Morgunblaðið - 23.05.1992, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. MAÍ 1992
SUÐUR AFRÍKA
- heill heimur í einu landi -
Greinarhöfundur ásamt 21 árs ganialli Zulu dömu sem varð sam-
ferða smáspöl. Hún heitir Flominah Maziboto.
Fyrri hluti
eftir Sigrúnu
Halldórsdóttur
Suður-Afríka, þetta er land sem
oftast er í fréttum vegna óeirða
milli kynþátta og fréttaflutningur
gefur okkur oftast ófagra mynd af
ástandinu. En í þessu víðlenda landi
býr fólk af ólíkum uppruna, með
ólíka menningu og siði og það er
ekkert einfalt mál að sætta ólík
sjónarmið, koma á algeru jafnræði
milli kynþátta og umfram allt að
koma í veg fyrir upplausn eins og
við sjáum svo víða í nærliggjandi
ríkjum.
I haust sem leið, hristi ég af mér
vetrardrungann og lagði í langferð
til Suður-Afríku, ásamt 30 ferðafé-
lögum undir stjórn Ingólfs Guð-
brandssonar. Heimsklúbbur Ingólfs
hefur sérhæft sig í að skipuleggja
ferðalög um fjarlægar slóðir utan
alfaraleiða hefðbundinna sumar-
leyfisferða. M.a. var ferð um Aust-
urlönd í haust og ferð um Suður-
Ameríku nú um páskana. En leið
okkar lá sem sagt til Suður-Afríku.
Suður-Afríku lýðveldið er sam-
band fjögurra ríkja, tveggja fyrr-
verandi nýlendna Breta, Cape og
Natal, og tveggja Búalýðvelda,
Oraniu og Transvaal. Innan landa-
mæra S-Afríku eru einnig sjálfstæð
ríki og sjálfstjórnarsvæði ákveðinna
ættbálka, svo sem Lesotho, Transk-
ei, Ciskei og Swaziland. íbúar
Suður-Afríku eru upprunnir í þrem-
ur heimsálfum, þeim hefur ekki
unnist tími til að mynda sameigin-
lega menningu, þjóðflokkar eru á
mjög mismunandi menningarstigi
og það veldur því að lifnaðarhættir,
atvinnulíf og stjómmál eru flókin.
Flogið suður á bóginn.
Ferðin hófst 7. nóvember, þá var
lagt í fyrsta áfanga og flogið til
London. Þar beið eftir okkur
Suður-Afríku lýðveldið
er samband fjögurra
ríkja, tveggja fyrrver-
andi nýlendna Breta,
Cape og Natal, og
tveggja Búalýðvelda,
Oraniu og Transvaal.
Innan landamæra S-
Afríku eru einnig sjálf-
stæð ríki og sjálfstjórn-
arsvæði ákveðinna ætt-
bálka, svo sem Lesotho,
Transkei, Ciskei og
Swaziland.
Júmbóþota British Airways sem
flutti okkur til Jóhannesarborgar
með millilendingu í Nairobi í Kenya,
um 15 tíma flug. Þessar Júmbóþot-
ur eru með fjögur sæti í miðri vél
og þijú til hvorrar hliðar, taka
a.m.k. 550 farþega og vænghafið
er gífurlegt. Það var rétt eins og
hún blakaði vængjunum við flugtak
og lendingu. Farþegarnir voru úr
öllum áttum og þegar matur var
borinn fram í vélinni, þá drógu sum-
ir upp sitt eigið nesti (án efa af
trúarástæðum) og nærðust, og var
sá matur mjög kryddaður og lyktar-
sterkur. Við lentum svo í Jóhannes-
arborg um hádegið að staðartíma.
