Morgunblaðið - 23.05.1992, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. MAÍ 1992
Tumi Magnússon: Án titils. Olía á striga, 1991.
Tumi
Magnússon
Myndiist
Eiríkur Þorláksson
í Nýlistasafninu við Vatnsstíg
stendur nú yfir sýning á málverk-
um Tuma Magnússonar myndlist-
armanns. Tumi stundaði sitt list-
nám hér á landi, í Hollandi og á
Spáni á árunum 1976-1981, og
var í hópi þeirra ungu myndlista-
manna sem áttu stóran þátt í að
hefja málverkið til vegs og virð-
ingar á ný í byijun síðasta ára-
tugs, eftir að það hafði um ára-
bil verið litið hornauga í heimi
hugmyndalistarinnar. Margir
minnast sýningarinnar „Gull-
ströndin andar,“ sem var haldin
í Reykjavík 1983, sem vendi-
punktar á þessu sviði.
Tumi hélt sína fyrstu einkasýn-
ingu 1981 og hefur undanfarin
ár sýnt verk sín erlendis ekki síð-
ur en hér á landi; hann hélt fjór-
ar einkasýningar á síðasta ári,
þar af þrjár erlendis, og síðustu
tvö ár hafa verk hans verið á
fimm samsýningum í Finnlandi,
Danmörku, Þýskalandi og Sviss.
Sú undarlega myndsýn sem kem-
ur fram í verkum Tuma hefur því
náð tökum á listunnendum víðar
en hér á landi.
Á sýningunni í Nýlistasafninu,
sem er í öllum sölum safnsins,
getur að líta alls tuttugu og ljög-
ur verk og eru stór málverk mest
áberandi; í salnum á miðhæð get-
ur hins vegar að líta nokkrar blý-
antsteikningar og akrýlmyndir,
auk skemmtilegrar silkiþrykk-
myndar (nr. 15). Nokkur af verk-
unum á sýningunni voru einnig á
sýningum sem listamaðurinn hélt
í Norrænu listamiðstöðinni í
Sveaborg í Finnlandi annars veg-
ar og sýningarsalnum Pasqu-Art
í Biel í Sviss hins vegar á síðasta
ári, og sýningarskrár frá þeim
sýningum liggja frammi gestum
til frekari fróðleiks.
Myndheimur Tuma er afar sér-
stakur, og útilokar notkun hefð-
bundinna skilgreininga um stíla
og stefnur, sem tilhneiging er til
að fella alla myndlist undir á einn
eða annan hátt. Til þess að forð-
ast enn frekar að gefa myndum
sínum neinar ytri tilvísanir hefur
hann kosið að hafa þær flestar
„Án titils“; þannig verður það
myndmálið eitt, sem ræður við-
brögðum þeirra sem standa fyrir
framan verkin. Tumi vinnur
örsmáar skissur (líkt og teikning-
arnar sem hann sýnir hér), þar
sem helstu Iínuleg gildi verkanna
koma fram; í málverkunum eru
það síðan hinir víðfemu og fjöl-
breyttu litafletir, sem ráða ríkj-
um.
Tumi notar hversdaglega hluti
á vissan hátt sem kveikjur í sínum
verkum; hnífapör, diska, pönnur,
bolla, örvar, skrúfuhausa og der-
húfur. En hlutverki þeirra er í
raun hafnað, og þeir á gáskafull-
an hátt notaðir til að tengja lit-
fleti, afmarka þá eða íjúfa, eftir
því sem listamanninum þykir
henta hveiju sinni. Litfletirnir
virðast hreinir og skýrir við fyrstu
sýn, en við nánari athugun er þar
að finna fjölbreyttar sveiflur lita,
bæði með tilliti til grunnsins, sem
þeir byggja á, og einkum í þeim
jöðrum, sem myndast þegar eitt
litasvið rennur inn í annað; gott
dæmi um slík litbrigði er að finna
í „Epli“ (nr. 19), en jafnvel fín-
legri blæskipti er að finna víðar.
Slík skipti eru tæknilega afar vel
leyst af hendi í málverkum Tuma
og sýna ótvíræða hæfni hans í
meðhöndlun litanna.
