Morgunblaðið - 17.10.1991, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 17. OKTOBER 1991
Steingrímur Hermannsson í utandagskrárumræðu:
Spurning hvers virði í raun
evrópska efnahagssvæðið er
Aðalatriðið að brjótast undan þvingunum sjávarútvegsstefnu EB, sagði utanríkisráðherra
í utandagskrárumræðu á Alþingi í gær, dró Steingrímur Hermanns-
son þingmaður Framsóknarflokksins og fyrrverandi forsætisráðherra
mjög í efa hagnað Islendinga af samningum um evrópskt efnahags-
svæði (EES). Jón Baldvin Hannibalsson utanríkisráðherra sagði að
upphæð þeirra tolla, sem falla myndu niður af íslenskum sjávarafurð-
um, væri ekki aðalatriði samninganna heldur að reyna að brjóta undan
"'þvingun sjávarútvegs- og tollastefnu Evrópubandalagsins. Ef það tæk-
ist myndu vaxtarskilyrði sjávarútvegs og fiskvinnslu gerbreytast hér
á landi, og margt fleira fylgja í kjölfarið.
Steingrímur Hermannsson
(F-Rn) hóf umræðuna, og sagði sýnt
að dregið gæti til úrslita í samning-
unum um evrópskt efnahagssvæði á
ráðherrafundi EFTA og Evrópu-
bandalagsins 21. þessa mánaðar.
Hann rifjaði upp aðdraganda máls-
ins. Fyrri ríkisstjórn hefði ákveðið
að taka þátt í viðræðum um evrópskt
efnahagssvæði, og hann hefði sem
forsætisráðherra gert gréin fyrir skii-
yrðum ríkisstjórnarinnar á leiðtoga-
fundi EFTA-ríkjanna vorið 1989. Þá
riíjaði Steingrímur upp, að 1972
v -diefðu íslendingar gert viðskipta-
samning við Efnahagsbandalagið,
bókun 6, þar sem fékkst tollfrelsi
fyrir stóran hluta af útfiutningi ís-
lendinga til EB á sviði sjávarafurða
og iðnaðar, en EB fékk á móti að
innflutningur á framleiðsluvörum
þess yrði án tollverndar, þó að undan-
skildum landbúnaðarvörum.
Tollar á saltfiski og skreið voru
ekki teknir inn í þessa samninga en
samningamenn Islands fullvissaðir
um að EB myndi ekki taka upp á
ný toll á saltfisk. Þetta var þó ekki
' ‘sett á blað, og 1986, þegar Spánn
og Portúgal gengu í EB, voru settar
takmarkanir á tollfrjálsan innflutn-
. ing á saltfiski.
Til viðbótar jókst mikilvægi Evr-
ópumarkaðar verulegu á síðustu
árum. Með þennan bakgrunn hefði
síðasta ríkisstjórn ákveðið að taka
þátt í samningaviðræðum um EES á
grundvelli ræðu Delors, aðalfram-
kvæmdastjóra EB 17. janúar 1989,
þar sem hann lýsti því yfir að tvær
jafnsterkar stoðir yrðu aðilar að evr-
ópska efnahagssvæðinu.
íslendingar hefðu svo talið að til-
gangslaust væri að sækja um útvíkk-
un á bókun 6 með aðild að EES,
nema tollfrelsi fengist fyrir allan
þeirra fisk. Ríkisstjórnin hefði því
lagt á það áherslu innan EFTA, að
þetta tollfrelsi fengist fyrst innan
EFTA og yrði síðan atriði í sameigin-
legri kröfu EFTA-ríkjanna til EB.
Þessu hefðu íslendingar náð fram
innan EFTA á síðustufimm mínútum
ráðherrafundarins í Ósló.
Steingrímur sagðist ekki minnast.
þess að nokkurntímann hefði verið
rætt um að þetta tollfrelsi yrði tak-
markað.
