Morgunblaðið - 15.10.1991, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 15. OKTÓBER 1991
Almenn hagræðing í vinnslu landbún-
aðarafurða þáttur í lækkun fram-
færslukostnaðar o g auknum kaupmætti
Island með sambærilegan vörulista innan verðjöfnunarkerfis
og önnur EFTA-ríki, í yfirstandandi samningum EFTA og EB
eftir Maríu E.
Ingvadóttur
Að undanförnu hefur nokkuð
verið rætt í fjölmiðlum um innflutn-
ing á takmörkuðum tegundum unn-
inna landbúnaðarvara til íslands,
innan svokallaðs verðjöfnunarkerf-
is, í tengslum við yfirstandandi
samninga EFTA og EB. Um er að
ræða viðbót við bókun 2, í vöruteg-
undum eins og jógúrti, smjörva og
sólblóma, um verðjöfnunarkerfi,
sem þegar er í gildi milli Islands
og EB og sem þegar hefur aðjjeyma
vörutegundir sem innihalda land-
búnaðarafurðir sem hráefni, s.s.
kökur.
Verðjöfnunarkerfið gengur út á
það að jafna mun á innlendu og
erlendu hráefnisverði þeirra land-
búnaðarvara sem notaðar eru í við-
komandi iðnaðarvörur. Þetta er
gert með því að lagt er jöfnunar-
gjald á sambærilegar innfluttar
vörur, þannig að gjaldið nemi mis-
mun á innlendu verði og heims-
markaðsverði landbúnaðarhráefnis
sem fara í viðkomandi vörur.
Vinnslan hér á landi sem fram-
leiðir viðkomandi afurðir innan
verðjöfnunarkerfisins, mundi því
keppa á jafnréttisgrundvelli við
sambærilega erlenda vinnslu, þar
,_______
ÁHRIFARÍKUR
tíár-Panlot^
E X T R
h\
Niirinji för
*>ud oui imííl^
VÍTAMÍN,
STEINEFNI
OGJIIRTIR.
HÚÐOG
NEGLUR
sem jöfnunargjald hefur jafnað
verðmuninn á landbúnaðarhráefn-
unum.
Hér á landi er þegar nokkur
reynsla af notkun þessa verðjöfnun-
arkerfís þar sem t.d. kökur eru inn-
an þessa kerfis, en fleiri tegundir
eru þó á lista þessa kerfís í dag.
ísland er nú að aðlaga sig í vax-
andi mæli að verðjöfnunarkerfí og
nýta þær heimildir sem þegar eru
fyrir hendi í núverandi samningi.
Auk þess er gert ráð fyrir að um-
rætt kerfí fái aukið vægi í kjölfar
samninga EFTA og EB.
Eins og rakið hefur verið, er
ekki verið að breyta á neinn hátt
verði til bænda eða verði á landbún-
aðarhráefnum, heldur er verið að
skapa aðstæður til þess að vinnslan .
sem slík keppi á jafnréttisgrund-
velli við sambærilega erlenda
vinnslu. Þar með er einungis verið
að auka samkeppni í vinnslunni á
þeim fáu viðbótartegundum (jóg-
úrti, smjörva, sólblóma) sem fyrir-
hugað er að EFTA-ríkin bæti á
þennan lista.
Þar sem vinnslukostnaður land-
búnaðarafurða hér á landi er í
mörgum tilfellum allt of mikill mið-
að við sambærilega erlenda vinnslu,
er það krafa neytenda að stjórnvöld
leyfí innflutning á áðurnefndum
vörum (s.s. jógúrti, smjöva, sól-
blóma) innan verðjöfnunarkerfísins,
í yfírstandandi samningum EFTA
og ÉB. Slík afstaða væri auk þess
í samræmi við afstöðu annarra
EFTA-ríkja.
SKk Váðstöfun myndi auka sam-
keppni’og aðhald sem væntanlega
myndi leiða til lægra verðs á afurð-
um. Slík ráðstöfun væri þó ekki
aðeins hagur neytenda, heldur einn-
ig hagur bænda þar sem lækkandi
vinnslukostnaður vegna aukinnar
samkeppni myndi lækka verð á af-
urðum og því leiða til söluaukning-
ar.