Bjartir og skærir litir bera uppi
flest málverkin, og jafnvel dekkri
fletir bera með sér nokkuð af
þeim gáska, sem hið hversdag-
lega ber með sér, t.d. er erfitt
að veijast brosi þegar jaðrar
myndar byggjast á steiktum eggj-
um í mismunandi útgáfum (nr.
4) eða skrúfum sem virðast festa
myndfletina saman (nr. 20). Engu
að síður er ljóst að í þessum
myndheimi býr ekki aðeins leikur
að línum og litum, heldur einnig
hugsun um lífið og á hvern hátt
hinir manngerðu hlutir helga
umhverfi okkar og lífssýn á fjöl-
breyttan hátt; það er síðan áhorf-
andans að meta viðhorfin eins og
þau koma fram í hveiju verki
fyrir sig.
Sýning Tuma Magnússonar er
með því besta, sem nú er á boð-
stólum í sýningarsölum borgar-
innar, og er rétt að hvetja alla
listunnendur til að líta inn í Ný-
listasafnið áður en það verður um
seinan. Sýningunni lýkur sunnu-
daginn 24. maí.
Þríleikur
Bókmenntir
Ingi Bogi Bogason
Grímur Marinó Steindórsson,
Gunnar Reynir Sveinsson, Hrafn
Andrés Harðarson: TónMynda-
Ljóð. „Alletre" 1992.
Þessi bók ber ýmis nöfn: Mynd-
LjóðaTónar, LjóðTónaMyndir, Mynd-
TónaLjóð o.s.frv. Með þessu eru höf-
undar líklega að leggja áherslu á að
efni bókarinnar er ofíð úr þrem jafn-
mikilvægum þáttum: myndlist, tón-
list og ritlist.
Hér verður aðeins staldrað við rit-
þátt bókarinnar sem er eftir Hrafn
Andrés Harðarson. Um er að ræða
22 ljóð, flest stutt, sem spiia yfirleitt
sannfærandi saman við myndir
Gríms M. Steindórssonar; ljóð á
vinstri síðu, mynd á þeirri hægri.
Það .er auðveldlega hægt að
stimpla þessi Ijóð Hrafns sem nátt-
úruljóð: fjöll, haf og eyktir eru með-
al uppistöðuþátta þeirra. Ljóðin státa
ekki endilega af frumleika; myndmál
og orðaval bergmála ýmis ljóð eftir
eldri meistara tungunnar. Þó eru þau
mörg vel gerð — gagnorð, myndrík
og heilsteypt að byggingu.
Til að undirbyggja þetta mat tefli
ég fram Ijóðinu OfTbirta:
Geislamir
flugbeittir hnífar
og skera í augu
glaðbeittir
freyjukettir
brýna klær
Hrafn Andrés Harðarson
klóra heiði
í himin
hvassir geislar
hvæsa
í vindinn.
Hér er ekki verið að bruðla með
orðin. Svo virðist sem búið sé að
tálga textann svo rækilega til að ein-
ungis máttugustu myndimar fái að
standa. Myndhverfingar og persónu-
gervingar í þessum Ijóðum Hrafns
eru gjarnan þrungnar spennu og
átökum. Á hinn bóginn skortir meiri
átök í listræna glímu skáldsins við
efniviðinn: afslappað formið er oft í
fullmikilli andstöðu við kraftmikið
yrkisefni.
Læknaráð Landspítalans:
Oánægja hefur eyði-
lagt góðan starfsanda
AÐALFUNDUR læknaráðs Landspítalans var haldinn 15. maí siðastlið-
inn og var þetta fjölmennasti aðalfundur ráðsins frá upphafi. Formað-
ur var kjörinn Ásmundur Brekkan, en aðrir í stjórn eru: Atli Dagbjarts-
son varaformaður, Ólafur Steingrímsson ritari, og meðsljórnendur: Jón
Hilmar Alfreðsson, Jónas Magnússon, Þórarinn Sveinsson og Þórður
Harðarson.
