Morgunblaðið - 23.05.1992, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. MAÍ 1992
Minning:
Ásgeir Pétursson
Fæddur 15. febrúar 1906
Dáinn 17. maí 1992
Ásgeir Pétursson var fæddur
hinn 15. febrúar 1906. Faðir hans
var Pétur Guðmundsson skólastjóri
og móðir hans Elísabet Jónsdóttir.
Systkinin voru ellefu alsystkin og
tvö hálfsystkin.
Hann sagði mér oft sögur af
uppvexti sínum á Eyrarbakka en
einkum varð honum tíðrætt um
mýrina. Ást drengsins á gróðri
hennar og fuglalífi fylgdi honum
alla ævi. Á sumrum var hann send-
ur í sveit austur á Þjórsárbakka að
bænum Arabæjarhjáleigu. Það var
augljóst að Guðjón bóndi þar og
annað heimilisfólk var honum hjart-
fólgið og hafði haft mikil áhrif á
hann og margt hafði hann af bónda
numið um búskap og handverk. Þar
varð Þjórsá einnig hluti af sál hans.
Hann lærði að leika á strengi þessa
mikla fljóts en bar virðingu fyrir
ógn þess og hættum. Síðar lauk
hann upp þessum leyndardómum
fyrir okkur krökkunum í fjölskyld-
unni, þá sjálfur landeigandi í Þjórsá.
Hann vann margt sem nútímaböm-
um yrði ofviða. Þá þótti það til
dæmis ekki tiltökumál að ferming-.
ardrengurinn færi í verið og margt
hefur hann sjálfsagt hugsað á dags-
göngu sinni með mjólkurklárinn frá
Þjórsárbökkum til Baugsstaða-
mjólkurbúsins, margt sem börn
fínna ekki frið til lengur. Þessa alls
bar hann líka merki. Hann lét sér
annt um lítilmagnann. Og það vafð-
ist ekki fyrir honum að taka af-
stöðu í neinu máli, þótt hann ætti
líka til íhygli rannsakandans..
Hann minntist líka stundum á
það þegar móðir hans gerði boð
eftir honum að koma heim á Eyrar-
bakka. Ekkert hafði verið sagt, en
þegar hann gekk inn um dyrnar
vissi hann að faðir hans var dáinn.
Þetta var mikið áfali og þáttaskil í
lífi fjölskyldunnar, yngsta bamið,
Pétur Pétursson þulur, aðeins fárra
ára. Nú tóku við sjómennskuárin,
fyrst í vérinu, síðan á toguram og
enn síðar á farskipum. Ég held það
sé ekki vafi á því að það sem hann
aflaði þá hafi gengið til móður hans
að stærstum hluta, þó að hann tal-
aði aldrei um það. Sem barn kynnt-
ist ég henni sem aldraðri konu og
tryggð Ásgeirs við hana duldist mér
ekki. Mér er líka sagt að þegar
hann var á togara í veðrinu mikla
á Halamiðum 1925, þá hafí honum
verið mest umhugað um Guðmund
bróður sinn, sem var loftskeytamað-
ur á öðram togara þar. Þeir vora
alltaf nánir. Steinunni, systur sinni,
færði hann alltaf fyrsta físk sum-
arsins úr Hólmanum. Pétur og
Bima, kona hans, voru honum kær
og þau sinntu honum af mikilli alúð
í veikindum hans.
Það var ekki fyrr en Ásgeir var
orðinn 21 árs að hann fór í Sam-
Fædd 5. ágúst 1911
Dáín 16. maí 1992
í dag kveðjum við elskulega ömmu
okkar sem verður jarðsungin frá
Landakirkju í Vestmannaeyjum, en
hún andaðist á sjúkrahúsi í Vest-
mannaeyjum aðfaranótt 16. maí.
Amma, Jóhanna Svava í Neðra-
Dal undir Eyjafjöllum, ein af 16
systkinum, 5 dóu í frumbernsku og
í dag eru 6 eftir á lífí. Ömmu þótti
ákaflega vænt um sveitina sína og
var ákaflega gaman og fróðlegt að
hlusta á hana tala um lífið í sveit-
inni og liðna tíð. Rétt rúmlega tví-
tug lá leið hennar til Vestmanna-
eyja og hér vann hún við ýmis störf
þ.ám. við matseld í mötuneyti
G.ÓL. & co., þar sem hún kynntist
/
vinnuskólann, síðan lá leiðin til
Edinborgar í frekara samvinnu-
verslunarnám og loks til Kaup-
mannahafnar. En ekki síst aflaði
hann sér sjálfur menntunar með
lestri og grúski. Sú þekkingarleit
stóð meðan honum entist heilsa til.