Steingrímur sagði að í Ósló hefðu
verið settir fram fýrirvarar fyrir að-
ild Islendinga að EES, sem hefðu
síðan ítrekað verið staðfestir í ríkis-
stjóminni. Ýtarlegast hefðu þessir
fyrirvarar verið ræddir á þeim vett-
, vangi í lok október á síðasta ári.
Steingríjnur fór síðan yfir þessa
fyrirvara. í fyrsta lagi var óskað eft-
ir takrnörkun á fjárfestingu erlendra
aðila á íslandi, þó sérstaklega að fjár-
festing í sjávarútvegi kæmi ekki til
greina, hvorki í veiðum né frum-
vinnslu. Steingrímur sagði nauðsyn-
legt að utanríkisráðherra upplýsti nú,
hvort þetta ákvæði myndi ekki tví-
mælalaust halda ef úr samningunum
yrði nú.
Steingrímur sagði að í lögum um
fjárfestingar útlendinga á íslandi,
sem sett voru á síðasta ári, væru
__ýmis atriði sem stönguðust á við
reglur EB, svo sem að viðkomandi
yrði að hafa verið íslenskur ríkisborg-
ari síðustu 5 ár. „Halda slík ákvæði
eða verður að breyta þeim?” spurði
Steingrímur utanríkisráðherra.
Steingrímur sagði síðan að ríkis-
stjórn sín hefði sett það ákvæði að
erlend fjárfesting í orkumálum kæmi
ækki til greina. Hann sagðist telja
að þessar reglur myndu halda varð-
andi virkjun fallvatna, en óljóst væri
með virkjun jarðhitans.
Steingrímur drap loks á ýmis önn-
ur atriði, svo sem að ekki hefði verið
talið koma til greina að erlendir aðil-
ar gætu eignast landareignir í ágóða-
skyni. Hjá sumum þjóðum innan EB
væri einmitt þetta mikið áhyggju-
efni, og dómstóll EB hefði dæmt
gegn takmörkunum sem lönd hefðu
reynt að setja á slíkt. Þá hefði ver-
ið sett skilyrði um innflutning á
vinnuafli, þannig að íslensk stjórn-
völd gætu gripið í tauman.
Steingrímur sagði loks, að ýmis-
legt hefði nú komið í ljós til viðbótar
eftir að samningarnir hófust. Þar
væri m.a. krafa um samræmingu á
heilbrigðisregjum þar sem væri fjöl-
margt sem íslendingar gætu ekki
gengist undir. Einnig hefðu orðið
miklar umræður um innflutning á
landbúnaðarafurðum. Síðasta ríkis-
stjórn hefði talið rétt að skoða inn-
flutning á nokkrum tegundum gróð-
urhúsaafurða ef annað gengi upp.
Síðan hefði EB óskað eftir langtum
víðtækari heiniildum til innflutnings
á landbúnaðarafurðum, þar á meðal
mjólkurafurðum, sem aðrar þjóðir
hefðu samþykkt en íslendingar ekki
tekið þátt í.
Ræðumaður gerði að umtalsefni
að sumir þingmenn hefðu allt að því
áhyggjur af því hvort einkasala
ÁTVR yrði afnumin. Steingrímur
gerði loks að umtalsefni sjávarút-
vegsþátt EES-samninganna, og
spurði hvað menn gerðu sér vonir
um að tollfrelsi fengist fyrir mikið
af okkar sjávarafurðum. Hann vitn-
aði í ummæli núverandi sjávarút-
vegsráðherra á Alþingi í maí, um að
samningurinn kæmi ekki til greina
nema ísland fengi fullt tollfrelsi fyr-
ir allar sjávarafurðir sínar.
Steingrímur lauk máli sínu með
því að vitna í nýtt rit Þjóðhagsstofn-
unar þar sem metið sé, að minnsti
ávinningur íslendinga af EES, sam-
svari 425 þúsund króna eingreiðslu
á hveija fjögurra manna fjölskyldu
í landinu, eða sem svaraði notuðum
bíl. Það mesta sem hægt væri að
búast við samsvaraði 1.882 þúsund
króna eingreiðslu á 4 manna fjöl-
skyldu eða rúmlega hálfum ráðherra-
bíl. Þetta vekti upp spurningar hvers
virði aðild að EES væri í raun, sérs-
taklega í ljósi þess að hagvöxtur í
Evrópu hefði verið minni en áætlað
var. Loks spurði Steingrímur hvort
utanríkisráðherra teldi ekki koma til
greina að leggja samningana fyrir
þjóðaratkvæðagreiðslu, ef þeir næð-
ust.