Eftir að hafa farið í gegnum vega-
bréfsskoðun og farangursheimt
rölti ég út í móttökusal og kom þar
í afgirtan reit, baðaðan blindandi
flóðljósum. Fyrst töldum við að það
væri heimamönnum slíkt nýnæmi
að sjá íslendinga að því væri sjón-
varpað en svo kom í íjós að banda-
rískur gospelkór var að koma um
leið og við og viðbúnaðurinn var
hans vegna. Þarna beið heill kór
sem upphóf söng um leið og hinn
birtist og svo gengu kórarnir syngj-
andi út.
Jóhannesarborg
Jóhannesarborg er stórborg og
vestræn í útliti. Hún byggðist upp
fyrir um 100 árum og er bókstaf-
lega byggð á gulli. Sá sem fyrstur
uppgötvaði gullið var Georg Harri-
son, gullleitarmaður frá Astralíu.
Hann fann stærðar mola sem hon-
um fannst líkjast gulli og keypti
nokkurra fermetra lóð. Stuttu
seinna seldi hann þessa lóð fyrir
10 pund og þetta var auðugasta
náma S-Afríku. Nú er vinnslu að
mestu hætt þar, en við skoðuðum
hana í fylgd með leiðsögumanni.
Allir fengu hjálm og ljós sem tengt
var við stóra rafhlöðu sem maður
bar á öxlinni. Gullæðin í námunni
er svo lítil orðin að úr 3 tonnum
af gijóti fæst gramm af gulli. í
námugöngunum bora þeir upp í
loftið og setja svera teina til að
halda þakinu saman og svo eru
sett ecualyptus tré sem stoðir. Ef
þakið fer að síga, þá klofna trén
að neðan og þá höfðu verkamenn
tíma til að forða sér. Mér fannst
vissara að fylgjast vel með þessum
tijám eftir þennan fróðleik. Um-
hverfis námuna hefur verið byggður
bær í gullgrafarastíl, Gold Reef
City, þar hefur verið safnað munum
og fróðleik um þennan tíma. Þarna
hefur örugglega oft verið líf í tusk-
unum. í útjaðri Jóhannesarborgar
er Soweto (South Western Towns-
hip) sem oft er í fréttum.
Pretoria.
Jóhannesarborg er stærsta borg
Transvaal, en Pretoria er höfuðborg
Transvaal og S-Afríku. Pretoria er
skammt frá Jóhannesarborg, mjög
falleg borg. Geysilega fallegur
gróður og mikið af jacarandatijám,
blómstrandi þessum fallegu fjólu-
bláu blómum, einnig tipiana tré með
gulum blómum, bougainville tré
með skærrauðum blómum, Hawaii
rósir, magnolíutré og svo mætti
lengi telja. Pretoria er norðarlega
í landinu og þarna er frekar þurrt
og heitt, í Pretoriu snjóar aldrei,
en það kemur fyrir í Jóhannesar-
borg. Þarna er stjórnarráðið og
aðsetur stjórnar og forseta. Van
der Meer forsætisráðherra býr þar
skammt frá, einnig innanríkisráð-
herra sem er landstjóri Transvaal
pg svo Desmond Tutu erkibiskup.
í Pretoriu er stærsti háskóli heims,
UNISA, bréfaskóli með um 90.000
stúdenta um allan heim. Við skoð-
uðum minnismerki um Voortrekk-
ers sem reist var við Blood River.
Þar börðust 530 Voortrekkers við
12-15.000 manna her Zulumanna
og fljótið litaðist rautt af blóði. Þar
unnu Voortrekkers sigur og stofn-
uðu Transvaal.
Voortrekkers, eða brautryðjend-
urnir, voru afkomendur Hollend-
inga í Cape héraði, kallaðir Búar
(bændur). Þeir voru strangtrúaðir
og fastheldnir á forna siði og felldu
sig ekki við yfirráð Breta. Þeir tóku
sig upp með alla sína búslóð, karlar
á hestum, konur og börn í uxavögn-
um, bústofninn rekinn með, og
héldu til norðurs upp á hásléttuna.
