Morgunblaðið - 17.10.1991, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 17. OKTÓBER 1991
í Hvíta salnum. F.v. Rut, Zbigniew, Guðmundur og Inga Rós. Þéttsetið var á tónleikum kvartettsins hvar sem hann kom.
Reykjavíkurkvartettinii í Litháen:
Áhrifaríkast að finna fyr-
til íslensku þjóðarinnar
— segja Rut, Inga Rós, Guðmundur og Zbigniew
FLESTIR vita að ísiendingar urðu fyrstir til að viðurkenna sjálf-
stæði Litháa. Færri vita eflaust að fyrstu erlendu tónlistamennirn-
ir sem sóttu ýmsar borgir Litháens heim voru líka íslendingar.
Þennan heiður hlutu tónlistarmennimir fjórir í Reykjavíkurkvart-
ettinom sem boðið var til Litháens til að taka þátt i hátíð strengja-
kvartetta seinnihluta septembermánaðar. Fjórmenningarnir, þau
Rut Ingólfsdóttir, Inga Rós Ingólfsdóttir, Guðmundur Kristmunds-
son og Zbigniew Dubik, höfðu frá mörgu að segja að ferðalaginu
loknu en öll voru þau sammála um að áhrifaríkast hefði verið
að finna fyrir þeim hlýhug sem almenningur i Litháen ber til
íslensku þjóðarinnar.
Ferðalagið hófst í Kaupmanna-
höfn þar sem Reykjavíkurkvart-
ettinn hélt tónleika í Jónshúsi 11.
september.
Eftir tónleikana var flogið til
Berlínar en þaðan til Vilníus. „Á
flugvellinum var tekið á móti okk-
ur af rússneskum hermönnum
sem kröfðu okkur um rússneska
vegabréfsáritun en við sögðum
eins og satt var að okkur hefði
verið tilkynnt að við fengjum árit-
un frá stjórnvöldum í Litháen á
flugvellinum,” segir Rut þegar
hún rifjar upp tveggja tíma veru
fjórmenpinganna á vellinum í Vil-
níus. „í tollskoðuninni var allt
verðmætt tekið upp og skoðað,
bankað í hljóðfærin og peningar
taldir fram og loKst fengum við
vegabréfsáritun hjá ungum mönn-
um í nýjum litháískum herbúning-
um en við vorum fyrstu erlendu
tónlistarmennimir ,sem fengu
slíka áritun.”
Opnunarhátíð
Yfirmaður Fílharmóniunnar,
þeirrar stofnunar sem sérum tón-
listarhald í iandinu, tók á móti
fjórmenningunum ásamt aðstoð-
arkonu sinni og túlki. Tvö þau
síðamefndu áttu eftir að fylgja
Islendingunum í ferðinni.
14. september lék kvartettinn
síðan við setningu hátíðarinnar í
Vilníus. „Opnunartónleikarnir
fóru fram í Hvíta salnum svokall-
aða sem er afskaplega fallegur
saiur í barokkstíl með gyllingum
og var hann skreyttur blómum
og fánum í tilefni opnunarhátíðar-
innar,” segir Inga Rós og Rut
bætir við að mikil viðhöfn hafi
verið um kvöldið. „Menntamála-
ráðherrar beggja þjóðanna fluttu
ávörp og voru tónleikamir teknir
upp bæði fyrir sjónvarpið og út-
varpið í Litháen.”
Eftir opnunarhátíðina var fjór-
menningunum boðið til móttöku
þar sem þeir áttu þess kost að
hitta meðal annarra meðlimi lithá-
ískra strengjakvartetta.
Þið réttuð fram höndina
Morguninn eftir fóru þau Rut,
Inga Rós, Guðmundur og Zbigni-
ew í skoðunarferð um Vilníus.
„Borgin er afskaplega falleg og
hana prýða márgar mjög fallegar
kirkjur. Mörgum þeirra var breytt
í söfn á tímum kommúnismans
en öðrum til annarra nota. Til
dæmis sáum við eina sem breytt
hafði verið í sjúkrahús. Ein þeirra
kirkna sem breytt hafði verið í
safn en nú er búið að opna að
nýju er Dómkirkjan í Vilníus.
