Morgunblaðið - 06.12.1991, Síða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 6. DESEMBER 1991
GRYLU SAGA
Bókmenntir
Skafti Þ. Halldórsson
Tryggvi Emilsson: Konan sem
storkaði örlögunum. Skáldsaga.
Útgefandi: Stofn. 1991.
Daufleg er sú mynd sem nútíma-
menn gera sér af náttúrvættum
Islands enda veruleikinn og draum-
arnir sem kveiktu þær horfnir.
Helst öðlast þessar verur líf í kring-
um jólin, einkum þær sem tengjast
þeim, Grýla, Leppalúði og hyski
það. Raunar er hin nýja forfrömun
þeirra að mestu leyti komin utan-
lands frá eftir að landsmenn tóku
að rugla saman jólasveinum og al-
þjóðlegum hugmyndum vöru- og
auglýsingasamfélagsins um anda
jólanna. En nú ber nýrra við.
Tryggvi Emilsson sendir um
þessar mundir frá sér bók sem hann
nefnir Konan sem storkaði örög-
unum. Sannast sagna kom efni
hennar mér á óvart. Síst af öllu
átti ég von á ævisögu Grýlu frá
Tryggva hendi. En nú er hún sem
sé komin út og á bólakaf í jólabóka-
flóðið. Grýlusaga þessi höfðar raun-
ar að mínu mati fremur til fullorð-
inna en bama. Sagan er ævintýri
um sterka konu. Tryggvi heldur sig
ekki við hefðbundna ímynd Grýlu
eins og hún birtist okkur í hinum
aðskiljanlegustu þulum og barna-
gælum heldur fléttar hann að
mörgu leyti nýja sögu úr ýmsum
þjóðsagnaminnum, ævintýrum og
þeim veruleika sem þær eru
sprottnar úr. Við kynnumst upp-
runa Grýlu, barnæsku hennar, full-
orðinsárum og elli. Líf hennar er
barátta hreppsómagans sem kemst
í þokkalegar álnir og hjálpar öðrum
slíkum til þroska. Grýla er líka
móðir og ástkona.
Athyglisverðustu eðlisþættir
Grýlu eiga furðumikið sameiginlegt
með verkalýðsbaráttumanninum
Tryggva Emilssyni, réttlætiskennd
sem gerir hann að ógnvaldi yfir-
valdsins og hollvini snauðra ómaga
og frelsiskennd svo sterk að hún
unir sér lítt í þeim 19. aldar mann-
heimi þar sem kúgun og barnamis-
þyrmingar eru daglegt brauð. Hug-
sjón hennar um að mennta ómag-
ana með bókina Harmóníu að vopni
er einnig mjög í samræmi við hug-
myndir íslenskrar alþýðuhreyfingar
á fyrri hluta 20. aldar um menntun
fólksins svo að það gæti fundið
samhljóm með öðru fólki og náttúr-
unni. Um Grýlu segir höfundur
raunar: „Það var hennar eðli að
hlynna að smælingjum meðal
manna.” (S. 111.)
Aðrar persónur sögunnar gegna
litlu hlutverki. Meira að segja Lepp-
alúði er fyrst og fremst karldula
sem gagnast Grýlu í fletinu hennar
Sögusviðið er tvískipt. Fyrri hlut-
inn gerist meðal manna en í síðari
hluta sögunnar yfirgefur Grýla
mannheima og heldur á vit náttúr-
unnar. Hún gerist hellisbúi.
Tryggvi fer sem fyrr segir í
gnægtarbrunn íslenskrar þjóðsagna
til að leita sér fanga. Alls konar
furðuverur eru sjálfsagðar í þeim
þjóðsagnaheimi. Sjálf er Grýla kom-
in af bergiisum en auk þess koma
við sögu huldufólk, nykur og sækýr
svo , að eitthvað sé nefnt að
ógleymdum marbendli þeim sem
verður stóra ástin í lífLGrýlu. Með
honum eignast hún dótturina, Leið-
indaskjóðu, en í henni sér Grýla
drauma sína og þrár rætast því að
stúlkan sú hefur söngrödd svo fagra
að kóngurinn ákveður að styrkja
hana til söngnáms. Meira máli
skiptir þó að hún opinberar innstu
rök tilverunnar með söng sínum:
„Og það sýndist Grýlu að gróðurlíf
þar um slóðir tæki við sér, rétt eins
og blóm í haga, ásamt grænum
grösum, hefðu eyru til að hlusta
með og tilfínningu til að njóta söng-
listar, lífið hlaut að vera allt af einni
rót, jafn mennskt og ómennskt, allt
sem lífsanda dregur.” (S. 89.)
