Morgunblaðið - 19.10.1991, Blaðsíða 12

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 19. OKTÓBER 1991
12
Alls staðar annars stað-
ar — en ekki í Reykjavík
eftir Guðrúnu
Agústsdóttur '
í Reykjavík er einkabílum að
fjölga.
I Reykjavík er dregið úr al-
mannasamgöngum.
í Reykjavík er varið milljörðum
króna árlegaí þjónustu við einkabíl-.
inn.
I Reykjavík má ekki einu sinni
kanna hvort almenningssamgöngur
eru heppilegar né nýjar leiðir í
umferðarmálum.
Alls staðar annars staðar er unn-
ið að því að auka almenningssam-
göngur.
Alls staðar annars staðar skilja
menn samhengi umferðarstefnu og
umhverfisverndar.
í Bretlandi hafa. íhaidsmenn séð
að einkavæðing strætisvagna skilar
ekki árangri.
Það sem hér fer á eftir er niður-
staðan af grein minni sem skrifuð
er eftir tillöguflutning í borgar-
stjórn þar sem meirihlutinn sýndi
sem fyrr skilningsleysi og hroka
gagnvart nútímalegum sjónarmið-
um_í umferðarmálum.
Á síðasta borgarstjórnarfundi
flutti ég tillögu um að láta taka
saman þær upplýsingar sem fyrir
liggja og gera víðtæka úttekt á
þróun umferðar í borginni sl. 15 ár
í samvinnu við þá sem þessi mál
snerta. Á grundvelli þeirrar niður-
stöðu sem könnunin birti yrði svo
hannað nýtt umferðarkerfi fyrir
borgina.
Tillaga um að kanna
f tillögunni var gert ráð fyrir því
að eftirfarandi atriði yrðu könnuð:
1. Beinn kostnaður borgar og
ríkis við aukna umferð í borginni.
2. Kostnaður almennings vegna
aukinnar umferðar, það er kostnað-
ur við viðgerðir, innkaup, trygging-
ar o.s.frv.
3. Kostnaður tryggingafélaga á
sama tíma, þar sem tilgreint verði
m.a. hvernig tjón hafa orðið bæði
á fólki og munum, þar með taldar
bifreiðar.
4. Slysatíðni í umferð sérstak-
lega ár fyrir ár á þessum tíma eft-
ir því hvort um er að ræða dauða-
slys eða önnur slys.
í öðru lagi var lagt til að gerð
yrði samanburðarathugun á notkun
-einkábíla annars vegar og almenn-
ingssamgöngum hins vegar. Þar
yfði gerður samanburður á um-
hverfisforsendum ogfjárhagslegum
forsendum saman og í senn. Metinn
yrði kostnaður fyrir borg og aðra
opinbera aðila annars vegar og fyr-
ir almenning hins vegar; bæði beinn
og óbeinn kostnaður. Á grundvelli
þessarar samanburðarathugunar
yrði svo tekin ákvörðun um nýtt
umferðarskipulag fyrir Reykjavík,
en lagt var til að könnun þessari
yrði lokið fyrir árslok 1992.
í þriðja lagi var lagt til að unnið
yrði að sérstökum þróunarverkefn-
um á vegum Strætisvagna Reykja-
víkur í því skyni að auðvelda könn-
un þá sem um getur í tillögunum
tveimur. Þannig yrði gerð tilraun
með mismunandi ferðatíðni vagna
í takmörkuðum hlutum borgarinnar
og vetraráætlun sl. árs tekin upp
og gildi frá 1. nóvember.
Hroki og vanþekking
Á borgarstjórnarfundinum 3.
okt. sl. tók formaður Umferðar-
nefndar Reykjavíkurborgar, Har-
aldur Blöndal, að sér að svara tillög-
unni fyrir hönd sjálfstæðismeiri-
hlutans. Það gerði hann með stuttri
ræðu og svofelldri bókun:
„Sú tillaga er hér er til umræðu
er dæmigerð sýndartillaga. í 1.
kafla tillögunnar er lagt til í fyrsta
og öðrum tl. að safnað verði saman
sagnfræðilegum upplýsingum, sem
m.a. fást í Árbókum Reykjavíkur.