Þangað komum við í miðja messu
þar sem fólkið stóð þétt saman
og stöðugt streymdi inn af göt-
unni fleira fólk til að taka þátt í
guðsþjónustunni. Mér fannst al-
veg ótrúleg reynsla að sjá allt
þetta fólk þama saman komið.
Andrúmsloftið var ógleymanlegt,”
sagði Rut.
Áfram var ferðinni haldið að
þinghúsinu en þangað höfðu gest-
imir beðið um að koma. „Mér
' fannst líka ótrúlega áhrifaríkt að
koma að þinghúsinu,” segir Guð-
mundur. „Götur að þinghúsinu
em ennþá lokaðar með hlöðnum
vígjum, í gluggunum voru sand-
pokar og fyrir utan var gaddavír.
Þá hafði'fólk komið fyrir myndum
af föllnum mönnum við þinghúsið
og alls kyns áletranir héngu á
grindverkum utan á veggjum
hússins. Á sumum var minnst á
ísland. Sem dæmi má nefna áletr-
un eins og „Islendingar, þið réttuð
fram höndina og mdduð veginn”.
Þá var einn af þremur þríkrossum
fyrir framan jiinghúsið helgaður
íslendingum með áletraninni
„Guð blessi ísland”.
Ólýsanleg upplifun
Fyrstu almennu tónleikar
kvartettsins vora í borginni Marij-
ampolé. „Tónleikarnir þar voru
Inga Rós og Rut við þríkrossinn sem á er ritað „Guð blessi ísland”.
ólýsanleg upplifun.Ég hefði aldrei
trúað því að tekið yrði svona vel
á móti okkur,” segir Rut. „Ég var
svo djúpt snortin þegar fólkið stóð
upp og klappaði fyrir okkur áður
en við byrjuðum að spila að ég
fékk tár í augun. Fólkið virtist
allt hafa svo mikla þörf fyrir að
þakka Islendingum fyrir það sem
þeir höfðu gert fyrir Litháen.
Móttökurnar eftir tónleikana voru
frábærar. Áheyrendur utan úr sal
streymdu til okkar með blóm til
að þakka okkur fyrir og litlar telp-
ur í þjóðbúningum afhentu okkur
blóm fyrir hönd borgarstjórans í
Marijampolé sem þar að auki flutti
þakkarræðu.”
Móttökurnar voru að sögn fjór-
menninganna ekki síðri í borginni
Birzai daginn eftir. „Tónleikarnir
voru haldnir í kastala sem byggð-
ur var í 30 ára stríðinu á 17. öld,”
segir Rut. „Salurinn var fullur af
fólki og hitinn gerði það að verk-
um að stemmningin varð enn
magnaðri en ella. Þarna flutti
m.a. skólastjórinn í tónlistarskó-
lanum ávarp en auk blóma og
annarra gjafa vora okkur Ingu
Rós færð ofin belti en Guðmundi
og Zbigniew ofin bindi sem til-
heyra þjóðbúningum Litháen. Að
tónleikunum loknum buðu kenn-
arar við tónlistarskólann til veislu.
Vegna þess hve ólík tungumál
hindraðu samræður gripum við
og gestgjafar til þess ráðs að
skiptast á að ^yngja þjóðlög.
Smám saman lærðum við líka lög-
in þeirra og þau okkar. Mér fannst
stórkostlegt að geta náð svona
góðu sambandi við fólk þótt ekki
væri hægt að tala saman,” bætir
Rut við en Guðmundur segir að
honum hafi fundist sérstaklega
minnisstætt að heyra fólkið segja
að því fyndist erlenda listafólkið
ekki eins formlegt og búist hafði
verið við. „Þeim fannst við vera
manneskjulegri en þau áttu von
á,” segir Rut, „enda hafa þau
kannski borið okkur saman við
sovéska listamenn sem þau litu
öðrum'augum en okkur.”
Spurst fyrir um ísland
Síðustu tónleikarnir vora í
borginni Siauliai. Forstjóri Fíl-
harmóníunnar á staðnum tók á
móti íslendingunum og bauð þeim
til móttöku hjá borgarstjóranum.
