Morgunblaðið - 23.01.1992, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 23. JANÚAR 1992
Hf. Skallagrímur 60 ára:
Akraborg flytur 260
þúsund manns á árí
Hf. Skallagrímur, hlutafélag um rekstur ferju milli Reykjavíkur
og Akraness, á 60 ára afmæli í dag. Hlutafélagið var upphaflega
stofnað af borgfirskum bændum til að koma í veg fyrir að vöru-
og fólksflutningar um Faxaflóa legðust af í kjölfar þess að Eimskip-
afélag Suðurlands, sem annaðist þessar siglingar, hætti starfsemi.
Hf. Skallagrímur hefur hætt siglingum til Borgarness en flytur að
meðaltali 74.000 bíla og 260.000 manns milli Reykjavíkur og Akra-
ness á hverju ári. Meirihluti hlutafjár í fyrirtækinu er nú í eigu
rikisins (65%), Akranesbær á stóran hlut (29%) en aðrir minna (6%).
Laxfoss strandar á Kjalarnesi 1952.
Upphafið
Við erum stödd á almennum
borgarafundi í Borgamesi síðla árs
1931. Borgfirskir bændur fela
hreppsnefndinni að festa kaup á
Suðurlandinu á sanngjörnu verði
ella leita fyrir sér erlendis um kaup
á heppilegu skipi. Nefndin kaupir
skipið á 65 þúsund krónur og hefst
þegar í stað handa við undirbúning
hlutafélags til að ganga inn í kaup-
in og reka skipið.
Hlutafélagið er stofnað áður en
janúarmánuður er úti og félags-
stjóm skipuð þeim Magnúsi Jóns-
syni, Borgamesi, formanni, Her-
valdi Bjömsyni, Borgamesi, og
Davíð Þorsteinssyni, Ambjarg-
arlæk. Varamenn voru Halldór
Vihjálmssson, Hvanneyri og Sig-
urður Fjeldsted, Ferjukoti. Heimili
og vamarþing félagsins var í Borg-
amesi frá 23. janúar 1932 til
9.ágúst 1974 er það var flutt til
Akraness.
Fáum ámm síðar ákvað félagið
að láta smíða fyrir sig nýtt skip í
Álaborg. Nýja skipið, sem fékk
nafnið Laxfoss, kom til landsins
11. júlí 1935 og hóf áætlunarferð-
ir milli Reykjavíkur og Borgar-
ness, með viðkomu á Akranesi,
skömmu síðar. Deilur komu upp
um að tvö farrými væru á skipinu
og var ákveðið að gera þau að einu.
Skipið rúmaði 180 farþega og 5
bifreiðar á þilfari. Ganghraði þess
var 12 sjómílur.
Hrakningar Laxfoss
Alvarlegar vélarbilanir komu í
ljós í skipinu fyrsta árið og átti
félagið í nokkm stappi við skipa-
smíðastöðina um úrbætur á því.
Engu að síður gekk rekstur
skipsins vel um hríð eða þar til
farið var í örlagaríka siglingu með
80 manns, m.a. alþingismenn úr
jólaleyfi og stjóm Síldarverksmiðja
ríkisins, 10. janúar 1944. Lentvar
á skeri við suðvesturhom Örfiris-
eyjar og lagðist skipið á hliðina.
Ákveðið var að endurbyggja
skipið en á meðan á því stóð vom
aðrir bátar, varðskipið Þór, línu-
veiðiskipið Sigríður, Faxaborg,
Víðir o.fl. fengnir til þess að ann-
ast flóaferðimar.
Laxfossi var hleypt af stokkun-
um að nýju árið 1945 en strandaði
í annað sinn 7 ámm seinna. Um
atvikið, sem átti sér stað við Kjal-
amestanga, segir m.a. í riti Jóns
Helgasonar „Hundrað ár í Borgar-
nesi“: „Skutur skipsins seig brátt
í kaf, og horfði ólíklega um björg-
un. Þó var freistað að ná því upp,
og tókst loks að lyfta því á belgjum
og fleyta því inn í Kleppsvík. En
þegar að var hugað, kom í ljós,
að botn skipsins hafði orðið eftir
á strandstaðnum. Urðu sjóferðir
Laxfoss því ekki fleiri.“ (bls. 295).
