Morgunblaðið - 18.12.1991, Page 26

26
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 18. DESEMBER 1991
Aftaka smábátaútgerðar
eftir Birgi
Hermannsson
Sá flokkur trillukarla sem átti
trillur undir 6 tonnum og valdi sér
aflamarkið um sl. áramót, er svo
gott sem horfínn af sjónarsviðinu.
Það tók ekki nema þessa fyrstu 8
mánuðina, að afmá þá að mestu
úr kerfinu. Við úthlutunina í sept-
ember sl. lentu þeir sem eftir voru
flestir undir hungurmörkunum,
hafa orðið að selja kvótann sinn
og ganga nú um með hendur í
vösum og bátamir þeirra lítils eða
einskis virði.
Það er ekki alveg rétt sem and-
stæðingar veiðileyfisgjaldsins
halda fram, að það fé sem varið
er til kvótakaupa, verði eftir sem
áður í veltu útgerðarfyrirtækjanna.
Úgerðir sem selja eilífðarkvótann,
oftar en ekki smábátaeigendur, eru
í fletum tilfellum að pakka saman
og hætta alfarið í útgerð.
Hugsanlega mætti taka upp
veiðileyfagjaldið í stað kvótakerfis-
ins, ef treysta mætti því að þeir
stjómmálamenn sem með stjórn
landsins fara á hverjum tíma,
gætu staðist freistinguna að mið-
stýra því, eins og þeir hafa gert á
öðmm sviðum sjávarútvegsins í
gegnum tíðina. Sporin hræða.
Ef að líkum lætur, myndu gælu-
fyrirtæki þeirra er í stjórn væm á
hveijum tíma, eiga möguleika á
að fá víkjandi lán, eða jafnvel að
pennastrikum yrði lofað undir rós,
ef illa gengi hjá þéim. Þau fyrir-
tæki sem ekki væru í náðini hjá
úthlutunarmönnum færu á hausinn
í hinum endalausa „sósíalisma and-
skotans" íslenskra stjórnmála.
Það er eins víst og dagur fylgir
nótt, að krókaleyfið verður afnum-
ið, enda þarf akki að breyta neinum
lögum til þess. Það væri gjörsam-
lega siðlaust að láta það haldast
eftir að hundraðir manna sem
glöptust á að velja aflamarkið hafa
misst atvinnu sína og afkomu-
möguleika. í réttarríkinu hlýtur
það sama að ganga yfir alla, skyldi
maður ætla. Svo er það aftur jafn-
víst að smábátaútgerð mun leggj-
ast af hér á landi um og uppúr
1995, að kalla. Smábátaeigendur
hafa litla sem enga möguleika á
að kaupa kvóta í samkeppni við
öflug útgerðarfyrirtæki og hagn-
aður stórútgerðarfyrirtækjanna
kemur ekki frá því að snudda í
smábátaúgerð.
Kerfi réttarríkisins
Hvernig skyldu svo hin voldugu
útgerðarfyrirtæki fara að því að
kaupa viðbótarkvóta? Svo vel vill
til að sum útgerðarfyrirtæki á ís-
landi eru allt í einu farin að sýna
hagnað og hefur það ekki oft hent
áður. Gerum því skóna að útgerð-
arfyrirtæki sjái fram á 100 milljóna
króna hagnað á árinu. Hvað er þá
til ráða? Nú er ekki svo brýn þörf
á að kaupa tap annars fyrirtækis.
Það eru slegnar margar flugur í
einu höggi. Keyptur er kvóti fyrir
þessar 100 milljónir og skatturinn
verður þar með af nær helming
þeirrar upphæðar vegna þessarar
frábæru fjárfestingar. Síðan eru
þessar 100 milljónir afskrifaðar á
næstu 5 árum, þ.e. 20 milljónir á
ári, og þar með hefur skatturinn,
þ.e. ríkið, greitt fyrir kvótakaup
hins öfluga fyrirtækis, svo til upp
í topp. Geri aðrir betur. Rökleysan
í öllum þessum ferli er með slíkum
eindæmum að menn vilja helst
ekki hugsa þetta dæmi til enda,
heldur slá því frá sér. Hvernig má
það vera, að hægt sé að afskrifa
lifandi fisk á Halanum eða Sel-
vogsbanka, sem þessir sömu menn
ætla sér og erfingjum sínum einum
að veiða svo lengi sem landið verð-
ur í byggð? Flestallir þeir útgerðar-
menn sem eru að afskrifa fisk,
eiga einnig nokkur hundruð eða
þúsund tonn, sem þeir fengu út-
hlutað ókeypis frá ríkinu í upphafi
og engin leið er að afskrifa eða
bókfæra, en þau erfast.