„Þar sátum við meðal annars fyr-
ir svörum og vorum látin skrifa í
gestabók borgarinnar sem fyrstu
fulltrúar íslands í Siauliai,” segir
Inga Rós. „Þeir spurðu um tónlist
á Islandi, um skólakerfið og síð-
ast en ekki síst spurðu þeir okkur
hvernig okkur hefði fundist að
koma til Litháens.”
Síðan var farið með erlendu
gestina í skoðunarferð um borgina
og upp á svonefnda Krossahæð.
„Fólk hafði þá trú að máttur^
bænarinnar væri sérstakur á þess-
um stað, sem er í þjóðleið milli
St. Pétursborgar og Köningsberg,
og tók upp þann sið að skilja eft-
ir kross á hæðinni. Fyrstu kross-
arnir voru settir þarna um 1200
og eru þeir orðnir óteljandi núna.
Afar algengt er að brottfluttir
Litháar fari í nokkurs konar píla-
grímsferð upp á Krossahæð og
skilji eftir kross. Á tímum kom-
múnismans var ýmislegt gert til
þess að koma í veg fyrir að fólk
kæmist að hæðinni. Tvisvar var
reynt að jafna krossana við jörðu,
grafin voru sýki og skriðdrekar
. notaðir til að halda fólki frá. Allt
kom jyrir ekki. Mikilvægi staðar-
ins óx fremur en rénaði og þeir
sem vildu banna aðgang að hæð-
inni urðu fyrir álögum. Af því
kunna Litháar margar sögur,”
segir Rut.
Úm kvöldið lék Reykjavíkur-
kvartettinn í fyrrum bækistöðvum
kommúnistaflokksins í Siauliai.
Móttökurnar voru að venju stór-
kostlegar en tónlistarfólkið er
sammála um að salurinn hafi ver-
ið fremur kuldalegur. „Þarna
mátti til dæmis sjá að áletranir
og stór veggspjöld höfðu verið
tekin niður og stytta af Lenín lá
úti í horni. Eftir voru för sem
mátti reyndar sjá víðar á ferðum
okkar, til dæmis í Vilníus þar sem
var búið að fjarlægja vegvísa á
rússnesku en áður höfðu alls stað-
ar verið tvö skilti, annað á rúss-
nesku en hitt á litháísku,” segir
Inga Rós.
Mikill baráttuandi
Eins og áður sagði fylgdi fjór-
menningunum kona frá yfirstjóm
tónlistar í landinu, Fílharmón-
íunni. „Hún lét afskaplega lítið
yfir sér,” segir Inga Rós, „en einu
sinni fór hún að segja fólki að við
hefðum sungið svo fallega í rút-
unni og í framhaldi af því fór hún
að tala um frelsisbaráttuna og
umsátrið um þinghúsið í vetur.
Hún var þar meðal fjöldans sem
safnast hafði saman við varðelda
að kvöldlagi og mundi vel eftir
því þegar Jón Baldvin kom að
þinghúsinu og gekk á milli manna.
Hann hefði einmitt spurt fólk
hvort ekki væri hægt að syngja
eitthvað. Minntist hún þessa um
leið og hún lýsti spennunni sem
ríkti í Vilníus þessa örlagadaga,”
segir Inga Rós þegar hún rifjar
uþp baráttuanda konunnar. Öðru
máli sagði hún að hefði gegnt
með túlkinn í ferðinni. „Hann var
rétt rúmlega tvítugur og hafði því
fæðst inn í kerfi kommúnismans.
Áhugi hans var almennt afar tak-
markaður og maður gat ekki var-
ist þeirri hugsun að^lítið hefði
gerst í Litháen ef hans líkar hefðu
ráðið ferðinni.”
Sigurgleði og hamingja
Fjórmenningarnir eru allir sam-
mála um hvað kom þeim mest á
óvart í ferðinni. „Það er án efa
hvað allir voru þakklátir okkur
íslendingum og höfðu þörf fyrir
að láta þakklætið í ljós. Fólk beið
í röðum eftir að færa okkur blóm
sem það "keypti eflaust af miklum
vanefnum eða kom með úr görð-
um sínum,” segir Inga Rós og
bætir við að mikill léttir hafi legið
í loftinu. „Sigurgleði og hamingja
ríkti hvar sem við komum," segir
hún.
AGÓ