Fagurbókmenntum unni hann einn-
ig. Bókagjöf þeirra hjóna til Dags-
brúnar bar fjölþættum áhugamál-
um þeirra vitni.
Það er líklega eftir 1930 sem
Ásgeir Pétursson kynnist móður-
systur minni, Dýrleifu Árnadóttur.
Þetta var á kreppuárunum og þau
bæði eldheitir kommúnistar. Lík-
lega hafa þau kynnst í flokksstarf-
inu. Þau trúðu því bæði innilega
að kommúnisminn væri leið til að
jafna kjör manna og koma á rétt-
látri og friðsamlegri skipan mála á
heimsbyggðinni. Vonbrigði þeirra
urðu mikil þegar ógnartíðindi tóku
að berast frá óskalandi þeirra.
Eitt af tilhlökkunarefnum æsku-
ára minna var heimsókn Ásgeirs
og Dýllu á gamlárskvöld og reyndar
allar þeirra heimsóknir. Þau voru
barnlaus og ég var yngsta bamið
í fjölskyldu okkar og okkur varð
vel til vina. Engum manni hef ég
síðar kynnst sem var slíkur hag-
leiksmaður og Ásgeir. Hann smíð-
aði báta, flugdreka sem sendu skila-
boð til fjarlægra staða og líka hús.
Um 1950 reistu þau Dýlla sér hús
við Digranesveginn í Kóþavogi,
þaðan sem sá yfir heimsbyggð alla.
Landið var líka stórt í kring og þar
fékk bóndinn útrás við túnrækt,
garðrækt og tijárækt. En það var
ekki nóg. I hólmanum sínum í
Þjórsá ræktuðu þau iíka garðávexti
og hlúðu að fuglalífi. Þau komu þar
upp talsverðu æðarvarpi um tíma
og gerðu vel við toppöndina, sem
heilsaði þeim með hringflugi í hvert
sinn sem þau sigldu yfir ána.
Það var mikið ævintýri að fá að
koma með þeim út í Hólma, kynn-
ast ofsanum í veiðimanninum þegar
lax var í neti, umhyggjunni fýrir
kollunum og þráhyggju vísinda-
mannsins sem smátt og smátt rað-
aði saman sögu- staðarins. En það
var líka vissara að gæta sín, ganga
rétt með ánni, styggja ekki fuglana
og æða ekki inn á skítugum skón-
um, því þá gát þessi viðkvæmi
maður örðið eins og vígahnöttur,
ekkert var ógurlegra en að þóknast
honum ekki, en enginn var heldur
jafnfljótur til sátta.
Frænka mín Dýlla var einhver
ljúfasta manneskja sem ég hef
kynnst og ég hef aldrei getað séð
hana fyrir mér henda Steini Stein-
arr út af sellufundi, sem mun víst
vera söguleg staðreynd. Hún unni
Ásgeiri mjög heitt og skildi hans
viðkvæmu lund. Árið 1971 bar
ógæfan að dyrum þeirra. Dýlla fékk
heilablóðfall og lamaðist illa. Þau
17 ár sem hún átti ólifað annaðist
Ásgeir hana af slíkri natni og blíðu
honum afa Ögmundi Sigurðssyni,
en þau giftu sig 5. október árið
1940, éignuðust þau 5 börn, þar
af misstu þau unga dóttur aðeins
5 mánaða gamla. Síðar eignuðust
þau 8 barnabörn og í dag era kom-
in 8 barnabarnabörn.
Það var alltaf jafn gott að koma
í heimsókn á Strembugötuna í kaffi
og smá spjall, alltaf var tekið vel á
móti okkur og amma vildi allt fyrir
okkur gera. Hún fylgdist svo vel
með öllu sem var að gerast í þjóðlíf-
inu og þá sérstaklega hér í Eyjum.
Þó svo að amma hafí verið orðin
slöpp, mæðin og átti orðið erfítt
með að ganga um heimilið sitt,
kvartaði hún aldrei og dró alltaf
úr veikindum sínum, en þó hún
og viljafestu að varla verður með
orðum lýst. Þetta vil ég þakka hon-
um og allt annað sem hann sökkti
í minn reynslubrann.
Hjördís Björk Hákonardóttir.
Vinur minn, Ásgeir Pétursson,
lést að kvöldi dags 17. þ.m. á hjúkr-
unarheimilinu Sunnuhlíð.