Stíll sögunnar dregur dám að
viðfangsefninu. Hann líkist um
margt stíl þjóðsagna og ævintýra.
Mikið er um alls kýns orðatiltæki
Tryggvi Emilsson
án þess þó að fornyrði tefji fyrir
lesanda. Málið er ljóðrænt á köflum
og ef grannt er skoðað sést að höf-
undur grípur víða til stuðla til að
ná fram léttleika og lipurð: „Væri
lognmolla yfír landgrunninu æfði
Leiðindaskjóða nið linda og lækja
og að jöfnu hljómtök fossa og fall-
vatna ...” (s. 89). Óviða hef ég raun-
ar lesið kjarnbetra' og fegurra mál.
Það er í senn gamalt og nýtt.
Konan sem storkaði örlögun-
um er ekki bara Grýlusaga. í mín-
um huga minnir margt í henni á
þroskasögu höfundarins sjálfs. Hin
aldni sagnasjóður, Tryggvi Emils-
son, getur líkt og Grýla í lok sög-
unnar horft sáttur yfír farinn ævi-
veg enda hefur hann verið „fremur
veitandi en þurfandi” (s. 111). Hann
er enn á ferð og vonandi með fleiri
sögur í farteskinu.
Saga eftir Gordimer
ÚT ER komin hjá Máli og menn-
ingu skáldsagan Saga sonar
míns eftir suður-afrísku skáld-
konuna Nadine Gordimer.
í kynningu útgefanda segir
m.a.: „Sagan segir frá lífi þel-
dökkrar fjölskyldu sem markað er
af baráttu gegn aðskilnaðarstefn-
unni. Sögumaður er drengur á
unglingsaldri sem kemst að því að
faðir hans á í ástarsambandi við
hvíta konu. Því fylgja margvíslég
átök í einkalífí og stjórnmálabar-
áttu. I bókinni tvinnast saman frá-
sögn af ástandinu í Suður-Afríku
og saga um ást -- ást karlmanns
á tveimur konum, ást föður og
sonar og frelsisástina.”
Þetta er önnur skáldsagan eftir
Nadine Gordimer sem kemur út á
íslensku, í fyrra kom út eftir hana
Heimur feigrar stéttar. Gordimer
hlaut Nóbelsverðlaunin í bók-
menntum árið 1991 og er Saga
sonar míns nýjasta skáldsaga
hennar.
Ólöf Eldjárn þýddi bókina sem
er 220 blaðsíður. G. Ben prent-
stofa hf. prentaði.
Saga ur sam-
tímanum
Bókmenntir
Eðvarð Ingólfsson
Jón Dan:
Kjarri og skemmubófarnir.
Skjaldborg 1991.
Kjarri og skemmubófarnir nefnist
nýjasta verk Jóns Dans. Flestir, sem
heyra bókarheitið í fyrsta sinn og
líta kápumyndina augum, gætu auð-
veldlega haldið að hér væri á ferð
reyfarasaga. Ljótur karl hleypur
niður stiga með skelfdan strák á
herðunum. En svo er þó ekki. Þetta
er raunsæ saga sem fjallar um innri
og ytri veruleika ungs drengs. Káp-
umyndin er tákn um það sem gerist
í sálardjúpum aðalpersónunnar þeg-
ar tilveru hennar er ógnað. Þá
ímyndar hún sér að „krakkasafnar-
inn” eða „skemmubófarnir” ætli að
gera sér mein. Óttinn á rætur í sekt-
arkennd. Aðalpersónunni finnst hún
flækjast fyrir í lífi foreldra sinna.
Jón Dan er mjög fimur með penn-
ann. Hann fléttar lýsingum á dapur-
legum hliðum mannlegrar tilveru
haganlega inn í spennandi og
skemmtilega atburðarás. Slíkt er
aðeins á færi snjallra stílista. Undir-
tónn sögunnar er alvarlegur en á
vfirborðinu ræður góð kímnigáfa
höfundarins ríkjum.