Andreas Pretorius var einn af for-
ingjum þeirra og sonur hans
Martinius stofnaði Pretoriu. Á svip-
uðum tíma og hvítir landnemar
voru á leið norður eftir landinu,
ollu stöðugar styijaldir og ætt-
bálkadeilur svertingja í Mið-Afríku
því að menn leituðu stöðugt lengra
suður á bóginn þar sem óbyggt land
var. Zulumenn voru þar herskáir
og mikil svæði lögðust í auðn við
herfarir þeirra. Þeim lenti síðan
saman við Búana við Blood River,
16. des. 1838. Englendingar viður-
kenndu síðan sjálfstæði Oraniu og
Transvaal, en þeir samningar giltu
ekki lengi. Englendingar sættu sig
ekki við þrælahald Búa og þá skall
á borgarastríð - Búastríðið. Ríkin
voru síðan sameinuð í samveldisrík-
ið S-Afríku 1910, en S-Afríka varð
lýðveldi 1961.
Það er mjög áhrifamikið að skoða
minnismerkið um Voortrekkers. Þar
eru höggnar lágmyndir sem sýna
þá erfiðleika sem þessir brautryðj-
endur áttu við að etja og eftir að
hafa.séð Lowry’s skarðið sem þeir
fóru yfir á uxakerrum, með tijáboli
í stað hjóla, og íjallgarðana um-
hyerfís hásléttuna, þá fyllist maður
aðdáun og virðingu fyrir þessu fólki
sem var trútt sinni hugsjón.
Kruger - þjóðgarður.
Frá Jóhannesarborg héldum við
EYRARKIRKJA I SEYÐ-
ISFIRÐI VH) DJÚP
*
eftir Jakob Agúst
Hjálmarsson
Á Eyri í Seyðisfirði við Djúp
stendur ein af eístu timburkirkjum
landsins og heldur fágætlega vel
upprunalegu horfi sínu. hún sætir
nú tímabærum lagfæringum og er
með þessu skrifí kallað á velunnara
hennar að styðja þær.
Eyri er sögustaður og fornt höfð-
ingjasetur. Þar sat á sautjándu öld
Magnús Magnússon, sýslumaður
tilþrifamikill embættismaður og
fræðimaður, sem víða lét sín getið.
Þar er fæddur Ólafur Olavíus einn
af framfaramönnum átjándu aldar-
innar og mikilvirkur rithöfundur.
Þar bjuggu Ólafur lögsagnari Jóns-
son og sonarsonur hans Matthías
sterki Þórðarson sem fór fræga
ferð á Vigurbreið norðan af Horn-
ströndum með reka og lenti í hrakn-
ingum.
I Seyðisfírði er fagurt yfír að líta.
Þá ekið er frá ísafírði og komið á
Kambsnesið blasir ísafjarðardjúp
við, vítt með fögur fjöll og búsæld-
arlegar eyjar. Yfir Seyðisfírði gnæf-
ir Hesturinn, sérstætt og formfag-
urt fjall sem steypist í sjó gegnt
eyri þeirri sem býlið stendur á og
teygir sig fram í fjorðinn og gerir
skjól fyrir báru á innfirðinum. Og
á henni situr kirkjan hvit með rautt
þak í grænu grasinu, að sínu leyti
sem himneskur veruieiki sem hefur
tyllt sér þarna til að búa börnum
Guðs skjól fyrir stormum og hret-
viðrum lífsins, en sýnist í sumarfeg-
urðinni jafnan búin til hátíðarhalda.
Eyrarkirkja er byggð 1866 og
heldur vel uppninaleik sínum. Hún
er sérstæð að því leyti að þar er
altari yfír predikunarstóli, fyrir-
komulag sem út af fyrir sig er barn
síns tíma. Með því er nefnilega túlk-
uð æðri staða orðsins gagnvart
sakramentunum, nokkuð sem ein-
kennt hefur lúthersku kirkjuna
fram undir okkar daga. í kirkjunni
er gamall og veglegur skírnafontur
úr granítsteini gefínn af norskum
hvalveiðimanni, Johanni E. Stigsrod
að nafni; skírnarfat gamalt úr kop-
ar; altarismynd eftir Kristínu Jóns-
dóttur, listmálara, frá því um 1920;
Ijósahjálmur úr gleri, frá því fyrir
aldamót, annar úr kopar, forn og
fornir koparstjakar.