Það var fyrir rúmum 30 árum
að fundum okkar Ásgeirs bar fýrsta
sinni saman: Dag einn snemmsum-
ars vorum við nokkrir strákar af
„Hæðinni" að leik í túninu fyrir
ofan húsið þeirra Ásgeirs og Dýr-
leifar að Digranesvegi 104 í Kópa-
vogi, sem við okkar í millum nefnd-
um einfaldlega „hundraðogfjögur“.
Ásgeir var að störfum í stóram
garðinum en gekk til okkar og hóf
að spyijast fyrir um okkar hagi,
meðal annars hvað okkur langaði
til að gera þegar við yrðum stórir.
Ég svaraði því til að mig langaði
til að verða brunaliðsmaður, eins
og fleiri úr hópnum, en ekki til
þess að keyra rauðglansandi bruna-
bíla eða beijast við elda, heldur til
þess að fá svo stóran brunastiga
til að klifra upp, að ég kæmist alla
leið til tunglsins. Sennilega hefur
Ásgeiri þótti nokkuð um svarið og
sennilega hefur mér þótt nokkuð
um spurninguna, alla vega varð
þetta upphafíð að náinni og lang-
varandi vináttu þótt okkur skildu
að nær 50 ár.
Eitthvað í fari og fasi þessara
heiðurshjóna gerði það að verkum
að við pollarnir sóttum mikið í að
vera í nálægð þeirra. Líkast til höf-
um við með leik okkar og ærsla-
gangi veitt þeim vissa lífsfyllingu
þar sem þau vora barnlaus. Enginn
okkar varð samt jafn þaulsætinn
og ég, sem fórnaði stundum brenni-
bolta fyrir að áítja inni hjá þeim
og taka þátt í að kryfja heimsmál-
in, hlýða á ljóðalestur, eða vera
sjálfur látinn lesa, spá í staðarlýs-
ingar Þorvaldar Thoroddsen eða
skyggnast á bakvið ýmsa hluti með
aðstoð Encyclopediu Britannicu.
Þau hjónin voru gagnlesin og Ás-
geir hafði gott vald á erlendum
tungumálum og fylgdist með vel
með því sem var að gerast í þjóð-
málum og alþjóðamálum. Heimili
þeirra var í raun menningarsetur
hjóna sem ekki höfðu að baki langa
skólagöngu en voru haldin heil-
brigðri athyglisgáfu og óslökkvandi
þorsta í fróðleik.
Á þessum áram gaf maður sér
tíma til að leita sér fjögurralaufa-
smára í smárabeðjum og á þessum
áram trúði maður á mátt óskarinn-
ar með aðstoð fjögurralaufasmára.
Einhveiju sinni bar svo undarlega
við að mér tókst í raun að finna
fjögurralaufasmára í einni smára-
beðjunni á hundraðogfjögur. Ég
hélt honum gætilega milli fíngra
mér og kallaði til Asgeirs hvað ég
hefði fundið. Ég velti mikið vöngum
yfir því hvers ég skyldi óska mér,
engin ósk var að mínu mati nógu
stór. Ásgeir var hins vegar ekki
lengi að koma með tillögu; ég skyldi
óska þá nýfæddum yngsta bróður
mínum hamingju í lífínu. En það
var mér ekki nóg. Þegar ég renndi
aftur augum til smárans, upptekinn
hafi verið máttfarin líkamlega var
hún alltaf ung í anda.
Við kveðjum elsku ömmu okkar
með söknuði og geymum allar góðu
minningamar um hana í hjarta
okkar.
Elsku Mundi afi, við biðjum góð-
an Guð að styrkja þig og styðja í
þinni sorg og söknuði.
Guð blessi minningu Svövu
ömmu.
Margs er að minnast,
margt er hér að þakka.
Guði sér lof fyrir liðna tíð.
Margs er að minnast,
margs er að sakna.
Guð þerri tregatárin strið.
Far þú í friði,
friður Guðs þig blessi,
hafðu þökk fyrir allt og allt.
Gekkst þú með Guði,
Guð þér nú fylgi,
hans dýrðarhnoss þú hljóta skalt.
(V. Briem)
Svava, Sirrý og Þórir.
af því að leita óskar sem veitti sjálf-
um mér nægjanlega upphefð, varð
fjögurralaufasmárinn horfínn og ég
hélt venjulegum smára miili fingra
mér. Eftir talsverða leit hafði ég
upp á fjögurralaufasmáranum á ný
og Ásgeir ráðlagði mér ítrekað að
óska nú bróður mínum hamingju-
samra Iífdaga. í barnslegri einfeldni
minni þótti mér það eftir sem áður
heldur ómerkileg ósk en gat samt
ekki upphugsað nógu stórt og mik-
ið mér til handa. Og allt fór á sama
veg, næst þegar mér varð litið á
smárann var hann horfínn og nú
farinst hann ekki á ný þrátt fyrir
langa leit.