Hagræðingarorðaleppurinn
Því er haldið fram að kvótakerfið
hafí í för með sér mikla hagræð-
ingu innan útgerðarinnar, allavega
verði svo innan tíðar. Hagræðingin
á m.a. að myndast af því að heim-
ilt er að framselja kvótann að vild
UR HUGSKOTI
Ingimár Erlendur Sigurðsson rithöfundur
Bókastríð
Bókaútgáfa fyrir jólin minnir
fremur á skotrhíð en flóð — bóka-
flóð, eins og sagt er. Skothríð þar
sem margir hníga sárir, falla á
líkhvítan pappír eins og merking-
arlausir bókstafir. Bókastríð væri
því réttnefni. Það er miskunnar-
laust stríð, einkum höfundum, en
einnig útgefendum — og jafnvel
lesendum; eins og stríð allra við
alla, allsheijarstríð.
Ef líkingu við flóð er haldið,
þá ætti að kafa dýpra og tala um
syndaflóð, þar sem Nói og fjöl-
skylda komust ein manna af,
ásamt eintökum af öllum dýrateg-
undum — sem hvorki vom læs
né skrifandi.
En þó mikil synd búi í bókum,
ekki síst jólabókum, er flóð vart
við hæfi; til þess er svokallað bók-
aflóð of þurrt fyrir síþyrstan anda,
lítið um lífsins vatn: einn og einn
dropi sem fellur í vitund eins og
tár, eins og ljóð. Stakir dropar
mynda ekki flóð, þeir em eins og
vinjar í eyðimörk.
Skotrhíð er betur við hæfi, þó
ekki væri nema vegna hávaðans
sem fylgir bókaútgáfu; en hún
ætti að vera kyrrlát, ekki aðeins
vegna jóla — heldur vegna bóka,
sem em í eðli sínu þöglar og ein-
ar með lesanda og sálarþröng
hans, þar sem þær eiga heima sem
hvergi annars staðar.
Hávaðinn kringum þessa þögn,
skothríðin, er orðinn meiri en hríð-
skotabyssur popphljómlistar-
manna framleiða, hljóðfæri þeirr-
ar hávaðakynslóðar. Síðasti griða-
staður sálar, bókin, síðasta vígi
þagnar, er að falla fyrir bók-
menntabröskurum — og skáldin
með.
Allir fjölmiðlar, útvörp, blöð,
sjónvörp, verða á aðdraganda frið-
arhátíðar, aðventu, að fallbyssum
þeirra sem segja í nafni bók-
mennta sálUm stríð á hendur.
Dögum og vikum saman dynur á
þeim skothríð: kauptu, kauptu,
kauptu; uns allir vitundarveggir
eru hmndir og hvergi skjól —
þagnarskjól — í þessu ómerkilega
sölustríði, þessu ágenga hávaða-
stríði, þessu andlausa bókastríði.
Vígvellir þess færast inn í bó-
kelska vitund, þar sem barist er
um hveija bók og hvern höfund.
Hershöfðingjar þessa stríðs,
stofnendur þess, eru bókaútgef-
endur, auglýsingar eru víkinga-
sveitir þess, fótgöngulið þess eru
umtal, liðforingjar þess em gagn-
rýnendur, peningar eru herná-
mslið þess, fórnarlömb þess les-
endur — og rithöfundar.
Um hvað er svo barist? Um fé
og frægð og frama, vanhelga
þrenningu heimsins, sem er eins
og skrumskæling af heilagri
þrenningu. Þar kemur fé í stað
frelsunar, frægð í stað dýrðar,
frami í stað helgunar. Féð rennur
til útgefanda, en frægðin og fram-
inn til rithöfunda.
Búnar eru til metsölubækur og
höfundar, settar á svið skotkeppn-
ir: hver geti skotið — flesta hugi,
kaupenda, gefenda, lesenda. Tí-
undaðar eru svörtum stöfum á
hvíta blaðveggi, síður blaða, meira
og minna tilbúnar markatölur —
markaðstölur. Eins og í kauphöll,
þar sem braskarar kaupa verð-
bréf, vilja flestir höndla bækur
sem hæst em metnar að sinni;
eignast hlutabréf — í vinsældum,
þeirra höfunda sem taldir eru
hittnastir.
Baráttan er því hörð um kaup-
endur og gefendur bóka, hver
muni njóta mestrar hylli lesanda
um stundarsakir. Þegar skothríð-
inni er lokið, að baki jóla, þegar
bókastríðinu er lokið, þá er eins
og flestar þessara bóka hafi aldr-
ei komið út: þær eru dauðar og
höfundar þeirra líka — sem rithöf-
undar.