Aukin samkeppni og aðhald í
vinnslu allra landbúnaðarvara
Nú hefur verið stigið mikilvægt
bytjunarskref til hagræðingar og
aukinnar samkeppni innan slátrun-
ar og vinnslu kindakjöts, þar sem
tekin hefur verið ákvörðun um að
greiða niðurgreiðslu beint til bænda
á næsta ári. Jafnframt þarf að
tryggja aukna samkeppni og gefa
verðlagningu fijálsa innan slátrun-
ar og vinnslu, þó undir ströngu eft-
irliti, til að forðast megi samráð
framleiðenda og hringamyndun.
Ennfremur ætti þegar að afnema
einokun og miðstýringu í allri
vinnslu mjólkur og taka upp fijálsa
samkeppni í staðinn, strax á árinu
1992, þannig að náð verði fram
verulegri hagræðingu og verðlækk-
un á afurðum. Um leið yrðu niður-
greiðslur vegna mjólkurvara einnig
greiddar beint til bænda eins og í
kjötframleiðslunni.
Slíkar ráðstafanir ættu að nýtast
bændum vel, þar sem nauðsynlegt
er að lækka vinnslukostnað í iand-
búnaði ef takast á að auka neyslu
þessara afurða og þar með fram-.
leiðslu bænda. Hér er því um að
ræða mikilvægt hagsmunamál
neytenda, bænda og stjórnvalda,
sem ekki þolir neina bið. Þessi krafa
er ítrekuð hér, þar sem allt of hægt
virðist m1ða þeirri endurskoðun sem
I gangi er á landbúnaðarkerfínu
hvað varðar hagræðingu í vinnslu
landbúnaðarafurða.
Nýlega hafa komið fram upplýs-
María E. Ingvadóttir
„Það eru takmörk fyrir
því hvað almenningur
getur látið milliliði
ganga sjálfala með fjár-
muni neytenda og
skattgreiðenda, á sama
tíma og þessir aðilar
svara með hroka allri
gagnrýni á ríkjandi
bruðl með almanna fé.”
ingar um að ýmsar afurðir landbún-
aðarins, s.s. mjólkurduft, séu marg-
falt dýrari hér á landi en í næstu
nágrannalöndum, svo munar
hundruðum prósenta og má rekja
þann verðmismun til óhagræðis í
vinnslu og vinnubrögðum við verð-
lagningu. í þessu sambandi er haft
eftir fulltrúa verðlagsnefndar, „að
ekki beri að miða ákvarðanir við
það hvort fyrirkomulag framleiðslu
tiltekinna afurða sé óhagkvæmt og
tilteknar breytingar á því geti skilað
lægra verði,. heldur einungis að
heildsöluverð nægi fýrir kostnaði
eins og framleiðslu sé háttað og
byggja skuji á upplýsingum fram-
leiðenda”. Ástæða er til að ætla að
slík vinnubrögð viðgangist einnig í
verðlagningu almennra mjólkur-
vara og kjötvara, þar sem enginn
er í raun ábyrgur og reikningurinn
er síðan sendur ríkisvaldi og neyt-
endum. Slík vinnubrögð eru með
öllu óþolandi. Þegar framleiðendur
ganga þannig sjálfala í kerfínu án
nokkurs aðhalds að því er virðist,
er ekki nema von að verð á afurðum
þessara stöðva sé hátt og undrar
engan. Það eru takmörk fyrir því
hvað almenningur getur látið millil-
iði ganga sjálfala með fjármuni
neytenda og skattgreiðenda, á sama
tíma og þessir aðilar svara með
hroka allri gagnrýni á ríkjandi bruðl
með almannafé.