Jón Baldvin Ilannibalsson utan-
ríkisráðherra tók næstur til máls og
sagði að viðamiklum upplýsingum
hefði verið komið á framfæri um
alla þætti málsins, þótt mikið skorti
á að um þær upplýsingar væri fjallað
af sæmilegri hlutlægni.
Utanríkisráðherra sagði, að þar
sem aðeins væru nokkrir dagar fram
að ráðherrafundinum væri ekki ráð-
legt eða hyggilegt að hann sýndi
hinum samningsaðilanum á spilin
sín, auk þess sem hann væri undir
þagnarskyldu að því er varðaði hags-
muni bandalagsþjóða.
Hann sagði það samt vera mat
sitt, að samningamönnum EB væri
kunnugt um að íslendingar hefðu
sett ófrávíkjanleg skilyrði sem yrðu
frágangssök ef á reyndi. Stærstu
ágreiningsmál samninganna væru
þijú. í fyrsta lagi sjávarútvegsmál,
í öðru lagi óskir EB um stofnun þró-
unarsjóða og í þriðja lagi þungaflutn-
ingar gegnum Austurríki og Sviss.
Um það síðastnefnda sagði ráð-
herrann að ekki væri búið að útkljá
það mál þótt fréttir væru um annað.
I fréttabréfi EB sem gefið var út í
gær, segði frá því að hollenski sam-
gönguráðherrann hefði gert sig seka
um of mikla bjartsýni í málinu og
jafnvel farið út fyrir samningsumboð
sitt.
Jón Baldvin sagði því að enn gæti
brugðið til beggja.vona, og árangur-
inn réðist af því hvort framkvæmda-
stjórn EB hefði innri styrk til að leysa
innbyrðis ágreining og hagsmuna-
togstreitu bandalagsríkjanna.
Ráðherra fjjallaði næst um sjávar-
útvegsmálið, sem hann sagði vera
vandmeðfarnasta samningsmálið.
EB hefði ætíð viljað tengja markaðs-
aðgang við ígildi veiðiheimilda en
EFTA hefði vísað því á bug. íslend-
ingar hefðu einnig haldið til streitu
algerum og varanlegum fyrirvara við
rétt útlendinga til fjárfestingar í út-
gerð og frumvinnslu. Sameiginlega
hefði EFTA svo krafist fulls toll-
fijáls markaðsaðgangs. Ekki hefði
mikið breyst í þessu efni, en þó nokk-
uð þokast. Óvariegt væri að slá því
föstu, að EB hefði fallist á þetta, en
ráðherra sagði það samt mat sitt,
byggt á nýlegum viðtölum við samn-
ingamenn íslands, að samningamenn
EB geri sér ljósa gerin fyrir þessum
skilyrðislausu kröfum íslendinga.
Átakasvæðið væri markaðsað-
gangurinn. Ljóst væri að einstök
aðildarríki EB, Bretland, írland, og
Frakkland, vildu ekki samþykkja
fullan aðgang og vildu undanskilja
nokkrar fisktegundir. Eftir að Norð-
menn drógu tilboð sitt af borðinu í
sumar, og Norðmenn væru nú ekki
tilbúnir til að endurnýja tilboð sín,
væru kröfur EB um tilsvarandi
þrengingu á markaðsaðgangi strang-
ari. EFTA-ríkin hefðu þó samþykkt
það sín í milli, að nái einstök samn-
ingsríki fram betri markaðsaðgangi
í tvíhliða viðræðum við EB, þá rúm-
ist það innan samningsumboðsins.
Þetta styrkti samningsstöðu Islands.