Þótt flest séu skotin í þessu
hégómastríði púðurskot, enda við
hæfí flestra bóka, þá er einnig
skotið föstum skotum; framdar
skyndiaftökur. Dauðadómar eru
felldir af einskonar herrétti, sem
tekur aðeins mið af sjálfum sér
og hafnar í raun áfrýjun. Gagn-
rýnendur era ábyrgir fyrir þeim
föstu skotum, þó dregið hafi úr
einsýni þeirra og yfirgangi; enda
margir sárir eða fallnir sjálfir og
komnir til sögu öllu fijálsbornari
ungliðar í þeirri stétt.
Hörmulegastar eru samt þær
aftökur, sem komnar eru í tísku
og birtast í mynd ævisagna. Þær
eru ýmist skráðar af þeim sem
lifðu þá ævi eða fengnir til þess
leigupénnar. En það breytir ekki
því að þær jafngilda flestar sjálfs-
morði, eða sjálfsvígi eins og nú
er hjásagt. Hver bókarhöfundur
af öðrum gengur fram á vígvöllinn
og hefur skothríð á náunga sinn,
vopnaður sjálfsréttlætingu — og
fellur fyrir eigin tilverknað; því
eftir sigur er ekkert eftir nema
ósigur.
Enginn sjálfhverfingur lifir af
ævisögu sína, óskmynd sína og
ímynd, hún miklar höfund sinn,
uns hann springur og verður nán-
ast að engu — minni en hann
var. Meira að segja snillingur eins
og Stefan Zweig neyddist til að
svipta sig lífi, fremja raunverulegt
sjálfsmorð, eftir ævisögu sína
Veröld sem var, svo hann lifði
hana af í ódauðleika.
Það er ekki á færi mistækra
ævisagnahöfunda íslenskra að
leika slíkt eftir og styrkja þannig
ímyndun um ódauðleika í annarra
augum; til þess em þeir þegar of
forgengilegir. Þeir verða að halda
áfram að vera samviskuleysis-
fangar jólamánaðar, haldnir
sjálfsréttlætingu sem gyllir yfir-
sjón þeirra, en leiðir til dauða —
í bókargröf.
Hvað er svo helst til varnar
gegn skothríð, púðurskotum jafnt
sem föstum skotum, hvað er til
varnar gegn þessum hávaða, hvað
til varnar í þessu stríði gegri sál-
inni? Það sama og gildir gagnvart
öllum styijöldum. Neita að gegna
herþjónustu og taka þátt í þessu
bókastríði, neita að hlýða hers-
höfðingjum þess — auglýsingum,
áróðri, umtali. Hver og einn skyldi
læsa augum og hlustum á meðan
þessi ósköp standa yfír, skothríð,
aftökur og sjálfsmorð.
Þannig varðveitist dómgreind
gagnvart bókum, sem teknar
skulu til hljóðlesturs úr kyrrð;
þannig lifa bækur, lesendur, höf-
undar af: ein og ein bók opnast
og skýtur — rótum í hjartastað;
þannig fellur eitt og eitt tár, sem
aldrei verður kennt við flóð.
Birgir Hermannsson
„Smábátarnir eru lagð-
ir til hliðar, sumir ný-
smíðaðir og eilífðar-
kvótar þeirra fluttir
yfir á nýsmíðuð flaka-
frystiskipin, sem síðan
eru í beinni samkeppni
við frystihúsin í landi
um fiskinn. Atvinna
dregst óhjákvæmilega
saman og verstöðvar
smábátaútgerðar koma
til með að leggjast af.“
og fækka þannig skipunum. Satt
best að segja, hefur þetta oft á
tíðum virkað þveröfugt, a.m.k.
hvað togaraflotann varðar. Hafi
menn þar á bæ einhverra ástæðna
vegna ekki náð kvótanum sínum,
s.s. vegna vélarbilunar eða uppá-
fallandi óáran, að ekki sé nú talað
urh að þeir séu skussar, þá hafa
þeir einfaldlega fleytt sér áfram
með því að leigja til annarra þann
fisk sem þeir sáu fram á að geta
ekki veitt sjálfir. Ef blessaður kvót-
inn hefði ðkki verið kominn til sög-
unnar, væri oft á tíðum fátt til
bjargar, að því tilskyldu að ríkið
hlypi ekki undir bagga. Þær toga-
raútgerðir sem lagt hafa upp laup-
ana í seinni tíð, hafa undantekn-
ingarlaust lent í þeim hremmingum
vegna þess að frystihús þeim tengd
voru orðin það skuldsett að enginn
réð neitt við neitt.
Fyrir tveimur áratugum var svo
komið að enginn vildi helst eiga
eða gera út togara. Nú er enginn
maður með mönnum í útgerð,
nema hann eigi togara fyrir landi.
