Morgunblaðið - 06.12.1991, Qupperneq 10

rr 10
rw Wðiktíú&BÍiÁÐÍÐ1 FðéffiöÁÍi&á^? 4)é§íMMíí! /:i 991
Hið góða, hið
illa og það ljóta
Bókmenntir
Skafti Þ. Halldórsson
Illugi .Jökulsson. Fógetavald.
Skáldsaga. Iðunn. 1991.
Fógetavald nefnist fyrsta skáld-
saga Illuga Jökulssonar. Bókin er
212 blaðsíður. Hér er á ferðinni
raunsæisleg frásögn úr sjávar-
þorpi. Aðkomumaður kemur í
þorpið og vekur tortryggni
þorpsbúa. I ljós kemur að fyrir-
ætlanir hans eru ískyggilegar.
Hann hyggst myrða illræmdan
mann sem von er á að taki við
yfirstjórn frystihússins í þorpinu.
Þessi granni söguþráður segir
vitaskuld varla hálfa söguna um
efni bókarinnar. Frásagnaraðferð
Illuga er nokkuð hefðbundin.
Hann notar sögumann til að segja
söguna. Sá er fógetinn á staðnum,
Jónas Lárusson.
Það er athyglisvert hversu
margir íslenskir rithöfundar hafa
valið að skrásetja sögur sínar út
frá sjónarhóli embættismanna,
presta, sýslumanna og fógeta. Það
er raunar ekki fráleitt að segja
að slíkar sögur myndi sjálfstæða
bókmenntagrein hér á landi innan
geira sakamálasagna. Ástæða
þessa vals á sjónarhorni er vafalít-
ið sú að með því móti geta höfund-
ar sameinað þá góðu yfirsýn yfir
viðfangsefnið sem yfirvaldið hefur
vegna afskipta sinna af þeim
glæpum sem eru tilefni sögunnar
og ákveðna íjarlægð frá því sem
byggist á stéttarmun.
Illugi notar sér þetta að nokkru
leyti. Jónas fógeti lætur óspart í
ljós skoðanir sínar á mönnum og
málefnum og frásögn hans af at-
burðum er oft ágætlega útúrdúra-
söm. En með þeim útúrdúrum er
leitast við að draga upp mynd af
þorpsbúum og einstaklingssögu
þeirra. Þannig fáum við hægt og
hægt mynd af þorpssamfélaginu.
Allmargar persónur koma við
sögu og einn helsti kostur sögunn-
ar er fundvísi höfundar á persónu-
einkenni sem gera þær eftirminni-
legar. Rúna á símanum veit allt
um alla í þorpinu, Ásdís, kona
fógetans, er hrollvekjufíkill, Frið-
rik vélamaður er ekki bara barns-
legur í hugsun heldur er hann eins
og risavaxið barn í vexti og svona
Bráðhressir bændur
Bókmenntir
Sigurjón Björnsson
Helgi Bjarnason: Bændur á
hvunndagsfötum, III. bindi.
Hörpuútgáfan 1991,172 bls.
Þetta er þriðja og síðasta bindið
í ritsafni sem hefur að geyma við-
tal við bændur. Alls hefur verið
rætt við fimmtán manns. I þessu
bindi eru viðtölin fjögur. Rætt er
við Egil Ólafsson bónda á Hnjóti í
Örlygshöfn, Eirík Sigfússon bónda
á Einarsstöðum-Sílastöðum í Glæsi-
bæjarhreppi, Björn Sigurðsson
bónda í Uthlíð í Biskupstungum og
Egil Jónsson bónda og alþingis-
mann á Seljavöllum í Nesjahreppi.
Öll eru viðtölin af svipaðri lengd,
35-40 bls. Mikið er af myndum í
öllum þáttum og hafa margar þeirra
verið teknar vegna þessarar bókar.