Þessi jákvæða afstaða til smáu
hlutanna sem gera menn stóra,
blómanna, tijánna og fuglanna í
garðinum, gulrótanna í beðinu, lítil-
magnanna í samfélaginu, nærgætin
umönnun Dýrleifar á meðan hún
lifði, önn fyrir öllu lífi og trú á rétt-
læti og sanngimi var leiðarljós Ás-
geirs og sannfæring. Svona þekkti
ég þau hjónin bæði, en ekki sem
róttækt baráttufólk sem ég löngu
síðar heyrði um í sambandi við
hetjulega framgöngu í verkalýðs-
baráttu og Dreifíbréfsmáli.
Ásgeir tamdi sér og mér einnig
þá einföldu en góðu reglu, að „allt
sem þú gerir, áttu að gera vel“.
Húsið þeirra Dýrleifar á hundr-
aðogfjögur byggði Ásgeir árið
1953. Sem órækur minnisvarði
hans orða og hans verka stendur
húsið þeirra og mun standa eitt
húsa eftir neðan Digranesvegar í
öllu því raski sem hæðin hefur
mátt þola undanfarið ár vegna verk-
legra framkvæmda í Suðurhlíðum.
Ásgeir og Dýrleif, þessi góðu
hjón, sem nú eru bæði gengin, rækt-
uðu sinn garð bæði í eiginlegri og
óeiginlegri merkingu. Þótt við
krakkamir af hæðinni eigum ekki
eftir að njóta fleiri gulróta úr garð-
inum, munum við lengi búa að þeirri
aðhlynningu sem við fengum í upp-
vexti okkar frá hjónunum á hundr-
aðogfjögur.
Jón Baldur Þorbjörnsson.
Látinn er vinur og baráttufélagi.
Ævi hans spannaði því sem næst
öld mikillar baráttu fyrir bættum
kjörum íslenskrar alþýðu og sjálf-
stæði íslensku þjóðarinnar. Þar var
Ásgeir ætíð í róttækustu sveit.
Asgeir fæddist á Eyrarbakka,
sem þá var helsta verslunarmiðstöð
Suðurlands, en einnig mikil verstöð.
Foreldrar hans voru hjónin Elísabet
Jónsdóttir, af kunnum ættum í
Rangárvallasýslu og maður hennar,
Pétur Guðmundsson, skólasljóri á
Eyrarbakka, af kunnum ættum úr
Árnessýslu. Ásgeir ólst upp í stóram
systkinahóp, sem flest era látin.
Eftir lifa Tryggvi, fv. útibússtjóri í
Búnaðarbankanum, Steinunn ekkja
í Reykjavík og Pétur þulur.
Ásgeir naut fræðslu hjá föður
sínum, Aðalsteini Sigmundssyni og
Jakobínu Jakobsdóttur í Barna- og
unglingaskóla Eyrarbakka og
minntist þeirra ára af mikilli
ánægju. Til að létta undir heimilinu
var hann löngum í sveit á sumrum
og kynntist þar búskaparháttum
þess tíma. Fermdur var hann á
Eyrarbakka upp á boðorðin og sitt-
hvað fleira og fáa menn þekkti ég
sem héldu þau betur en hann. Eftir
það hófust lífsstörfín, fyrst við
róðra, m.a. í Þorlákshöfn. Árið 1922
varð fjölskyldan fyrir því þungbæra
áfalli að missa föðurinn. Ekkjan
Minning:
Jóhanna S. Ingvars-
dóttir frá Neðra-Dal
stóð þá uppi með yngri börnin og
flutti til Reykjavíkur með þau en
áður höfðu Jón Axel og Ásgeir flutt
þangað. Fjölskyldan settist að á
Bráðræðisholtinu, litlum byggða-
kjarna í úthverfí Reykjavíkur, sem
nú er löngu kominn í byggð að
mörkum Seltjamarness. Þarna
eignaðist fjölskyldan vini og vensla-
menn og hefur sú vinátta staðið
ávallt síðan. Þama stendur enn hús
það sem þau bjuggu í og standa ,
vonir til að það fái að standa um
nokkum tíma. Við þessar aðstæður
var þörfín á að standa saman enn t
meiri og lögðust þar margar hendur
á plóginn, smáar og stórar. Ásgeir
réðst fljótlega til sjós eftir að hann
kom til Reykjavíkur og reyndist þar
sem í öðru dugmikill. Minnisstæð-
ast var honum Halaveðrið mikla,