Varlá er sá vertíðarbátur eða hum-
arpungur endurnýjaður að ekki
komi togari í staðinn. Þó að lengd
togarans sé e.t.v. ekki sú sem út-
gerðarmaðurinn hefði helst kosið
sér, er það bætt upp með því að
hafa nokkurra þúsunda hestafla
vélar um borð, sem gefa afl til að
toga með hvaða stærð af trolli sem
er, hvar sem er.
Næsta skref hefur heldur ekki
látið á sér standa. Þessir „bátar“
eru margir hannaðir með það fyrir
augum að í þá megi setja, ef það
er ekki þegar fyrir, vinnslusal og
frystilest. Að þessu loknu kallast
„bátarnir“ flakafrystiskip, frysti-
togari' er víst eitthvað annað, eða
hvað?
Fjölgunin í togaraflotanum fer
öll fram bakdyramegin, væntan-
lega í því augnamiði að menn taki
ekki eftir henni. Af hveiju skyldi
þessi ásókn í að komast yfir skut-
togara, helst frystitogara, vera slík
sem hún er? Svarið liggur tæplega
í því að lífsreyndir útgerðarmenn,
sem beijast um í kerfinu til að
breyta fleytum sínum í togara,
geri það með því hugarfari að
hlaupast fýrir björg fjárhagslega.
Hveijir skyldu það svo vera sem
sækjast mest eftir eilífðarkvótum
smábátaútgerðanna?
Smábátarnir eru lagðir til hlið-
ar, sumir nýsmíðaðir og eilífðark-
vótar þeirra fluttir yfir á nýsmíðuð
flakafrystiskipin, sem síðan eru í
beinni samkeppni við frystihúsin í
landi um fiskinn. Atvinna dregst
óhjákvæmilega saman og ver-
stöðvar smábátaútgerðar koma til
með að leggjast af.
Hið miðstýrða kvótakerfi, sem
Halldór Ásgrímsson barði í gegn
með slóttugheitum, stuðlar að því
leynt og ljóst að leggja smábátaút-
gerð í rúst. Það afl sem þarna var
að baki er hið almáttuga LIU.
Þetta er allt gert í nafni hagræð-
ingarinnar, þrátt fyrir að margs-
annað sé að hagkvæmasta sjósókn-
in er stunduð á smábátunum. Enn-
fremur er hráefnið sem þeir koma
með að landi það besta sem völ er
á og fer nær allt til vinnslu innan-
lands.
Eitt sinn var gamall skipstjóri á
ísafirði að reyna að skila sér heim
eftir langa og stranga drykkju.
Hafði hann girðingu sér til halds
og trausts, en þar kom að girðing-
una þraut og hann komst ekki
lengra. Þá heyrðist í kalli: „Ég
heimta meira stakket."
Fáránleiki hagræðingarinnar
hjá sjávarútveginum er að komast
á svipað stig.
Höfundur er trillukarl og
fyrrverandi fiskverkandi.
Helgi Hálfdanarson:
V erðlaunaþras
í Þjóðviljanum 12. þ.m. birtist
grein eftir Þorgeir Þorgeirsson
rithöfund um „íslensku bók-
menntaverðlaunin" svo kölluðu.
Þar segir í upphafi máls;
„Einstöku ríthöfundar hafa
náð þeim tekjum að þeir geta
hrækt á verðlaunaveitingar. Eg
man í svipinn eftir Helga Hálf-
danarsyni hérlendis og Vilhelm
garnla Moberg í Svíþjóð á sínum
tíma.“
Ég fer að halda, að Þorgeir
vinur minn sé slyngari persónu-
njósnari en ég hugði, fyrst hanif
velkist ekki í neinum vafa um
tekjur mínar og gjörvallan fjár-
hag. Og þó að hjartahlý ósk-
hyggja hans um hagsæld mína
kunni þar einhvetju að ráða,
kann ég ekki við að amast við
því.
Raunar hélt ég að Þorgeir
vissi mætavel hvers vegna ég
hef hvað eftir annað afþakkað
svo kölluð „bókmenntaverð-
laun“, sem hann kallar svo
smekklega, að ég hafi „hrækt
á“. Fyrst hann á annað borð
veit, að ég hef andmælt hvers
konar vérðlaunum af því tagi,
þá hlýtur hann að vita, að til
þess lágu aðrar ástæður en fjár-
hagur minn, hvernig sem hann
skal metinn, enda hef ég marg-
oft gert því máli skil opinber-
lega.
Um það siðlausa hneyksli,
sem hér um ræðir sérstaklega
og nefnist „íslensku bókmennta-
verðlaunin", vísa ég til greinar
minnar í Morgunblaðinu 26.9.
1989. Þó að prangara-happ-
drætti þetta hafi að mínum
smekk tvívegis álpast til að
koma maklega niður, breytir það
í engu því sem þar var sagt.