í ljósi þess sem að framan grein-
ir er það krafa neytenda að nú
þegar verði skrefíð stigið til fulls í
kerfísbreytingu í verðlagningar-
kerfí landbúnaðarins, þar sem látið
verði af miðstýrðum áætlanabúskap
og verðákvörðunum og niður-
greiðslur greiddar beint til mjólkur-
bænda á sama hátt og vegna kinda-
kjöts. Jafnframt verði aukin sam-
keppni tryggð innan vinnslunnar í
mjólkurvörum og kjötvörum.
Ennfremur verði þegar aukin
samkeppni í kjúklinga-, eggja- og
svínakjötsframleiðslu og verðlag á
þeim afurðum gefíð fijálst á ný, en
því ekki haldið í miðstýrðu verð-
lagningarbákni sem hvai'vetna kall-
ar fram óhagkvæmni og hærra
verðlag fyrir neytendur. Slík breyt-
ing er ennfremur í samræmi við
þróun sem átti sér stað fyrir löngu
í helstu nágranna- og samkeppnis-
löndum.
Slík miðstýring verðlagningar og
áætlanakerfís er hvarvetna að
hrynja til grunna og ætti öllum að
vera ljóst hvílík óhagkvæmni fylgir
slíkum kerfum.
Höfundur er varaformaður
Neytendasamtakanna.
Lögleysur og lungii jarðar
BIO-SELEN UMB.SIMI: 76610
umoom
SÆNSK
GÆÐANÆRFÖT
FYRIR ALLA FJÖLSKYLDUNA
• Stinga ekki
©Úr fínustu merinóull
•Mjög slitsterK
• Má þvo viö 60°C
ÚTILÍFj
GLÆSIBÆ, ÁLFHEIMUM 74, S. 82922
V^terkurog
k J hagkvæmur
auglýsingamiðill!
eftir Kristínu
Á. Ólafsdóttur
Réttlætir fegurðin allar gjörðir?
Svo er helst að skilja á því fólki sem
hlaupið hefur í vörn fyrir fram-
kvæmdir Hitaveitunnar í Öskjuhlíð.
Perluvinir virðast þeirrar skoðunar
að Iög megi bijóta ef tilgangurinn
er að gera opinbera byggingu glæsi-
lega. Eða að samþykktar fjárhags-
áætlanir geti siglt sinn sjó ef þjóna
þarf þörfum veitingamanns. I 79.
og 80. gr. sveitarstjómarlaga segir
hvernig haga skul.i stjómsýslu ef
þörf þykir á þvi að fara fram úr
samþykktum fjárhagsáætlunum.
Ljóst varð síðsumars að þessar
lagagreinar höfðu verið þverbrotn-
ar. Þá fengu kjörnir fulltrúar að
vita að framkvæmdir við Perluna,
sem áttu samkvæmt samþykktri
fjárhagsáætlun að kosta 230 millj-
ónir króna á þessu ári, sigldu í 600
milljónir. Ekki hafa enn fengist
skýr svör við því hver ber ábyrgð
á því hneyksli.
Perluvinir virðast ekki hafa mikl-
ar áhyggjur af þeim 1.600 milljón-
um króna sem glæsihýsið hefur
tekið frá hitaveituframkvæmdum.
Hvað ef óöruggt dreifikerfi eða
seinkun á Nesjavallavirkjun fer að
hrella okkur notendur HR? Verður
okkur þá ráðlagt að njóta fegurðar-
innar á Öskjuhlíð og e.t.v. boðið þar
upp á ís?
Glufur í varnarvegg
Skynsemi og pólitískri siðgæðis-
vitund hefur satt best að segja ver-
ið ofboðið með varnarræðum og
ritgerðum sem ætlað er að réttlæta
Perlu- og ráðhússævintýri sjálf-
stæðismanna. Þrátt fyrir málskrúð
um fegurð, stolt og glæsileika skín
í gegnum víðar glufur í varnar-
veggnum.
Engan hef ég heyrt halda öðru
fram en að mannvirídð á Öskjuhlíð
sé fagurt og glæsilegt. Menn missa
þó ekki allir rænu og dómgreind í
fegurðarvímunni. Ýmsir minna á
hlutverk Hitaveitunnár og vilja að
það fé sem þeir greiða til hennar
nýtist tií þess að rækja það sem
best. Það munar um þær 1.600
milljónir króna sem teknar eru frá
viðurkenndu hlutverki HR, og auk
þess er það helmingi hærri upphæð
en fyrstu áætlanir sögðu til um.