Á aðalfundinum var samþykkt ein-
róma svofellda ályktun:
„Læknaráð Landspítalans hefur
miklar áhyggjur af stefnu stjórnenda
spítalans undanfarin misseri. Þær
einhliða aðgerðir, sem m.a. hafa ver-
ið viðhafðar til þess að mæta niður-
skurði á íjármagni til sjúkrahússins,
hafa hvarvetna valdið mikilli
óánægju meðal starfsfólks. Þeir sem
vinna með sjúklingana vita best
hvernig þjónustan hefur breyst, oft
sjúklingum í óhag. Neikvæðni og
óánægja er ríkjandi og hefur eyðilagt
þann góða starfanda sem ríkti áður
á sjúkrahúsinu. Sumir af hæfustu
starfsmönnunum íhuga að segja upp
störfum. Það eru eindregin tilmæli
læknaaráðs að meira samráð verði
haft við starfsfólk í mikilvægum
ákvörðunum er snerta störf þeirra."
Nærmyndir frá liðnum tíma
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Guðrún P. Helgadóttir: Litið um
öxl. 251 bls. Menningarsjóður.
Reykjavík, 1992.
»Greinar, erindi'og ljóð eftir Guð-
rúnu P. Helgadóttur gefin út í tilefni
sjötugsafmælis hennar 19. apríl
1992.« Þessi orð standa á titilsíðu.
Upplýst er að tíu manna ritnefnd
hafi valið efnið í samráði við höfund.
Heillaóskalistinn, tabula gratulator-
ia, fyllir sautján síður. Með hliðsjón
af útliti og frágangi hefur mjög ver-
ið til ritsins vandað. Þama er afar
fjölmennur hópur nemenda og ann-
arra velunnara að þakka mikið og
merkt ævistarf.
Guðrún P. Helgadóttir stýrði skóla
sem stóð á gömlum merg og naut
mikils álits. I starfi skólastjóra fór
þá saman vald og ábyrgð. Nærri má
geta að í þeirri stöðu hafi ekki alltaf
gefist margar tómstundir til rit-
starfa. Stundir þær, sem gáfust,
hefur Guðrún þó notað afar vel, val-
ið verkefni sem hún hafði áhuga á
og ekkert látið frá sér fara fyrr en
fullunnið var. Skáldkonur fyrrí alda,
mikið rit og vandað, sendi hún frá
sér fyrir þijátíu árum.
1 afmælisriti þessu er að finna
sýnishorn af ýmsu tagi. Hæst ber
að mínum dómi ritgerðir þijár um
jafnmargar konur.
Elst þeirra var Vatnsenda-Rósa,
fædd árinu fyrr en Bólu-Hjálmar og
þrem árum fyrr en Sigurður Breið-
fjörð. Segja má að Vatnsenda-Rósa
hafi orðið fræg fyrir hvort tveggja:
kveðskap sinn og fijálslegt líferni.
Með óbeinum hætti tengdist nafn
hennar líka stóratburðum sem alþýða
festi sér í minni.’ Þegar þar við bætt-
ust gáfur og glæsileiki var síst að
furða þótt hún yrði slík þjóðsagna-
persóna sem raun varð á. Og þannig
lifðu vísur hennar á vörum þjóðarinn-
ar — sem jarteinir fyrir sannleiks-
gildi sagnanna. Þó margt sé á huldu
um ævi hennar leitast Guðrún við
að greina veruleika frá þjóðsögu og
rekja sig síðan eftir hinu fyrrtalda;
raða saman staðreyndum og hald-
góðum heimildum og skapa þannig
sem sannasta mynd af þessari mjög
svo sérstæðu konu. Vatnsenda-Rósa
var bóndadóttir.
Þóra Melsted, sem lengsta ritgerð-
in fjallar um, kom úr annarri átt,
var embættismannsdóttir, að hálfu
alin upp í Danmörku og hlaut þar
menntun sem þá var talin hæfa
stúlku af hennar stétt. En Þóra stofn-
aði sem kunnugt er Kvennaskólann
í Reykjavík. Til eru mörg bréf sem
tengjast lífi og starfi Þóru og á þeim
byggir Guðrún mest, en einnig á
munnlegum heimildum, samtíma
blaðaskrifum og fleiri gögnum. Allt
í kringum Þóru voru persónur sem
settu svip á fyrri öld. Grímur amt-
maður, faðir hennar, lenti óvart bak-
dyramegin inn í söguna vegna norð-
urreiðar Skagfirðinga. Ingibjörg á
Bessastöðum var föðursystir hennar,
en sonur Ingibjargar var Grímur
Thomsen. Þijátíu og sex ára giftist
Þóra svo Páli Melsted sem þá var
reyndar kominn fast að fimmtugu.