Hefur höfundur tekið þær myndir
sjálfur. Þess má geta að í öllum
tilvikum er bújörð viðmælanda
greinilega sýnd á korti. Hver þáttur
hefst á um það bil einnar bls. kynn-
ingu höfundar, auk þess sem
innrömmuð eru helstu kennimerki
hvers viðmælanda undir fyrirsögn-
inni: Hver er maðurinn? (Nafn,
heimili, fæðingardagur og ár,
menntun, störf, félagsstörf, heimil-
ishagir). Síðan hefst viðtalið eða
frásögnin sem er í fyrstu persónu
og skipt í smáþætti með millifyrir-
sögnum. Höfundur hefur þannig
gengið afar skipulega til verks og
unnið það af góðri og vandaðri fag-
mennsku og smekkvísi. Er vant að
Bók efir Gunn-
ar Þorsteinsson
ÚT ER komin hjá ísafold bókin
Spádómarnir rætast eftir Gunn-
ar Þorsteinsson.
í kynningu útgefanda segir: „í
bókinni lýsir höfundur því hvernig
spádómar Biblíunnar eru sífellt að
rætast í kringum okkur og hvernig
allt ber að sama brunni, nýrri
heimsskipan. Þjóðir heims riða- á
barmi gjaldþrots, hvarvetna ríkir
öngþveiti og upplausnarástand.
Þjóðir heims bíða lausnara ... Hand-
an við hornið vokir Antí-Kristur og
bíður þess að taka við heimsyfiráð-
um.
í bókinni leitar höfundur svara
við ýmsum spurningum: Hvert er
hlutverk Evrópubandalagsins? Ryð-
ur það kannski brautina fyrir komu
Antí-Krists? Hvað er burthrifning?
Hvað er Harmagedón? Er sviðið
sett fyrir komu Antí-Krists? Á
kannski aðeins eftir að draga frá
tjöldin?”
frumkvöðull að ferðaþjónustu
bænda og hefur komið upp mikilli
sumarhúsabyggð og sá fjórði gefur
sig að stjórnmálum og þjóðmálum.
Það er reisn yfir þessum mikil-
hæfu mönnum, heilbrigt stolt yfir
vel unnum verkum. Þetta er því
hressandi lestur. Þetta eru menn
sem lifa í verkum sínum, eru þar
allir af lífi og sál, fjarri öllu dapur-
legu sálargrúski, enda þurfa þeir
þess ekki með. Suma þessa menn
þekki ég raunar persónulega og hef
átt við þá góð og skemmtileg sam-
skipti. Því veit ég að sú mynd sem
hér er af þeim dregin er sannferðug.
Ánægju hafði ég af lestri þessar-
ar bókar og þykir hún holl og upp-
örvandi lesning á þessum tímum
barlóms og svartsýni.
Illugi Jökulsson
mætti lengi telja.
Jónas fógeti er önnur aðalpers-
óna sögunnar. Hann er metnaðar-
laus maður og kominn af allra
léttasta skeiði. Hans hugsjón í líf-
inu er að forðast öll vandræði.
Sjálfsímynd hans er fremur veik.
Hann er t.a.m. við og við að upp-
hugsa brandara sem hann heykist
síðan á að segja eða lætur þá frá
sér fyrir daufum eyrum.
Hin aðalpersóna sögunnar er
Guðleifur Jónsson. Hann er mið-
aldra leigubílstjóri fyrir sunnan
sem býr einn. Þetta er maður lí-
tilla sanda en nótt eina tekur hann
upp á sína arma eiginkonu eins
mestá illmennis landsins, Vil-
hjálms Ágústs Þóroddssonar, sem
ættaður er frá þorpi fógetans, og
hafði hann hrakið konuna að heim-
an. Guðleifur verður ástfanginn
af henni. Þegar Vilhjálmur eða
Villi Tóta, eins og þorpsbúar nefna
hann, tælir konuna til sín aftur
fyllist Guðleifur hatri. Hann
hyggst skjóta illmennið sem nú
er á leið í þorpið til að taka við
rekstri frystihússins. Hér- eru því
aðstæður því líkastar sem við
þekkjum úr bíómyndum úr villtra
vestrinu. Það er varla tilviljun að
Illugi lætur ungan þorpsbúa nefna
fógetann sheriff.