Margir gera þær kröfur til stjórn-
málamanna að ráðdeild og skyn-
samleg vinnubrögð ríki við opinber-
ar framkvæmdir. Synd væri að
segja að það háttalag hafí einkennt
Perluframkvæmdina. Við erum
meira að segja sum svo ósvífín að
spyija um hagsmunaárekstra þegar
ein og sama fjölskyldan situr í að-
alrullunum í 1.600 milljóna króna
opinberu ævintýri, verkefnisstjóri,
aðalhönnuður og varaformaður
stjómar Hitaveitunnar. Þetta er
gott dæmi um „nástöðu” eins og.
höfundur Reykjavíkurbréfs Morg-
unblaðsins kallar, slíkar aðstæður,
sem auðvitað skapar hættu á því
að einkahagsmunir og almannaheill
fari að rekast á. Og við gerum hik-
laust þá kröfu á ráðandi öfl í borgar-
stjórn Reykjavíkur að þau virði
landslög, jafnvel þótt fagrar perlur
eigi í hlut.
Niðurstaða okkar er því sú að
Perlan sé ekki aðeins fagurt lista-
verk, heldur einnig gróft dæmi um
ábyrgðarlausa stjórnsýslu og af-
glapahátt í vinnubrögðum og fjár-
„Perla og ráðhús hefðu
áreiðanlega verið sam-
þykkt hvort sem húsin
tvö kostuðu rúma 2
milljarða eða tæpa 5.
Skiptir ekki máli! Hvað
eru nokkrar þúsundir
milljóna af skattfé þeg-
ar fegurð og glæsileiki
fást keypt fyrir aur-
ana?”
málastjórn. E.t.v. læra rnenn af
þessari reynslu að vanda vinnu-
brögð sín betur þótt enginn virðist
reiðubúinn að axla raunverulega
ábyrgð af óstjórn og eyðslu al- -
mannafjár í Öskjuhlíð.
Fegurð mánnlífs eða bygginga
Forsætisráðherrann, fyrrverandi
borgarstjóri, segist reyndar harla
glaður með þetta allt. Og ástæðu-
iaust að gera veður út af því að
ráðhús kosti helmingi meira en
hann kynnti okkur fyrir fjórum
árum. Perla og ráðhús hefðu áreið-
anlega verið samþykkt hvort sem
húsin tvö kostuðu rúma 2 milljarða
eða tæpa 5. Skiptir ekki máli! Hvað
eru nokkrar þúsundir milljóna af
skattfé þegar fegurð og glæsileiki
fást keypt fyrir aurana? Engir mús-
arholudalakofakarlar viljum vér
vera!
Að vísu er það svo að mörg okk-
ar eiga erfítt með að sjá fegurð
hinnar breyttu Tjarnarmyndar með
tilkomu ráðhússins. Það er kannski
táknrænt fyrir yfírgang þessa húss
að gólfijalir í það þurfti að sækja
í regnskóga Brasilíu, svokölluð
lungu jarðarinnar. En öll hljótum
við að geta samþykkt að fegurðin
finnist víðar en í glæsibyggingum.
Fagurt mannlíf er ekki síður eftir-
sóknarvert. Fyrir þær 3000—4000
milljónir króna sem renna í Tjarnar-
holt forsætisráðherrans hefði mátt
fegra æskuár og ævikvöld margra
Reykvíkinga. Enn um sinn verður
þó fátt um úrræði Reykjavíkurborg-
ar fyrir þær fjölmörgu fjölskyldur
sem bíða bættrar, þjónustu fyrir
börn sín eða aldraða foreldra. Nema
að skreppa niður að Tjöm eða upp
í Öskjuhlíð og fínna milljarðastoltið
hríslast um sig.
Höfundur er borgarfulltrúi Nýs
vettvangs.