en hann var á bv. Hilmi í þeim ólgu-
sjó. Ásgeir varð fljótlega virkur
þátttakandi í samtökum sjómanna,
gerðist félagi í Sjómannafélagi
Reykjavíkur og starfaði þar um
árabil eða þar til hann kom í land
og gekk í Verkamannafélagið
Dagsbrún en þar var hann meðlim-
ur til dauðadags. Ásgeir skipaði sér
í raðir stéttarbræðra sinna, þar sem
átökin voru hvað hörðust og lét
ekki deigan síga. Stjórnmál voru f
honum eðlileg þar af leiðandi því
hann hafði ríkan skilning á slíkum
forastusamtökum vinnandi manna. I
Var hann meðlimur FUJ og í stjórn
þess. Síðar gerðist hann meðlimur
í samtökum kommúnista og var (
virkur þar, tók virkan þátt í sam-
fylkingarbaráttunni, sem leiddi síð-
ar til stofnunar Sameiningarflokks
alþýðu, Sósíalistaflokksins, en þar
var hann einnig virkur meðlimur í
Kópavogsfélagi þess flokks. Þátt-
taka hans í Hafnarsellunni, sem var
sella reykvískra hafnarverka-
manna, var honum lærdómsríkur
skóli. Þar kristallaðist fræðikenn-
ingin sem síðar leiddi til mikilla
árangra á einn eða annan hátt í
kjarabaráttu verkalýðsins á næstu
árum. Þar stóð baráttan um að
hafa atvinnu, betri aðbúnað og betri
laun. Án þessarar baráttu væri ís-
lenska þjóðin mun fátækari en hún (
er nú. Á þessum áram hygg ég að
hann hafi kynnst Dýrleifu Árna-
dóttur, ungri menntakonu, af þing- (
eyskum ættum, sem þá hafði verið
Iangdvölum erlendis, m.a. i verka-
lýðsríkinu. Hún varð kona hans til |
dauðadags, en hún lést fyrir rúmum
þremur árum. Með þeim var mikið
jafnræði, trúnaðartraust og gagn-
kvæmur skilningur, svo af bar.
Hófu þau búskap skömmu fyrir
stríð í Miðstræti 3, þar sem móðir
Dýrleifar, Auður Gísladóttir, naut
efri áranna í skjóli þeirra. Á fimmta
áratugnum reistu þau reisulegt hús
við Digranesveginn á erfðafestu-
landi sínu og bjuggu þar allt til
þess er Dýrleif veiktist, en þá fluttu
þau til Reykjavíkur. Þau tóku virk-
an þátt í uppbyggingu þessa unga
bæjarfélags Kópavogs og voru þar
í fylkingarbijósti.
Kynni okkar Ásgeirs stóð í rúma t
hálfa öld, eða allt frá því, er ég hóf "
vinnu hjá honum sem verkstjóri, í
svokallaðri setuliðsvinnu. Hann *
hafði þá ekki löngu áður komið úr "
fangelsi á Litla-Hrauni, þar sem
hann hafði setið nokkra mánuði t
fyrir dóm í svokölluðu dreifíbréfs-
máli. Þeir vora orðnir margir stétt-
ardómarnir á þessum áram, en fáir
þó eins harðir og þessir, enda sjálft
breska heimsveldið að baki. Margir
leikir og lærðir hafa reynt að graf-
ast fyrir um þessi mál með misjöfn-
um árangri. Sú söguskýring verður
seint skýrð með sönnu. Þar hefur
þögnin gilt. Þessar fórnir Ásgeirs
og félaga urðu til þess að hvorki
setulið né íslenskir reyndu að kúga
verkalýðinn á jafn harðvítugan hátt
og hefur íslensk verkalýðshreyfing
búið að þessum árangri lengi vel.
Margt hefur að sjálfsögðu drifíð á
okkar daga þessa hálfu öld sem of
langt mál yrði að telja hér. Minnis-
stæðar eru mér þó kynnisferðir
okkar á Eyrarbakka og nágrenni,
sem var mér mikil ánægja af. Kynn-
ast gömlum vinum Ásgeirs og lífi
þeirra og hlusta á hann segja frá
æskuárunum. Þar fór saman mikil
sagnagleði og fallegt mál. Þar
mætti segja að væri háskóli alþýð-
unnar. Síðustu tvö árin voru As-