I þriðja og fjórða tl. er síðan óskað
rannsókna á slysatíðni í umferð og
hlutfalli slysa og munatjóna. Verið
er að vinna þessa rannsókn fyrir
Umferðarnefnd Reykjavíkur og má
vænta niðurstöðu í nóvember nk.
I. kpfli tillögunnar er því óþarfur
og er vísað frá. í II. kafla tillögunn-
ar er lagt til, að láta gera saman-
burðarathugun á „notkun einkabíla
og almenningssamgangna”, svo að
notað sé orðalag tillögunnar. Slík
athugun er eðlilegur hluti af vinnu
við skipulag borgarinnar, enda hluti
af skipulagsforsendum. Er einlægt
unnið að slíkum athugunum eftir
því sem tilefni gefst. II. kafli tillög-
unnar er því óþarfur og er vísað
frá.”
Þessi frávísunartillaga formanns
Umferðarnefndar Reykjavíkur kom
mjög á óvart, þótt fulltrúar minni-
hlutans séu orðnir ýmsu vanir. Hún
lýsir í fyrsta lagi ótrúlegum hroka
og yfirgangi og í öðru lagi og það
sem verra er mikilli vanþekkingu.
Hvergi er til ítarlegur samanburður
á notkun einkabfla og almennings-
samgöngum þar sem umhverfisfor-
sendur og fjárhagslegar forsendur
eru teknar með. Og hvergi eru til
útreikningar á því hvað umferð
einkabíla kostar borg, aðra opin-
bera aðila og almenning og hvað
myndi sparast ef tiltekinn hluti
þeirra sem nú ferðast með einkabíl-
um ferðaðist með almenningsvögn-
um. Það er hins vegar ljóst að borg-
arstjórnarmeirihlutinn vill alls ekki
láta kanna þá hluti sem hér er
minnst á, þar sem stefna hans er
að ekki skuli á neinn hátt reyna
að stjórna umferðarskipulagi borg-
arinnar þannig að hluti ferða flytj-
ist af einkabíl yfir á almennings-
samgöngur.
Dæmi um kannanir erlendis
Slíkar kannanir hafa verið gerðar
víða erlendis, t.d. í Þýskalandi. Þar
kom fram að ef einkabílaumferð
minnkar um 20% í borg með 100
þús. íbúa, þá minnkar það svæði
sem fer undir götur, bílastæði
o.s.frv. um 20,5%, eldsneytisnotkun
minnkar um 34,7% og loftmengun
minnkar um 36,1%. Þetta þýðir að
fimmtungi færri yrðu fluttir með
einkabílum en þeir væru í staðinn
fluttir á milli staða með almenn-
ingsvögnum eða á hjólum.
í Berlín (vestur) hefur verið gerð-
ur samanburður á kostnaði við al-
menningssamgöngur og einkabíla,
þar sem allt er tekið með, líka
umhverfisþátturinn. Niðurstaða er
sú að árlegur kostnaður við einka-
bflinn er 5.020 milljónir þýskra
marka sem varið er til að komast
á milli staða í Vestur-Berlín; sam-
tals því um 6.500 milljónir marka
en markið er nú skráð á 35 ísl. kr.
hvert mark. í könnun sem þar hef-
ur verið gerð kemur fram að kostn-
aður við að flytja hvern einstakling
í einkabíl er 75% hærri í einkabíl
en með almenningsvögnum.
Engin samanburðarkönnun af
því tagi sem hér um ræðir hefur
verið gerð í Reykjavík og meirihluti
Sjálfstæðisflokksins neitar því að
láta könnun fara fram!
Þriðja hluta tillögunnar var einn-
ig vísað frá, m.a. með þeim rökum
að hér væri um dæmigerða sýndar-
tillögur að ræða. Búið væri að
prenta nýja leiðabók fyrir SVR og
fráleitt væri að gera tilraun með
mismunandi ferðatíðni vagna í tak-
mörkuðum hlutum borgarinnar til
að auðvelda þá könnun sem beðið
var um.
Viljum við þessa framtíðarsýn:
120.000 einkabíla árið 2010
En af hverju var þessi tillaga í
þremur liðum flutt?
