Morgunblaðið - 15.10.1991, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 15. OKTÓBER 1991
GRIMMDIN BLÍÐ
OG HATRIÐ LJÚFA
Morgunblaðið/Einar Falur
Anna Kristín Arngrímsdóttir sem Jelena og Baltasar Kormákur
sem Valodja
_________Leiklist____________
Súsanna Svavarsdóttir
Þjóðleikhúsið
KÆRA JELENA
Höfundur: Ljúdmíla Razúm-
ovskaja
Þýðandi: Ingibjörg Haralds-
dóttir
Leiksljóri: Þórhallur Sigurðs-
son
Leikmynd og búningar: Mess-
íana Tómasdóttir
Lýsing: Asmundur Karlsson
Hin „kæra” Jelena Sergejevna
er tæplega miðaldra kennslu-
kona. Hún er ein í lítilli íbúð sinni,
þar sem hún annars þýr með
móður sinni. Það er afmælisdag-
urinn hennar og hún situr ein og
hlustar á óperu af hljómplötu.
Þá er barið að dyrum og inn
koma fjórir af nemendum henn-
ar', færandi blóm og afmælisgjöf
og með hamingjuóskir á vörum.
Jelena, sem er greinilega ekki
vinamörg og á því ekki að venj-
ast að fólk muni eftir henni, verð-
ur ákaflega glöð og hrærð, tekur
vel á móti krökkunum, ber í þau
veitingar og vill tala við þau um
hugðarefni sín; klassíkina. Hún
er fagurkeri, hugsjónamanneskja
í hjarta sínu, trúir að fyrr eða
síðar komi háleit markmið,
fegurð og sannleikur til með að
sigra í járnbentu sovésku þjóð-
félagi, þar sem allir hlutir hafa
snúist upp í andstæðu sína. Hún
trúir á æskuna sem hún er að
kenna. Hún trúir að unglingarnir
komi einn daginn til með að
breyta þessu samfélagi og að hún
hafi þá átt sinn þátt í að innræta
þeim það gildismat sem breytir
Sovétríkjunum.
Þetta vita nemendur hennar.
Þess vegna heimsækja þeir hana.
Afmælisdagurinn er yfirskin, því
krakkarnir fjórir, stúlkan Ljalja,
og piltarnir Pasha, Vitja og Va-
lodja, eru þarna í eiginhagsmuna-
skyni.
Þegar þau hafa matast, svipta
þau blekkingarhulunni af heim-
sókn sinni, Jelenu til mikillar
skelfingar. Vegna hagsmuna
sinna svívirða krakkarnir allt sem
henni er heilagt, gera lítið úr
hugsjónum hennar og hlæja að
vonum hennar og draumum.
Leikurinn magnast þar til þau
missa stjórn á honum.
Jelena og krakkarnir takast á
um siðferði/siðleysi, trá/trúleysi,
fortíð/framtíð, ást/hatur, mann-
kærleika/ofbeldi, allt sem var
andspænis því sem einkennir
þjóðfélag, þar sem ráðamenn
halda að þeir séu að vinna að
jafnrétti en eru í raun að vinna
að kúgun hugsjónanna og upp-
hafningu meðalmennskunnar, á
kostnað einstaklingsvitundar
þegnanna, frumkvæðis þeirra og
athafnasemi. Þetta er þjóðfélag
sem einkennist af lygum lýðskr-
umara, þar sem lög og reglugerð-
ir eru fyrst og fremst til að veija
hagsmuni og stöðu þeirra sem
völdin hafa. Sjálf mennskan verð-
ur fremur pínleg skrýtla.