Mannbjörg varð í báðum ströndun-
um og engin slys á fólki.
Leiguskip tók við af Laxfossi
þar til fyrsta Akraborgin kom ný
frá Danmörku árið 1956. Sigldi
hún á milli þriggja áætlunarstaða
í upphafi en brátt kom að því að
Borgamesferðirnar vom lagðar
niður í lq'ölfar þess að bærinn var
ekki sama umferðarmiðstöðin og
áður þegar áætlunarbifreiðar norð-
ur á land lögðu þaðan upp. Akra-
borgin lagðist að bryggju í Bráka-
rey í síðasta skipti 26. apríl 1966.
Þá hafði skipaferðum verið haldið
uppi milli Reykjavíkur og Borgar-
ness í hálfan áttunda áratug.
Fyrsta eykiskipið
Árin liðu og auknar kröfur voru
gerðar um ferjuflutninga. Bæjar-
stjórnin á Akranesi fór þess á leit
við Hf. Skallgrím að könnuð væm
kaup á bílafeiju árið 1973 og ári
seinna var varð sú ósk að vem-
leika.
Um var að ræða 690 brúttólesta
skip, sem keypt var af Norðmönn-
um, og hlaut nafnið Akraborg.
Ganghraði skipsins var 14 sjómíl-
ur, gat það flutt 40-50 bíla í hverri
ferð og var þannig gert að aka
mátti í það og úr. Útbúið var feiju-
lægi á Akranesi og flotbryggjur
vora gerðar í báðum höfnunum.
Fylgdi geysileg aukning farþega
og bifreiða nýja skipinu. Síðasta
heila árið sem nýja Akraborgin var
notið (1973) ferðuðust 57.660 far-
þegar með henni og 2500 bílar.
Fyrsta heila árið, sem nýja Akra-
borgin var í rekstri, var tala far-
þega 101.785 og bílar 19.543.
Feijan skilaði hámarks afköst-
um árið 1979 og varð fólk frá að
hverfa. Var þá gripið til hagræð-
ingar og ferðum fjölgað. Skiluðu
aðgerðimar sér í auknum flutning-
um og betri afkomu árið eftir.
Ekki var þó umflúið að festa kaup
á stærra skipi og var feija frá
Kanaríeyjum í eigu norsks útgerð-
arfýrirtækis fyrir valinu. Gengið
var frá kaupunum 1982 og kom
þriðja Akraborgin til landsins 17.
júní sama ár.
Akraborgin er 999 brúttólesta
og getur flutt 68-70 bíla í einu.
Starfsmenn fýrirtækisins em 40
en í stjórn þess sitja: Guðbjartur
Hannessson, formaður, Ingibjörg
Pálmadóttir, Skúli Alexandersson,
Andrés Ólafsson og Elís Jónsson.
AGÓ
Fyrsta skip Hf.Skallagríms, Suðurland.
Strætó okkar
Skagamanna
- segir Guðbjartur Hannesson
stjórnarformaður Hf. Skallagríms
ÓFÁIR íslendingar eiga minningar tengdar faxaferjunum og ýmis-
legt hefur verið brallað á þeim. Leikin hefur verið danstónlist á
þiljum, þar hefur fólk stigið dans, notið veislurétta og vitað er að
eitt par hefur gengið í það heilaga í einni ferju Hf. Skallgríms. Hér
er einungis fátt eitt talið og ljóst að ólíkar ástæður hafa orðið til
þess að fólk hefur tekið sér ferð með skipinu. Sumir sækja vinnu á
áfangastað, aðrir skreppa í heirasókn til vina og ættingja en tilgang-
ur enn annarra er ef til vill einungis að njóta stuttrar siglingar.
Eitt er víst að feijumar hafa
verið ómetanlegt samgöngutæki
fyrir Akumesinga og verða senni-
lega þar til fólk getur stytt sér leið
um Hvalfjörðinn með öðmm hætti.
„Ferjan er eins konar strætó okkar
Skagamanna," segir Guðbjartur
Hannesson, stjórnarformaður Hf.