í Reykjavík eru fleiri einkabílar
á íbúa en víðast hvar annars staðar
— í heiminum!
Frá árinu 1985 fjölgaði þeim úr
433 á hveija 1.000 íbúa í 500 árið
1990 eða um 15 af hundraði.
I nýju Aðalskipulagi Reykjavíkur
sem á að fara að afgreiða núna
blasir við þessi hryllingsmynd:
„Gert er ráð fyrir því að á árinu
2010 verði bílaeign á höfuðborgar-
svæðinu orðin 600 fólksbílar á
hveija þúsund íbúa. Áætluð er 50%
hækkun á orkuverði. Reiknað er
með 195 þúsund íbúum á höfuð-
borgarsvæðinu árið 2019, en það
er um 41% aukning frá 1990.”
Þetta er sú framtíðarsýn sem við
okkur blasir og hefði mátt ætla að
í aðalskipulagi væri bent á leiðir til
að minnka augljós neikvæð áhrif
aukinnar einkabílanotkunar. En
ekkert slíkt er þar að finna, því
miður.
Mengun yfir
viðmiðunarmörkum
Fyrir nokkrum árum var keyptur
til borgarinnar bíll til mengunar-
mælinga. Hann hefur verið notaður
til að mæla mengun í Fossvogi og
Safamýri, og þar hefur mengun
ekki mælst yfir viðmiðunarmörkum.
Nú í september var hins vegar ver-
ið að mæla loftmengun á Mikla-
torgi og þar hefur komið í ljós að
mengun mælist yfir viðmiðunar-
mörkum. Á næstunni á svo að
mæla mengun við Hlemm, Lauga-
veginn og Lækjartorg. Ibúum
Reykjavíkur þarf ekki að koma á
óvart að mengun er yfir viðmiðun-
armörkum, þar sem hún bæði sést
og finnst mismikið þó eftir stöðum
og veðurfari.
Fullyrt er að koldíoxíðútblástur
úr bílum sé helsti loftmengunar-
þáttur borga og er talinn ríkur þátt-
ur í gróðurhúsaáhrifum. Helstu
sjúkdómar af völdum loftmengunar
frá bílum er astmi, bronkítis og
heilablóðfall. Hávaði frá bílum er
talinn valda ýmsum streitusjúkdóm-
um.
Farþegi í einkabíl a.m.k.
fimm sinnum dýrari
Sjálfstæðismeirihlutinn telur að
borgin veiji allt of miklu fé til
Strætisvagna Reykjavíkur og hefur
þess vegna fækkað ferðum á helstu
leiðum verulega. Kostnaður borgar-
innar í ár skv. Ijárhagsáætlun í
rekstur vagnanna er kr. 352 millj-
ónir. Hér er auðvitað um mjög háa
upphæð að ræða og mikinn kostnað
en ekki ef miðað er við beinan
kostnað af völdum óheftrar einka-
bflanotkunar. Sem dæmi má nefna
að skv. ársreikningi fyrir árið 1990
greiðir borgin úr sjóðum sínum eitt
þúsund og 800 milljónir í nýbygg-
ingu og viðhald gatna og holræsa.
Hér er því um að ræða ríflega fimm
sinnum hærri upphæð en varið er
til strætisvagna Reykjavíkur. Þeir
skattborgarar sem aka með einka-
bílum eru með öðrum orðum fímm
sinnum dýrari en þeir skattborgarar
sem ferðast með einkabílum. Þá er
ekki talinn með kostnaður við bíla-
geymsluhús sem nemur áreiðanlega
milljörðum króna auk margvíslegs
kostnaðar af öðru tagi. Farþegar
Strætisvagna Reykjavíkur greiða
því margfalt meira fé með einka-
bílanotendum en öfugt.
Eins má nefna til að lesendur
átti sig á þeim stærðum sem kosta
verður til að halda uppi einkabílism-
anum, að nú á að byggja brú yfir
Grafarvoginn sem mun kosta 3
milljarða kr. samkvæmt kostnað-
aráætlun. Þarna er einungis nefnt
eitt nýtt umferðarmannvirki.