Foreldrar Kjarra eru skildir að
skiptum en það er reynt að halda
því leyndu fyrir honum. Þó að höf-
undurinn segi söguna aðallega frá
sjónarhóli drengsins fellur hann sem
Nadine Gordimer
Jón Dan
betur fer ekki í þá gryfju að dæma
allan heiminn út frá þörfum hans.
Hann lýsir einnig togstreitu og
vanlíðan foreldranna og gefur þann-
ig sögunni meiri vídd en ella. Pabbi
Kjarra „faðmáði hann að sér og
grét beisklega” þegar hann kvaddi
hann hálfsofandi síðla kvölds og
mamma hans „reyndi að fela tárin”
þegar hann birtist eitt sinn óvænt.
Frásögnin nær hámarki þegar
Kjarri kemst að því að pabbi hans
er farinn að búa hjá „einhverri kell-
ingu” vestur í bæ. Mér fínnst lausn
sögunnar eini veiki hlekkur hennar.
Kjarri umturnast í fyrstu heimsókn-
inni á heimili „kellingarinnar” og
heimtar að pabbi hans snúi til baka.
Og honum verður að ósk sinni á
staðnum. Hér er lýst atburðarás sem
i sjálfu sér gæti gerst en hún er
einfölduð ansi mikið; það hefði mátt
teygja meira á henni, vinna hana
betur, gera hana trúverðugri.
En hvað um það? Styrkur sögunn-
ar felst í því hvað höfundurinn hef-
ur næman skilning á börnum, hug-
arheimi þeirra og tilfinningum.
Hann dregur upp minnisstæðar
myndir af einlægni og einfeldni
barna annars vegar og ístöðuleysi
og tvöfeldni fullorðinna hins vegar.
Margt má af þessari sögu læra um
samskipti foreldra og barna um leið
og notið er skemmtunar af henni.
SIEMENS
Með SIEMENS heimilistœkjum verður lífið léttara!
Traustir umboðsmenn okkar eru víðs vegar um landið!
Akranes: Rafþjónusta Sigurdórs, Skagabraut 6.
Borgarnes: Glitnir, Fálkakletti 13.
Borgarfjöröur: Rafstofan Hvítárskála.
Hellissandur: Verslunin Blómsturvellir, Munaöarhóli 25.
Grundarfjöröur: Guðni Hallgrímsson, Grundargötu 42.
Stykkishólmur: Skipavík, Hafnargötu 7.
Búöardalur: Versl. Einars Stefánssonar, Brekkuhvammi 12.
ísafjöröur: Póllinn hf., Aðalstræti 9.
Blönduós: Hjörleifur Júlíusson, Ennisbraut 1.
Sauöárkrókur: Rafsjá hf., Sæmundargötu 1.
Siglufjörður: Torgið hf., Aðalgötu 32.
Akureyri: Sír hf., Reynishúsinu, Furuvöllum 1.
• Húsavík: öryggi sf., Garðarsbraut 18a.
• Þórshöfn: Norðurraf, Langholti 3.
• Neskaupstaöur: Rafalda hf., Hafnarbraut 24.
• Reyöarfjöröur: Rafnet, Búðareyri 31.
• Egilsstaöir: Raftækjav. Sveins Guðmunds., Kaupvangi 1.
• Breiödalsvík: Rafvöruv. Stefáns N. Stefánss., Asvegi 13.
• Höfn í Hornafiröi: Kristall, Hafnarbraut 43.
• Vestmannaeyjar: Tréverk hf., Flötum 18.
• Hvolsvöllur: Kaupfélag Rangæinga, Austurvegi 4.
• Selfoss: Árvirkinn hf., Eyrarvegi 29.
• Garöur: Raftækjav. Sigurðar Ingvarssonar, Heiðartúni 2.
• Keflavík: Ljósboginn, Hafnargötu 25.
c to
OxO*
3<q
1=8
D O*
i§
3 2:
oS
7T —j-
7T*=i.
Q Q'
1-
D 7?
qS
=ZO
Q<°
3
Q.