Með hlutverk Jelenu fer Anna
Kristín Arngrímsdóttir. Jelena er
dyggðug og hreinlynd. Hún er
af þeirri kynslóð, sem eitt sinn
átti sér trú á hugsjón, en hefur
séð þá hugsjón limlesta og kosið
að leiða lífið hjá sér. Hún hefur
einangrað sig, að því er virðist
til að varðveita eigið heilbrigt
gildismat: Hún heiðrar móður
sína og lykillinn að Jelenu er
þegar hún segist einu sinni hafa
átt unnusta en hann hafi valið
aðra, þess vegna hafi hún aldrei
gifst. Jelena er trú sínu eigin
hjarta. Það svíkur hún aldrei,
hvað sem öðrum kann að finnast
um það og hvaða afleiðingar sem
það hefur. Þar eru allar hennar
ástríður, kyrfilega faldar undir
líkama sem lætur iítið fyrir sér
fara og fötum sem eru í hálfgerð-
um felulitum. Hún lætur eins og
hún sé ekki til. Anna Kristín
skilaði hlutverkinu óaðfinnan-
lega. Hún lék sér að tilfinninga-
skaia Jelenu, frá einlægri gleði,
hamingju og hlýju, til undrunar,
reiði, árásarhneigðar og grimmd-
ar, yfir í óhugnað og botnlaust
myrkur örvæntingarinnar. Hún
fylgdi öllum tilfinningum eftir
með nákvæmum ' hreyfingum,
svipbrigðum og raddbeitingu.
Maður efaðist aldrei um að það
væri Jelena á sviðinu, heldur
gekkst inn á blekkingu leikhúss-
ins án þess að hika.
í hlutverkum nemenda Jelenu
voru fjórir leikarar af yngstu
kynslóðinni, makalaust efnilegir,
sem tóku ögruninni sem felst í
því að leika á móti reyndum og
öruggum leikara sem kann að
draga að sér athyglina. Átökin
um sviðið urðu til að styrkja allar
persónur verksins og gera átök
verksins mögnuð.
Halldóra Björnsdóttir þreytti
hér frumraun sína á sviði í Þjóð-
leikhúsinu í hlutverki Ljalju, gull-
fallegrar alþýðustúlku, sem sér
sér enga aðra leið færa, í þessu
þjóðfélagi siðleysis og grimmdar,
en að selja sig dýrt; hæstbjóð-
anda. Hún færir köld rök fyrir
þessari ákvörðun sinni, virðist
tilfinningalaus og gefa algeran
skít í hvetjum hún þjónar. Smám
saman verður henni það þó ljóst
að málið er ekki svo einfalt —
hún er kona. Hún skilur það,
þegar Valodja segir henni að hér
ráði karlmennirnir og þeir eru
tilbúnir til að fórna hvaða kven-
mannsbelg sem er, til að ná
markmiðum sínum. Halldóra út-
skrifaðist úr Leiklistarskóla ís-
lands síðastliðið vor. Frammi-
staða hennar og hæfni í Nemend-
aleikhúsi vakti athygli manns^
sérstaklega í „Leiksoppum”. I
„Kæru Jelenu” kemur hún fylli-
lega til móts við þær væntingar
sem maður gerði sér til hennar
og uppfyllir þá kröfu að útskrif-
aður leikari kunni sitt fag. Hall-
dóra hefur allt til að bera til að
eiga glæsta framtíð sem leikari;
sterka nærveru, hljómmikla rödd
sem hún kann að fara með, er
ftjáls í hreyfingum og tjáningu
og það er sannarlega tilefni til
að óska henni til hamingju með
„debutið”.
Með hlutverk Pasha, unnusta
Ljalju „þar til eitthvað betra
býðst”, fer Hilmar Jónsson. Pas-
ha er feiminn og frekar innhverf-
ur piltur. Hann er ekki mikill
gerandi í tilverunni, heldur kem-
ur úr hópi þeirra sem hlýða
skipunum. Hann ætlar sér merki-
legan hlut í tilverunni á grunni
gáfna sinna og áhuga á bók-
.menntum, en hann ætlar ekki að
hafa mikið fyrir markmiðum sín-
um. Hann ætlar aðeins að troð-
ast í gegnum smugur á ódýran
hátt og með því að hlýða þeim
sem valdið hefur hveiju sinni.