Skallgríms, þegar blaðamaður
sækir hann og Helga Ibsen, fram-
kvæmdastjóra, heim í tilefni af-
mælisins. Guðbjartur leggur einnig
áherslu á að feijan þjóni öðmm
Vestlendingum og Norðlendingum
sem kunni að notfæra sér ferðir
hennar.
Guðbjartur Hannesson, stjórnarformaður, og Helgi Ibsen, fram-
kvæmdastjóri.
Akraborgin sem nú er í ferðum milli Reykjavíkur og Akraness.
Helgi segir að raunar sé því
þannig farið að fleiri komi að sunn-
an en norðan og bendir í því sam-
bandi á að fólki þyki gott að byija
á því að stytta sér leið og lengja
hvfldina þegar það haldi í langferð-
ir norður í land. Hann segir að
mun meiri umferð hafí áður verið
yfír sumarið en veturinn en sá
munur hafi aðeins minnkað senni-
lega vegna þess að fólk óttist að
keyra landleiðina í snjó og hálku
að vetrarlagi. „Þá er líka ástæða
til þess að hvetja fólk til að nota
frekar skipið," segir Helgi og bend-
ir í því sambandi á að skipið sé
góður kostur í öðmm áttum en
hvassri vestanátt. Þá ráðleggi hann
sjóveikum að aka fyrir Hvalfjörð-
inn.
Talið í feijuna
Gengið hefur á ýmsu í sögu Hf.
Skallagríms og ýmis tímabil em
eftirminnilegri en önnur. „í stríðinu
var til dæmis mjög mikið að gera,“
segir Helgi. „Þá tók fólk bátinn til
Borgarness en þar biðu áætlunar-
bílar eftir því og fóm norður í land.
Nokkmm sinnum gerðist það þá
að lögreglan reyndi að telja farþega
inn í skipinu en gekk illa því að
fólk vildi fara aðrar leiðir en eftir
landgangi. Spegillinn gerði mikið
grín af þessu og teiknaði fólk sem
hékk utan á skipinu."
Guðbjartur man ekki svo langt
en segist aftur á móti reka minni
til þess að hafa farið með stútfullu
skipinu á kappleik til Keflavíkur.
Þá segist hann minnast þess að í
deilum um kaup á annarri Akra-
borginni hafí Björn á Löngumýri
látið þau orð falla að skipið væri
svo lélegt að hann myndi ekki tre-
ysta sér til að fara með Skjónu
sína á því.
Áðurnefnd gifting fór fram á
skipinu árið 1974 meðan rúntað
var með veislugesti um Hvalfjörð-
inn eins og Þorvaldur Guðmunds-
son, núverandi skipstjóri Akra-
borgarinnar, orðar það. Nokkmm
árum seinna var 100 frönskum
blaðamönnum boðið hingað í eins
dags ferð í þeim einum tilgangi að
snæða miðnæturkvöldverð um borð
í Akarborginni og stuttu seinna var
frumflutt revía um feijurnar eftir
Valgarð Egilsson.
Slæmt í sjóinn
Færri vita um smærri atvik sem
ekki hafa komist í blöðin. Þorvald-
Þorvaldur Guðmundsson
skipstjóri.
ur Guðmundsson minntist eins
þeirra þegar haft var samband við
hann. „Það var þannig að strákur,
sem rekur bifvélaverkstæði í Borg-
arnesi og kaupir stundum tjónabíla
af tryggingafyrirtækjunum í
Reykjavík, hafði fest kaup á fjómm
slíkum bílum og var búinn að koma
þeim niður á höfn. Við stóðum
þarna nokkrir á sólbjörtum vordegi
og voram að virða fyrir okkur bíl-
ana þegar gamall maður kom þar
að, heilsaði okkur, virti fyrir sér
bílana og sagði: „Jæja strákar var
vont í sjóinn." Þorvaldur hefur ver-
ið skipstjóri á Akraborginni í 18
ár en 30 ár samtals á sjónum.
Afmæli Hf. Skallagríms er í dag
en starfsmenn fyrirtækisins ætla
að halda upp á daginn 8. febrúar.