Hvað gera aðrar þjóðir?
í Ósló er verið að leggja mikinn
hringveg neðanjarðar og var ákveð-
ið að leggja skatt á notendur einka-
bíia til að aðstoða við fjármögnun
mannvirkisins. Ákveðið var að láta
20% af þessum tekjum renna til
almenningssamgangna og gerir það
Guðrún Ágústsdóttir
„Þetta er sú framtíðar-
sýn sem við okkur blas-
ir og hefði mátt ætla
að í aðalskipulagi væri
bent á leiðir til að
minnka augljós nei-
kvæð áhrif aukinnar
einkabílanotkunar. En
ekkert slíkt er þar að
finna, því miður.”
á þessu ári um 700—800 milljónir
ísl._ kr.
í Bergen er verið að gera svipaða
hluti.
í Stokkhólmi er unnið markvisst
að því að minnka einkabílaakstur,
sérstaklega í miðborginni. Talað er
um að skipta borginni upp í reiti
og láta greiða fyrir að fara á einka-
bíl inn á svæðið, hækkandi gjald
eftir því sem nær dregur miðborg-
inni. Allur ágóði af þessum skatti
á að renna til uppbyggingar al-
menningssamgangna. Svipuð
markmið eru á dagskrá í Gauta-
borg.
í Rotterdam og Haag er unnið
eftir áætlun um að tvöfalda almenn-
ingssamgöngur fyrir árið 2010.
í Grönningen hefur gatnakerfinu
verið breytt þannig að þar komast
eingöngu strætisvagnar og hjól að
miðborginni.
I Róm og Flórens er einkabílaum-
ferð bönnuð í miðborginni frá kl.
7.30 til 19.30.
I Múnchen á að tvöfalda lengd
lestarteina fyrir árið 2000.
I Berlín eru uppi stórfelldar áætl-
anir í almenningssamgöngum. Hið
sama má segja um París, Belgrad,
Newcastle og í London er unnið að
lestartengslum milli Heathrow-
flugvallar og miðborgar. (Heimild:
Urban Transport 1990.)
Bandaríkjamenn eru tilbúnir til
að greiða aukaskatta í sínum
heimahéruðum til að hjálpa til við
að leysa umferðarvandamál. í skoð-
anakönnun sem gerð var í Kalifor-
níu í fyrrasumar kom í ljós að fólk
var tilbúið til að greiða 5 sentum
meira á bensínlítrann til að bæta
m.a. lestarkerfið. Hið sama er að
gerast í mörgum öðrum borgum og
fylkjum Bandaríkjanna. Og þar er
víða verið að bæta almenningssam-
göngur verulega. Má þar nefna
Washington DC, Chicago, San Di-
ego, Dallas, San Francisco, Seattle,
Los Angeles og Atlanta. I Kanada
er víða verið að byggja upp öflugar
lestar- og strætisvagnaferðir og
standa Kanadamenn mjög framar-
lega í þessum efnum.
Hingað til lands kom sérfræðing-
uf sem er að kanna bæjarskipulag
og orkunotkun í umferð í 22 bæjum
á Norðurlöndum. Hann sagði frá
því á fundi að tvær borgir í Kanada
hefðu valið ólíkar leiðir í umferðar-
málum:
I Detroit er minna en 1% ferða
um borgina með almenningsfarar-
tækjum en í Toronto er hlutfallið
yfír 70%. Afleiðingin er sú, að hans
mati, að Detroit er dauð borg en
Toronto er lifandi borg.
Hér á Reykjavík eru 6—7% ferða
með almenningsfarartækjum. Alls
staðar nema í Reykjavík.
AIls staðar virðist það vera höf-
uðmarkmið í umferðarskipulagi,
sérstaklega í miðborgum, að fækka
ferðum einkabíla — nema hér. Bíla-
geymsluhús eru höfð fá í miðborg-
um og alls ekki reynt að fullnægja
þar þörf fyrir bílastæði í miðborg-
inni sjálfri og ferðum strætisvagna
er fækkað.