Meginviðfangsefni bókarinnar
er raunar af siðferðislegum toga
spunnið. Jónas á sjálfur harma að
hefna gagnvart Villa Tóta því að
skálkurinn hafði stungið undan
honum í æsku og skilið æskuást-
vinuna eftir í sárum sem aldrei
gréru. Af þeim sökum tekur Jónas
að velta íýrir sér hvort slíkt dráp
geti verið réttlætanlegt. Að vísu
kemur hann í veg fyrir með fógeta-
valdi sínu að Guðleifur drepi Villa
Tóta. En eftir stendur spurningin
um réttmæti þess enda er okkur
gefið í skyn að Villi muni kremja
þorpsbúa undir hæl sínum. Er þá
fógetavaldið til að vernda slíka
menn eða eiga menn kannski að
virkja hatur sitt gegn þeim?
í sjálfu sér eru spurningar þess-
ar fyllstu athygli verðar. Hins veg-
ar finnast mér efnistök höfundar
þegar að þessum þætti sögunnar
kemur full óljós og fljótandi. Þau
eru raunar helsti veikleiki hennar.
Þannig verður illmennska Villa
Tóta aldrei nógu sannfærandi og
áþreifanleg til að slíkar spurningar
brenni á okkur. Margir fara illa
með aðra menn án þess að við
óskum þeim dauða. Þar að auki
er Guðleifur Jónsson það lítill bóg-
ur að lesandi á alla tíð bágt með
að trúa því að hann þori að drepa
Villa Tóta hvað þá að hann hafi
nógu sannfærandi tilefni til þess.
Þrátt fyrir þessa veikleika sög-
unnar er hér á ýmsan hátt vel af
stað farið. Sagan er læsileg, frá-
sagnargleðin mikil og textinn
sjálfur býsna góður. Illugi kann
töluvert fyrir sér í fimleikum orðs-
ins. Persónur eru margar athyglis-
verðar og þá er höfundur fundvís
á ýmis smáatriði og skondin tilvik
sem gera skáldsögur skemmtileg-
ar.
Helgi Bjarnason
sjá að miklu betur sé hægt að gera.
Olíkir eru þessir fjórir bændur
sem við er rætt og hver er af sínu
landshorni. En margt eiga þeir þó
sameiginlegt. Allir eru þeir hörku-
duglegir, ódeigir og óvílsamir enda
liggur mikið eftir þá. Þeir eru allir
um og yfir miðjum aldri. Þeir hafa
stundað búskap um árabil af mik-
illi reisn, en allir eiga þeir jafnframt
önnur hugðarefni. Einn er fræðagr-
úskari og hefur komið upp merku
byggðasafni. Annar hefur gegnt
forystu í sveitarmálum, verslunar-
og markaðsmálum. Sá þriðji er
Gunnar Þorsteinsson
„Keramikskúlptúr”
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Listakonan Borghildur Óskars-
dóttir hefur á undangengnum árum
vakið á sér athygli fyrir samfelld
og markviss vinnubrögð á því sér-
staka sviði sem hún hefur haslað
sér völl, og hefur verið nefnt
keramikskúlptúr.
Er þá um að ræða, að forma og
móta í Ieir eftir fijálsu hugarflugi,
brenna svo við ákveðið hitastig,
þannig að þótt gerendur hafni hin-
um hefðbundnu markmiðum list-
greinarinnar og öllu notagildi full-
komlega, þá eru þeir sjálfu vinnslu-
ferlinu trúir.
Borghildur kemst á þennan hátt
eins nærri því að vinna sem frjáls
skapandi skúlptúrlistamaður og
hugsast getur og er næsta fátt
skylt með verkum hennar og hefð-
bundinni leirlist, fyrir utan það að
■ hún bætir sums staðar við steyptu
gleri.