Ekki var talið sennilegt að brúðhjón,
sem svo voru komin til ára sinna,
ættu eftir að halda upp á gullbrúð-
kaup sitt. Sú varð þó raunin.
Föður sinn missti Þóra rösklega
tvítug. Ekkert Iét hann eftir sig
þannig að ungfrúin varð að sjá fyrir
sér sjálf. En það var hægara sagt
en gert því kona af hennar standi
mátti ekki ganga í hvað sem var.
Það voru því hvort tyeggja, kringum-
stæðurnar og áhugamálin, sem ollu
því að kennsla og skólastjórn varð
ævistarf hennar. Þóra fæddist 1823.
En svo varð hún langlíf að ekki leið
nema hálfur fjórði áratugur frá því
er hún lést þar til höfundur ritgerðar-
innar réðst til starfa við skóla þann
sem hún hafði stofnað.
Hefðarkona, sem Þóra var, hlaut
að vanda framkomu sína og beita
sig hörðum sjálfsaga til að halda
reisn sinni í þjóðfélagi sem var í senn
frumstætt og þröngsýni markað.
Guðrún rifjar upp broslegt atvik sem
Guðrún P. Helgadóttir
minnir á það:
»Sögn er til um, að stúlka ein úr
skóla Þóru hafi verið úti að kvöldlagi
í leyfisleysi og verið svo óheppin að
sjá forstöðukonuna á gangi. Stúlkan
greip til þess ráðs að ganga þeint á
eftir henni. Hún slapp við ákúrur,
því að hún vissi sem var, að Þóra
Melsted leit aldrei við á götu.«
Það er Ijós og skýr nærmynd sem
Guðrún P. Helgadóttir dregur upp
af þessum forvera sínum. Þóra hefur
líkst Grími skáldi, frænda sínum, í
því að geta verið einþykk og ósveigj-
anleg ef á móti blés. Og betur hefur
henni látið að tjá tilfinningar sínar
í verki fremur en í orði. Því fór víðs
íjarri að stofnun skóla fyrir ungar
stúlkur þætti sjálfsagt mál þegar
Þóra var að beijast fyrir stofnun
Kvennaskólans í Reykjavík. Skiln-
ingsleysi það, sem hún mátti stríða
við, hefur ekki alltaf verið léttbært.
Þegar öll kurl komu til grafar hlaut
hún að teljast til afrekskvenna.
Húsfreyjan í Herdísarvík heitir svo
þriðja ritgerðin og segir frá Hlín
Johnson. Guðrún kynntist henni
persónulega og byggir frásögn sína
bæði á eigin kynnum og annarra
frásögn. Hlutskipti það, sem Hlín
kaus sér, var einstakt. Sannarlega
hefur hún verið fáum öðrum lík.
Hispurslaus hefur hún verið og frá-
bitin hvers konar innihaldslausum
fagurgala. Guðrún tilfærir dæmi þar
um. Svo bar við að hópur manna kom
að Herdísarvík til að sjá bústað
skáldsins. Hermt er að einum þeirra
hafi þótt »viðeigandi að ávarpa Hlín
nokkrum orðum, og hann hafí byijað
mjög hátíðlega, að Einar væri nú
horfinn mannanna sjónum, en hann
lifði eilíflega í hjörtum Íslendinga.
Þá varð húsfreyju þetta að orði: „Það
var þá líka staður,“ og segir ekki
meir af framhaldi ræðunnar.«
Auðvitað er rit þetta saman tekið
og útgefíð til að samfagna heiðurs-
konu á merkisafmæli. En fagnaður
á að vera meira en formið tómt. Svo
er og hér. Litið um öxl er bæði inni-
haldsrík bók og stórfróðleg, og raun-
ar líka skemmtileg.