Við vísitasíu Jóns Helgasonar
biskups 15. júlí 1923 er á orði haft
að kirkjusókn hafi minnkað og far-
ið sé að messa í barnaskólnum í
Súðavík. Þungamiðja sóknarinnar
er þá ótvírætt komin til Súðavíkur
enda þá tekið að myndast þar þorp
með nútíma sjávarútvegi. Súðvík-
ingar fá svo sóknarkirkju 1963 en
hafa fengið upptekinn kirkjugarð
við þorpið all nokkru fyrr.
Þegar Ásmundur Guðmundsson
biskup vísiterar 28. júlí 1954 lýsir
hann kirkjunni ítarlega. „Eyrar-
kirkja, sem er bændakirkja, er...
timburkirkja, járnklædd utan og
með turni á þaki, þrír gluggar á
hvorri hlið, gluggi yfir dymm og
annar á austurgafli yfir predikunar-
stól... kirkjan er rífar 15 álnir á
lengd og rúmlega 8 álna breið.“
Þegar Sigurbjörn Einarsson bisk-
up vísiteraði kirkjuna 25. ágúst
1979 var augljós orðin þörf fyrir
endurbætur og skoraði hann við það
tækifæri á velunnara kirkjunnar að
sameinast um lagfæringu hennar.
Á þeim árum sem ég þjónaði Isa-
fjarðarprestakalli og þar með Eyri
var það sérstakt tilhlakk að fara
þangað til þess að halda árlega
sumarguðsþjónustu sem jafnan var
haldin í ágústmánuði en þann 10.
þess mánaðar var afmælisdagur
húsfreyjunnar, Rannveigar Rögn-
valdsdóttur, en hún var þá orðin
ekkja efír Ágúst Hálfdánsson,
kirkjubónda. Það brást varla að þá
væri þar glaðasólskin. Helst jók það
þó gleði og hátíðleik að sjá gamla
Seyðfirðinga og Álftfírðinga sem
fýsti að halda tengslum við uppruna
sinn og söfnuðust saman til messu-
gerðarinnar. Það var heldur ekki
erfitt að fá þá til að rekja fyrir
ókunnugum sögur af mönnum og
viðburðum og með árunum urðu
hinir gengnu einnig að kunningjum.
Ur sókn Eyrarkirkju á margt
dugmikið fólk uppruna sinn og
fannst mér stundum að þaðan væru
komnir allflestir athafnamenn sam-
tímans við Djúp. Sömuleiðis þótti
mér tiltakanlegt hversu barnmargt
sumt fólkið var sem bjó þarna fyrr-
um og af því í dag komnir fjölmenn-
ir ættbogar. Það má því halda því
fram að hún Eyrarkirkja sé langt
frá því að vera einstæðingur. Hún
er að vísu bændakirkja og hún er
sérstæð fyrir það. Hana á Halldór
Ágústsson, bóndi á Eyri, en hvort-
tveggja er að hann og hans fólk
hafa aldrei þóst eiga hana ein né
heldur þykir því fólki sem þaðan á
minningar það vera án tilkalls til
eignar á henni, í andlegum skiln-
ingi a.m.k.
Nú hefur það orðið að fram-
kvæmdir eru hafnar við kirkjuna
og hefur fjölskylda kirkjubóndans
staðið fyrir því með stuðningi Súða-
víkursóknar og húsfriðunaryfir-
valda. I fyrra var grunnur kirkjunar
endurgerður og gert að fótstykkjum
svo henni er ekki lengur hætt við
foki í heilu lagi eins og ástæða var
til að óttast. I sumar er áformað
að klæða hana nýrri timburklæðn-
ingu að utan, laga þak og end-