sem ríki “og stofnanir
þess gætu ekki amast við að af-
henda svæðisverkefni ásamt til-
svarandi fjármagni, með þeirri
skyldu að áfram færist til einstakra
sveitarfélaga þau verkefni sem þau
hafa bolmagn til að annast. Þetta
þurfum við að gera sem fyrst. En
tregðulögmálið er sterkt og málum
þungt að þoka gegn deyfð og fyrir-
framsannfæringu.
Ég hef kosið að nálgast á þennan
hátt næsta umræðuefni:
Nýlega hafa verið kynntar tillög-
ur Byggðanefndar, undir for-
mennsku Jóns Helgasonar alþingis-
manns og tillögur nefndar um skip-
ulag Byggðastofnunar og fyrstu
aðgerðir í byggðamálum, undir for-
ystu Stefáns Guðmundssonar al-
þingismanns. Sem formaður
byggðahreyfingarinnar Útvarðar
hlýt ég að fagna þessum tillögum
sem merkum áfanga á leið, sem
ekki verður stigin í einu skrefi.
Trúr þó túlkun og sannfæringu
Útvarðarmanna, að til héraðs —
(það er landshluta) þings sé kosið
beinni kosningu og undir hand-
leiðslu þess þings og í samvinnu
þróist oveitarfélög, atvinnusvæði og
hvers konar starfsemi stærri og
minni svæða eftir staðháttum. Von-
andi næst þetta í náinni framtíð.
Vænta ber þess að starf í nefnd-
unum, þingmanna úr öllum þing-
ílokkum, ttyggi framgang tillagn-
anna á Alþingi og væri nauðsynlegt
að kjósendur gerðu þingmönnum
heitt í haldi að fylgja þessu eftir
með alvöruþunga.
Jafnan — og mest í nánd kosn-
inga — er rætt um jöfnun milli
landshluta þeirra mannréttinda,
sem felast í vægi atkvæða í alþing-
iskosningum. Ekki skal sú umræða
mikið lengd hér en á það bent að
mannréttindi er kosningaréttur —
og margt fleira.
A hinu skal hamrað, að efling
landshlutavalds í anda þess sem
rakið er hér að framan er í hugum
mjög margra óijúfanlegur hluti
þeirrar lieildar að ákvörðunartaka
um eigin mál skuli vera sem næst
fólkinu sjálfu og undir þeirri yfirsýn
fáist farsælust lausn.
IiöTundur er Cormadur
byggðahreyfíngarinhar Útvarðar.
Annáll árs-
ins 1985 kom-
inn út á bók
ÚT er komið sjöunda bindi ís-
lensks annáls og I því er greint
frá atburðum ársins 1985.1 fyrri
bindum er fjallað um árin 1979-
1984. Vilhjálmur Eyþórsson rit-
stýrir verkinu og Bókaútgáfan
íslenskur annáll geftur út.
í eftirmála ritsins segir að það
hafi frá upphafi vakað fyrir höfundi
og útgefanda að skapa svipmynd,
aldarfarslýsingu þess árs sem um
er rætt í hveiju bindi. Af þessu
sökum séu eingöngu notaðar þær
samtímaheimildir sem til eru, fyrst
og fremst dagblöð, en einnig tíma-
rit skýrslur af ýmsu tali, svo og
Alþingistíðindi.
í eftirmálanum segir einnig m.a.:
Þessar bækur gera ekki kröfu til
þess að vera nein endanleg menn-
ingarsaga áranna sem um er fjail-
að, enda vafasamt að hana sé unnt
að rita fyrr en þá e.t.v. að mörgum
áratugum liðnum. Hér er lögð höf-
uðáhersla á að það sem helst brann
á fólki og vakti mesta athygli alls
almennings. Miklu hefur þó orðið
að sleppa, enda mætti hæglega
skrifa tugi þykkra binda um hvert
ár ef menn vildu.“
BÖRN (yngst 4ra ára) - UNGUNGAR
Samkvæmisdansar - Discodansar
FULIORÐNIR (einstaklingar og pör)
Samkvæmisdansar - nýir og gamlir
ROCKWROLL Sértímar í rokki og tjútti
NÝJUSTU DISCODANSARNIR Suc Machine,
Carabian Electric Boogie o.fl. plús Hip Hop *
FINKATIMAR (einstaklingar, pör, smáhópar)
KENNSLUSTADIR:
ffira m. Brautarholt 4, Drafnarfell 4, Ársel (Árbæ), Fjörgyn
(Foldaskóla).
HtFMFÉim, UISFFlLSm mtSFSBI
Innritun daglega frá kl. 10-12 og 13-19 í síma 74444 og 20345.
Kennsla hefst laugard. 14. sept.
Skírteini afhent fimmtudaginn 12. sept. kl. 17-21.
Gestakennari í vetar verúur hm fráhæri errski danskennari Keith Kellr.
mmmAÍYM innritun á næstunni.