„Við munum, á grundvelli þeirrar
samningsstöðu að geta hugsanlega
samið um viðauka um séríslenska
hagsmuni, freistað þess að ná þar
eins miklum árangri í þágu íslenskra
þjóðarhagsmuna og mögulegt er.
Hitt er rétt að af hálfu EB hafa
verið þæfðar ýmsar hugmyndir, svo
sem að hluta til verði þessi vanda-
mál með viðkvæmar fisktegundir,
leystar með tollfijálsum kvótum sem
gætu farið vaxandi á einhveijum
tíma,” sagði utanríkisráðherra.
Hann sagði að þessir samningar
yrðu ekki keyptir hvaða verði sem
er. En aðalatriðið væri ef tækist með
þeim að bijótast undan þvingunum
sjávarútvegsstefnu EB og tollastefnu
bandalagsins, sem miðaði að því að
gera aðrar þjóðir að hráefnisútflytj-
endum. Ef það tækist væri búið að
gerbreyta vaxtaskilyrðum sjávarút-
vegs og fiskvinnslu á íslandi og
margt fleira myndi fylgja í kjölfarið.
Utanríkisráðherra fjallaði næst
um fyrirvara íslendinga og sagði að
öllum meginfyrirvörum hefði verið
haldið til streitu, þótt leiðirnar hefðu
breyst í sumum tilfellum.
Fyrirvara um fjárfestingar í sjáv-
arútvegi væri haldið til haga. Þá
væri hafið yfir allan vafa, að núver-
andi skipan á íslenskum lögum um
nýtingu orku samræmdist að fullu
EES-samningi. Gerð hefði verið til-
raun til að breyta íslenskum lögum
um rétt til eignarhalds á orkulindum
í tíð síðustu ríkisstjórnar en það hefði
strandað á Framsóknarflokknum.
Þetta atriði væri í stefnuyfirlýsingu
núvel'andi ríkisstjórnar.
Um atvinnu og búseturétt sagði
ráðherra, að almenna öryggisákvæði
samninganna hefði verið styrkt með
sérstakri yfirlýsingu stjómvalda, sem
þýddi að það væri algerlega á valdi
íslenskra stjórnvalda að koma í veg
fyrir innflutnings erlendra ríkisborg-
ara ef liorfur væru á að jafnvæ^i
raskaðist. Mótaðili gæti gripið til
samsvararndi gagnaðgerða sem
hægt væri að bera undir EES-dóm-
stól.
Um fyrirvara við fasteignakaup
og jarðakaup væri staðan sú, að
hægt væri að koma í veg fyrir þau
með innlendum lögum, án þess að
bijóta mismununarreglur. Eftir að
samkomuiag um almennt öryggisá-
kvæði náðist 19. desember sl. hefði
verið litið svo á að óskir EFTA-ríkj-
anna við fjárfestingu, aðrar en í sjáv-
arútvegi, væru úr sögunni. Ráðherra
sagðist vera sannfærður um að þetta
væri nægilega tryggt. Hvað varðaði
ríkiseinokun ÁTVR þá hefðu vonir
manna um afnám hennar því miður
ekki ræst og hægt yrði að einoka
þetta af félagslegum ástæðum.
Loks sagði ráðherra að búið væri
að leysa deilur um innflutning á
suður-evrópsku grænmeti, en óleyst
væri mál varðandi matvæli úr unnum
landbúnaðarhráaefnum.
Utanríkisráðherra sagði að lokum,
að hann hefði lítið borið hönd fyrir
höfuð stjómvalda undanfarið vegna
samningsstöðunnar, en á þessu
sumri hefði málflutningur verið með
endemum í íslenskum Ijölmiðlum.
Hann sagðist hafa í höndum dreifirit
frá sarntökum sem kenndu sig við
óháð ísland og hefðu sett upp 26
punkta til upplýsingar almenningi.
Hver einasti þessara punkta byggði
annað hvort á misskilningi eða útúr-
snúningi á staðreyndum.