Þegar honum er á ósvífinn hátt
skipað að svíkja ást sína til Ljalju,
verður hann að velja milli tilfinn-
inga sinna og þess að hlýða þeim
sterka. Niðurstaðan verður brest-
ur og ljóst er að hann verður
aldrei samur. Hilmar fór mjög
vel með þetta erfiða hlutverk
veiklundaðs einstaklings, sem þó
er að reyna að bera sig manna-
lega og taka þátt í leiknum. Sú
reynsla sem Hilmar hefur, eftir
að hann_ útskrifaðist úr Leiklist-
arskóla íslands, er að mig minnir
aðallega í aukahlutverkum. Hann
fær hér að sýna hvað í honum
býr og gerir það með sóma, af
öryggi og áræðni. Þessi innhverfi
einstaklingur verður aldrei
útundan á sviðinu; ótti hans og
biðstaða eftir viðurkenningu og
grænu ljósi á athafnir verða
raunveruleg, taugaveiklun Pasha
skelfileg, samt svo tempruð.
Hilmar fer aldrei yfir strikið, til
að troða þessum þögla einstakl-
ingi að. Kyrrð hans er sterk og
nákvæm.
Ingvar E. Sigurðsson leikur
Vitja, týnda sál sem hallar sér
að flöskunni til að lifa þessa
ormagryfju tilverunnar af. Það
er gulltryggð leið til að eyða sjálf-
um sér; afmá vitund sína í þessu
daglega „engu”, drekka nóg til
að finna aldrei til - þar til yfir
lýkur. Vitja virðist lengi vel sama
um allt, rúllar bara með hinum
í hveiju sem þeim dettur í hug,
viljalaus einstaklingur, en í lokin
er ljóst að hann gerir sér óljósa
grein fyrir hvað hefur gerst, og
gjörðir félaganna í heimsókn hjá
Jelenu, verða til þess að hann
getur ekki leynt mennsku sinni
lengur. Ingvar sannaði getu sína
í Pétri Gauti í fyrra svo um mun-
ar og ekki bregst hann í „Kæru
Jelenu”. Vitja er trúðurinn,
kúltúrsnautt vesalmenni sem
dansar „breik,” þegar aðrir dansa
vals, drekkur vodka þegar aðrir
dreypa á kampavíni, er hrár og
óheflaður þegar aðrir þykjast
vera siðfágaðir fagurkerar. Hann
leynir engu nema sjálfri mennsk-
unni, með því að storka um-
hverfi sínu með sjálfseyðingar-
hvötinni. Það fór ekkert á milli
mála hvern mann Ingvar var að
leika. Vald hans yfir líkamanum
er með ólíkindum og Ingvar not-'
ar það vald til að koma hugará-
standi Vitja til skila; hvort sem
hann er kærulaus trúður, drukkið
vesalmenni, sofandi, dauður eða
grúttimbraður af áfengisþambi.
Að lokum er það svo Valodja,
sá sem á engra hagsmuna að
gæta með heimsókninni til Je-
lenu. Það er að segja, engra ann-
arra en að æfa sig í grimmd og
siðleysi, hann er hið fullkomna
afsprengi sovéska valdakerfisins;
fæddur inn í það og álinn upp
til að taka við því. Valodja þekk-
ir engin takmörk og aðeins eitt
markmið: Að sigra. Baltasar
Kormákur leikur Valodja og er
óhugnanlega góður; ægifagurt
gereyðingartæki, illmenni sem er
óhagganlega fágað á yfirborðinu
- sadisti. Það er næstum ótrú-
legt að þetta sé leikarinn sem
maður sér í hlutverki unga sæta
prinsins í Búkollu. í „Kæru Je-
lenu”, hefur maður andstyggð á
honum um leið og maður dregst
að kynþokkafullri útgeislun hans.
Hæfni Baltasar Kormáks til að
skila hugsun með augunum ein-
um er þó öllu yfirsterkari; bros-
andi grimmd, andstyggileg blíða,
skepnuleg elska og ljúfmannlegt
hatur. Það er allt í augunum.
Frábær hæfileiki, sem Baltasar
nýtir út í ystu æsar í „Kæru Je-
lenu” og verður ógleymanlegur
sem Valodja.