Hin síðari ár hefur Borghildi
tekist að helga sig listsköpun ein-
vörðungu og á tímabilinu hefur hún
tekið þátt í fjölda sýninga víða um
heim og hefur list hennar m.a.
verið kynnt í víðlesnum fagblöðum.
Er svo er komið, er raunar margt
það í leirlist orðið næsta algengt,
sem stakk mjög í stúf fyrir nokkr-
um áratugum og rataði á listiðnað-
arsöfn fyrir nýstárleika og óvenju-
lega meðhöndlun efniviðarins.
Menn voru þá ekki vanir því að
hið hefðbundna lögmál notagildis-
ins væri brotið, en í dag er þetta
kennsluaðferð í listaskólum og iðk-
að af fjölmörgum, en á Norðurlönd-
um þó aðallega konum að ég best
veit, og þó getur aðferðin naumast
talist kvennalist.
En nú, þegar óvenjuleg með-
höndlun efniviðarins er orðin að
harla hversdagslegri athöfn innan
keramik- eða leirlistarinnar, þá
gera menn að sjálfsögðu mun rneiri
kröfur til Iistrænnar úrfærslu og
það er í þeirri hringiðu sem Borg-
hildur hrærist um þessar mundir.
Maður getur og séð það á verk-
um hennar, að hún er sér þess fylli-
lega meðvitandi og hefur markað
sér þá stefnu, að aðlaga list sína
nútíma hugsun í almennum skúlpt-
úr, en vera þó trú hinni uppruna-
legu vinnsluaðferð. Jafnframt legg-
ur Borghildur mikla áherslu á upp-
setningu sýninga sinna, svo að
jafnvel má jafna við hinar svoköll-
uðu ínnsetningar (Installation).
Form tekur við af formi og afstaða
hverrar einingar ræður staðsetn-
ingu annarrar. Og þótt slíkt væri
einnig gert hér áður fyrr er þetta
meira meðvitað sem lífræn sköpun.
Fyrir mitt leyti þá fínnst mér
Kjarvalsstaðir ekki sérlega vel
fallnir fyrir innsetningar nema með
ærnum tilkostnaði, sem einstakl-
ingar ráða naumast við og einkum
á hið gljáandi parketgólf mikinn
þátt í því.
Þannig njóta verk Borghildar sín
að mínu viti hvergi nærri nógu vel
í Austursalnum, þar áem þau eru
staðsett, og auk þess ertir hið freka
loft, sem trónir yfir einföldum og
vinalegum skúlptúrverkunum sjón-
taugarnar. Þá er lýsingin hvergi
nærri nógu góð og sveigjanleg fyr-
ir skúlptúrverk af þessari gerð. Hér
skiptir nefnilega öllu máli að allt
leggist á eitt og að hvert verk og
um leið heildin fái notið sín, styrki
hvert annað svo að úr verði rismik-
ill samhljómur.
Borghildur beitir mjög öguðum
vinnubrögðum og auðséð er að hún
þekkir miðil sinn fram í fingurgóma
Borghildur Óskarsdóltir
og reynir til hins ýtrasta að ná
sterkum heildaráhrifum úr hveiju
verki fyrir sig, þrátt fyrir að hún
seti sér ströng takmörk um form-
ræna útfærslu.
Það eru 25 verk á sýningunni,
flest á gólfi, og hlykkjast þau á
ýmsa vegu, oftast aflöng, sum opin
en önnur lokuð og sycn- kemur
steypta glerið sem virkar stundum
eins og loftkennd augu er rýna út
í tómið t.d. í samstæðunni „Stafur”
(4 og 5). Verkin sem mér þóttu
skila sér best við þessar aðstæður
voru þó súlurnar, er minna á ein-
falt „tótem” og t.d. 7 og 17, en
þó einkum 19, sem er þeirra svip-
mest ásamt því að lýsingin gengur
hér upp og styrkir verkið.
í heild staðfestir sýningin styrk
Borghildar sem framsækins lista-
manns á þroska- og framabraut.