Ólafur Ragnar Grímsson (Ab-
Rn) sagði það hafa verið rétt mat
hjá Steingrími Hermannssyni að
hefja umræðuna á bókun 6. I henni
hefði falist, að gegn því að Island
hefði samþykkt að EB fengi að flytja
allar sínar framleiðsluvörur tollfijálst
til íslands, hefði EB skuldbundið sig
að fella niður tolla á íslenskum sjáv-
arafurðum. EB hefði enn sem komið
er ekki fullgilt sinn hluta af þessum
samningi þrátt fyrir ítrekaðar til-
raunir íslenskra stjórnvalda.
Nú hefði utanríkisráðherra lýst því
að það lengsta sem hægt væri að ná
í samningunum um _EES væri ekkert
annað en það sem ísland hefði gert
samning um við EB 1976. ísland
myndi engu ná á sviði sjávarútvegs
sem EB hefði ekki þegar skuldbund-
ið sig að gera.
Samningar um EES hefðu af hálfu
íslenskra stjórnvalda verið hafnir á
grundvelli kröfunnar um fullan og
fijálsan markaðsaðgang sjávaraf-
urða inn í EB. Nú lægi alveg ljóst
fyrir af hálfu EB, að það muni ekki
fallast á þessa kröfu. Því sé eðlilegt
að spyija hvers vegna íslendingar
séu enn í þessun viðræðum, þar sem
enginn nýr réttur til Islands væri
fólginn í lækkun tolla af hálfu EB.
Þingmaðurinn vitnaði í orð forsæt-
isráðherra og sjávarútvegsráðherra
um að fullur markaðsaðgangur fyrir
sjávarafurðir væri forsendan.
Þá mótmælti þingmaðurinn því að
öllum fyrirvörum fyrri ríkisstjórnar
hefði verið haldið til haga. Vikið
hefði verið frá tveimur grundvallar-
reglum, sem hér hefðu ríkt um aldir.
Önnur væri að íslenskir ríkisborgarar
hefðu sérréttindi til vinnu pg atvinnu-
starfsemi, og hin væri að íslendingar
hefðu einir rétt til að eignast hér
landareignir.
Kristín Einarsdóttir (SK-Rv)
sagði þetta mál vera langtum herfi-
legra en lagt hefði verið af stað með
í upphafi. Og sýndist henni við vera
að undirgangast reglur EB og Róm-
arsáttmála bandalagsins. Það væri
ekki nóg með að Islendingar ættu
að undirgangast fjölþjóðlegt vald
heldur virtist henni sem „Viðeyjar-
bræður” væru óhræddir við að gera
ísland að hluta „stórríkis”. Kristín
taldi þetta mál snúast um flest ann-
að en fisk. Tollalækkanir skiptu sára-
litlu máli samanborið við afsal á
helstu stjórntækjum í efnahags- og
atvinnumálum. Meðal afleiðinga
þessarar ráðbreytni taldi hún vera
að íslenskur vinnumarkaður yrði
galopinn. Fyrii’varar um ijárfestingu
erlendra aðila í sjávarútveginum taldi
hún að myndu vart halda. Og aðrar
auðlindir Islands væru bornar fram
á „veisluborði”. Sjálfstæður EES-
dómstóll þar sem meirihluti dómara
væri frá EB-löndum myndi þurrka
út íslenskan lagabókstaf. Hún taldi
þessar fórnir nánast engu skila, EB
byði ekki annað en óverulega tollaív-
ilnanir.
íslendingar setji kostina
Eyjólfur Konráð Jónsson (S-Rv)
fagnaði því hve þessar umræður
væru málefnalegar. Þetta væru þarf-
ar umræður; fólk væri ráðvillt, það
væri svo margt að gerast og það
gerðist hratt. Eyjólfur Konráð taldi
að fyrirvarar þeir sem íslendingar
gerðu myndu halda að verulegu leyti.
En það mátti merkja að honum var
það efst í huga að ljóst væri að veiði-
heimildir til EB eða annarra útlend-
inga yrðu ekki gefnar það væri eins
gott að þeir skildu þessa staðreynd.