„Kæra Jelena” er makalaust
verk. Frábærlega vel skrifað,'
persónusköpun lifandi og sterk,.
og spennan magnast stig af stigi.
Samtöl eru eðlileg og málfar
hnökralaust í þýðingunni. Þetta
er verk sem grípur mann á fyrstu
mínútu. Það er hreinn unaður að
sjá verk af þessu tagi og enginn
ætti að láta það framhjá sér fara.
Sviðssetningin á Litla sviði Þjóð-
leikhússins fylgir gæðum verks-
ins fast eftir. Leikstjórnin er
hárnákvæm; þótt átökin séu mik-
il á sviðinu, fellur enginn í þá
grylju að ofleika. Það er gott
jafnvægi á milli persónanna,
hraði og kyrrlát spenna skiptast
stöðugt á, svo áhorfandinn er
aldrei skilinn eftir úti í sal, held-
ur er honum haldið við efnið og
er ekki áhorfandi, heldur til-
finningalegur þátttakandi í leikn-
um. Leikmyndin er snyrtilegt
heimili Jelenu, þar sem kvenleg
smáatriði, eins og hekluð teppi,
milliverk, púðar og dúkar bera
einsemd hennar og fátækt vitni,
sumt af því er til að hylja gömul
og slitin húsgögnin. Hvert smá-
atriði er greinilega vandlega at-
hugað og i sýningunni er ekkert
til að senda mann óánægðan út.
SÍMSVÖRUN
Þjónusta í síma
Örugg símaþjónusta er andlit fyrirtœkisins
Símanámskeið er ællað starfsfólki. sem
sinnir símsvörun og þjónustu við viöskipta-
vini sfmleiðis.
Kynntar eru helstu nýjungar í simatækni.
gæði símsvörunar og áhersla lögð á bætta
(jjónustulund og notkun kallkerfis
A námskeiðinu verður einnig farið í tækni-
leg atriði. sem tæknimenn Pósts og síma
annast.
Einnig vcrður símsölutækni gerð skil og
kvnntar verða helstu nýjungar d þeim vett-
vangi.
Sýning á myndbandi.
Námskeið haldið dagana: 22., 23. og 24.
október frá kl. 13.00-18.00 í Ánanaustum 15.
Leiðbeinendur:
Fanný Jónmundsdóttir,
verkefnisstjóri
Helgi Hallsson, deildarstjóri
Þorsteinn Óskarsson, deildarstjóri
Stjómunarfélag
íslands
Ánanaustum 15,
sími 621066
Menningarátak í
Háskóla Islands
STÚDENTARÁÐ Háskóla íslands gengst fyrir menningarátaki í háskó-
lanum. Markmiðið er að byggja blómlegt og skemmtilegt menningarlíf
í skólanum. Var átakið kynnt í fagnaði í Háskólabíói síðastliðinn föstudag.
Eftir að Steinunn Óskarsdóttir,
formaður Stúdentaráðs hafði boðið
gesti velkomna tók rektor Háskóla
Islands, Sveinbjörn Björnsson, til
máls. Lýsti hann ánægju sinni á
meningarátakinu og sagðist vona að
með þessu myndi félagslíf innan skól-
ans eflast, en það hefði lengi verið
alltof lítið, sérstaklega miðað við fé-
lagslíf í menntaskólum. Að lokum
sagði rektor að kennarar og starfs-
fólk skólans styddu að fullu þetta
menningarátak.
Því næst kynnti Skúli Helgason,
í Stúdentaráði, átakið. Sagði hann
að Stúdentaráð hefði haft mjög gott
samstarf við ýmsa aðila t.d. leikhús
og að í vetur yrðu m.a. sérstakar
háskólasýningar í leikhúsum fyrir
háskólastúdenta. Skúli sagði ýmsar
hugmyndir vera í gangi, s.s. að nýta
hádegin til tónlistaflutnings, svo eitt-
hvað væri nefnt.
Að því loknu var Stúdentaleikhús-
ið með örstutt leikrit og félagar úr
Háskólakórnum flutti nokkur lög.
I