í blaðinu European er mikil grein
um umferðarmál í borgum Evrópu
og þar kemur fram. sú skoðun að
útvíkkun á gatnakerfi sé ekki svar-
ið til lausnar umferðarvandamála —
slíkt kalli á enn meiri umferð — ef
eitthvað væri ætti að þrengja göt-
ur. Það þætti undarleg latína í
Reykjavík! í þessari sömu grein
segir einnig að bílar hafí lýst yfír
stríði á hendur jarðarinnar og það
sé stríð sem mannkynið megi ekki
láta þá vinna.
Reykjavíkurborg, þ.e.a.s. meiri-
hluti sjálfstæðismanna, verður að
endurskoða stefnu sína í umferðar-
málum. Tillaga mín var flutt til
þess að við fengjum upplýsingar til
að byggja framtíðarskipulag á. Ef
í ljós hefði komið að það væri þjóð-
hagslega hagkvæmt að stuðla að
því að mun fleiri ferðuðust með
almenningsfarartækjum einhvers
konar, þá hefði verið hægt að fá
til liðs við okkur bæði nágranna-
sveitarfélögin og e.t.v. ríkisvaldið,
sem enn tekur verulega skatta af
Strætisvögnum Reykjavíkur.
í þessari umræðu má heldur aldr-
ei gleyma því að um þriðjungur
borgarbúa hefur enga aðra ferða-
möguleika en strætisvagna. En það
eru aðallega börn og eldra fólk.
Minnihlutinn í borgarstjórn flutti
tillögu við fjárhagsáætlun fyrir árið
1990 um að leita nýrra leiða í al-
menningssamgöngum í borginni.
Var þar m.a. minnst á einteinunga
sem verið er að gera tilraunir með
víða um heim. I þessu sambandi
var bent á að í mörgum borgum
voru sporvagnar lagðir niður, en
verið er að koma þeim á aftur.
Þessari tillögu okkar var líka vísað
frá.
Nú liggur fyrir borgarstjórn önn-
ur tillaga um svipað mál. Það verð-
ur spennandi að fylgjast með afdrif-
um hennar.
I umræðu um tillögu mína í borg-
arstjórn 3. október sl. skýrði borg-
arstjórinn í Reykjavík frá því að
verið væri að skipa starfshóp um
útboð á akstri Strætisvagna
Reykjavíkur. Stórhugur borgar-
stjórnarmeirihlutans í almennings-
samgangnamálum virtist þannig í
því að fækka ferðum SVR og stefna
að einkavæðingu þeirra. Engar aðr-
ar kannanir má gera, ekki má leita
nýrra leiða, — afturhaldssjónarmið
ráða því miður ferð. Og skammsýni.
Breskur íhaldsmaður
harmar einkavæðingu
í þessu sambandi er fróðlegt að * 1
lesa viðtal við breskan íhaldsmann,
Douglas Smith, en það birtist í
Morgunblaðinu 8. október sl. Látum
hann hafa síðasta orðið í þessari
grein:
„Alls staðar í ríkjum Evrópu-
bandalagsins verða stjórnvöld að
styrkja almenningssamgöngur með
fé eigi þær að vera viðunandi. Rök-
semd þeirra er að hægt sé að flytja
fólk og varning hratt og örugglega
milli staða sé eðlilegt að styrkja
þessa starfsemi. Allir hagnist á því
þegar upp sé staðið að vegakerfíð
sé ekki ofnotað. Börn, gamalt fólk
og fátækir geta ekki ekið um í eig-
in bílum. Við höfum einkavætt sam-
göngurnar og uppskerum nú sífellt
færri strætisvagnaferðir, hækkandi
farmiðaverð... Ég varaði við
einkavæðingu í samgöngumálunum
en árangurslaust. Nú er ég smeyk-
ur um að sumir kjósendur eigi eftir
að launa okkur lambið gráa. Fjöldi
gamals fólks úti á landsbyggðinni
sem kosið hefur íhaldsflokkinn, er
mjög háður strætisvagna- og rútu-
ferðum. Þessir kjósendur fínna sárt
fyrir lélegri þjónustu einkafyrir-
tækjanna.”
llöfundur er varaborgarfulltrúi
Alþýðubandalagsins.