Eyjólfur taldi íhugunarvert hvort
ekki væri kominn tími til að við sett-
um kostina en ekki alltaf þeir. Við
vildum ekki aðild að þessu bandalagi
við vildum samninga. Þeir hefðu vilj-
að setja okkur kosti. Við yrðum að
fallast á þetta eða hitt annars yrðum
við utangátta. Við vildum fá að lifa
óáreittir í okkar heimshluta og nýta
okkar auðlindir sem við ættum að
réttum lögum. Þeir hefðu beitt ólög-
um og þvingunum. Stóryrði væru
óþörf, þetta væru staðreyndir. Auð-
vitað væru ágætir menn starfandi
við EB en bandalagið væri hið mesta
„skrýmsli” í ýmsu tilliti.
Ræðumaður taldi að EB hefði
sniðgengið okkur, brotið á okkur með
því að fullgilda ekki bókun 6. Mitter-
and Frakklandsforseti hefði sagt að
við hefðum þarna réttar að gæta.
Og Henning Cristophersen varafor-
seti framkvæmdastjórnar EB hefði
viðurkennt að íslendingar hefðu opn-
að markaði sína fyrir varningi frá
EB en hefðu þó ekki tollfrelsi eða
fríverslun fyrir sínar fiskafurðir og
að jafnvægi yrði að nást.
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir
(SK-Rv) sagði mikið gert úr nauðsyn
þessara samninga vegna fiskveiði-
hagsmuna okkar. Kvennalistinn
hefði bent á þá leið að fara fram á
tvíhliða viðræður um endurbætur á
hinni margumtöluð bókun 6. Hún
líkti viðræðunum við að kaupa heilt
hús þegar vantaði sófa. Ingibjörg
Sólrún taldi að það sem EB byði
væri næsta naumt skammtað en
samningamenn hefðu svo sem ekki
náð meiri árangri en við væri að
búast. Við „skrifræðis- og peninga-
veldi” væri að eiga. Og einnig taldi
hún fyrirvara sem settir hefðu verið
fram í upphafi hafa verið óljósa.
Ræðumaður gagnrýndi einnig
„hræðsluáróður”, t.a.m. um að
þrengjast myndi um aðgang ís-
jenskra námsmanna að erlendum
skólum ef við værum ekki aðilar að
EES.
Fráleitt að söðla um
Björn Bjarnason (S-Rv) benti á
að á þessu viðkvæma viðræðustigi
væri ákaflega erfitt fyrir þá sem
stæðu að þessum samningum fyrir
íslands hönd að ræða hin óleystu
atriði. Fyrir lægju yfirlýsingar ut-
anríkisráðherra um að ekki væru
gerðar kröfur á okkar hendur um
frekari gagnkvæmar veiðiheimildir
en þær sem rætt var um í sumar eða
um að við féllum frá banninu við
fjárfestingu erlendra aðila í íslensk-
um sjávarútvegi. Ef mið væri tekið
af málatilbúnaði okkar til þessa ylti
þá á því hveijar lyktir verða á kröf-
unni um tollfrelsi sjávarafurða.
Björn rakti nokkuð sögu þessara
samningaviðræðna og þau vonbrigði
sem við hefðum mátt þola í sumar.
Þar hefði ásannast að ákvarðanir um
sjávarútvegsmál væru ótrúlega við-
kvæmar á vettvangi EB. Einnig hefði
komið á daginn að hugmyndir manna
um að framkvæmdastjórnin gæti
gefið ríkisstjórnum aðildalanda væru
byggðar á sandi. Þetta yfirríkja-
bandalag hreyfði sig ekki hraðar en
ríkjstjórnir aðildalandanna ákvæðu.
Ræðumaður varaði við þeim mis-
skilningi sem virtist gæta í umræðum
um EES hér á landi að EB væri það
sérstakt kappsmál að gera þennan
samning. Mörg önnur málefni sýnd-
ust ofar á forgangslistanum.
Birni Bjarnasyni þótti furðu sæta