Morgunblaðið - 23.05.1992, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. MAÍ 1992
EB-hitasóttin
eftír Kjartan
Norðdahl
Hinn 2. júní nk. mun danska
þjóðin í þjóðaratkvæðagreiðslu
segja já eða nei við því, hvort
Danmörk eigi áfram að vera full-
valda ríki eða ekki — hvorki meira
né minna.
Maastricht-samningurinn svo-
nefndi, sem ráðherrar EB-land-
anna undirrituðu í febr. sl., gengur
út á það, að aðildarríkin stígi stórt
skref í áttina að því að búa til
Bandaríki Evrópu.
I tilefni af því lét fransmaðurinn
Jacques Delors, sem sumir Danir
kalla hr. EB, þau orð falla, að
aðeins með því að stefna í sam-
bandsríki Evrópu verði unnt að
byggja hana upp á ný!
Þetta, að samþykkja Maastric-
ht-samninginn, þýðir í raun, að
aðildarríki EB gangast inná meira
fullveldisafsal til Brussel en
nokkurn hafði órað fyrir.
En er þetta þá nokkuð til þess
að hafa áhyggjur af? Segja ekki
sumir að fullveldi ríkja sé í dag
orðið allt annarrar merkingar en
það var hér áður fyrr? Þannig seg-
ir Ellert B. Schram, DV., svo
dæmi sé tekið, að: „... þesskonar
sjálfstæði sé greinilega að renna
sitt skeið á enda“, og sjálfur efna-
hagsgúrúinn á íslandi, sjálfur
seðlabankastjórinn, Jóhannes Nor-
dal, hefur talað, og hann segir,
að við íslendingar höfum jú full-
veldi, en það sé bara að nafninu
til. Og þá vitum við það.
Fullveldi lýðveldanna í Evrópu
er bara í plati!
Það er því fjandakomið ekki
mikið sem hann Uffe Ellemann
er að fara fram á við hinn sauð-
þráa danska almenning — aðeins
það að fóma því, sem hvort eða
er er bara í plati! En hvernig stend-
ur þá á því, að þetta skuli vefjast
svona fyrir Dönunum, frændum
okkar? Það skyldi þó ekki vera,
að þeim verði hugsað til nálægra
þjóða, sem eru einmitt nú að beij-
ast fyrir þessu gamaldags úrelta
fyrirbæri — fullveldinu — nema
að J)ær gera það með lífíð að veði.
I dönsku pressunni birtast dag-
lega harðvítugar deilur um það,
hvort fólkið eigi að segja já eða
nei í þjóðaratkvæðagreiðslunni. í
Politiken má á hverjum degi lesa
setningar eins og þessa: „Re-
geringen havde lagt op til, at dan-
skeme ved folkeafstemmningen
den 2. juni ’én gang for alle’ skulle
afgive suverænitet paa det retlige
omraade ...“, eða þetta: „Paa poli-
tisk brændbare omraader som
asylpolitik, grænsekontrol, ind-
vandring, familiesammenföringer,
bekæmplse af narkotika, bekæmp-
lese af international svig og civilr-
etligt samarbejde vil regeringen
ogsaa afgive suveræniteten ’én
gang for alle...’“
Já, það er nú kannski ekki furða
þó danskir þurfi dálítið mikið skol-
vatn til þess að kyngja þessum
bita með einu litlu já-i.
Löngun forystumanna Dana, og
þess vegna allra hinna Norður-
landanna, til þess að afsala sér
völdum er stórfurðuleg, svo ekki
sé meira sagt. Rétt er samt að
benda á, að þegar ýmsir stjórnmál-
aforkólfar hinna Norðurlandanna,
sem ekki eru í EB, tala um þessi
mál, taka þeir oft undarlega til
orða — þeir segja alltaf við' verð-
um að sækja um aðild, okkur er
nauðugur einn kostur, það er
eina færa leiðin, o.s.frv., sem
bendir til að þeir séu ekki alveg
jafn helteknir af EB-hitasóttinni
og danskir stjómmálamenn flestir.
Þetta orð — EB-hitasóttin —
kom upp í hugann er ég rakst á
orðið „afmagtsfeber" í einu
dönsku blaðanna, sem gæti útlagst
„valdaafsalshitasótt" — og fínnst
mér höfundur þar hafa hitt nagl-
ann á höfuðið.
Það er göldrum líkast af hve
mikilli ákefð áhrifamenn ýmsir í
nágrannalöndunum sækjast eftir
að afsala völdum ríkja sinna til
EB, og verða sjálfir um leið áhrifa-
lausar strengjabrúður, fjarstýrðar
af EB-öflum, sem sum hver eru
þegar farin að kalla ECU-myn-
teininguna Euro-mark!
EB-sóttin á íslandi
Þessi hitasótt, sem sækir á vald-
hafa þarna ytra, virðist nú hafa
borizt hingað til lands.
Menn tala hér um Norðurlanda-
hraðlestina, EB-hraðlestina og
hraðlest inn í 21. öldina.
Maðúr sér fyrir sér stjórnar-
herrana hér á landi á hraðahlaup-
um, með jakkalafið flaksandi á
eftir sér og með grátstafinn í
kverkunum, teygja fram hendurn-
ar og reyna að grípa í aftasta
vagninn á hraðlestinni, sem brunar
áfram á fleygiferð inn í fyrirheitna
landið, þar sem bíður þeirra, er
um borð komast, gull og grænir
skógar, en hinna sem eftir sitja,
auðn og vonleysi og glötuð tæki-
færi.
Svo rammt getur kveðið að hita-
sóttinni, að rólyndustu menn fari
að æpa upp „við verðum að ná
lestinni, annars'er allt glatað!“
Sjúkdómseinkenni þessarar
EB-veiki eru furðu skýr. Þannig
mætti nefna af ytri einkennum:
flöktandi augnaráð, óskýrt mál,
afskaplega undarlegur svipur,
svona eins og blanda af flótta-
mannasvip og svip manns sem
nýlega hefur komizt upp um, en
sálræn einkenni eru t.d. þessi: a)
skyndileg löngun til þess að fela
sig öðrum á vald (svona einskonar
þjóðar-masókismi, þ.e. löngun til
þess að láta aðra þjóð ráða yfir
sér), b) sterk tilfinning um að vera
að missa af einhveiju voða merki-
legu, c) áköf hræðsla við að vera
einn, að verða skilinn eftir einn
og einangraður, svona hræðsla
eins og glögglega kemur fram hjá
honum Uffa litla, en hann sagði,
þegar hann sá að skv. skoðana-
könnun myndu fleiri danskir segja
nei en já, „... saa kan vi sidde alene
tilbage i det gamle EF“!
Fleira mætti týna til varðandi
sjúkdómseinkennin, en hér verður
látið nægja að vísa til þess, að
Kjartan Norðdahl
„... ætla ég að vona að
þeir verði fleiri, sem
ekki hafa tekið EB-hita-
sóttina, og að óráðinu
brái af hinum sýktu
þennan örlagaríka
daga.“
lækningar væri helzt að vænta
með því að fá tíma hjá sálfræðing-
um sem sérhæfa sig í að með-
höndla menn, sem þjást af yfir-
þyrmandi minnimáttarkennd.
Að búa á skeri
Sumir íslendingar eru haldnir
ákveðinni tegund af áráttu, sem
mér hefur alla tíð fundist ósegjan-
lega ómerkileg, en einnig skaðleg.
Hér á ég við þá tilhneigingu að
tala í svona hallærislegum undir-
málstón um land og þjóð. Menn
segja kannski „við hérna á klakan-
um“, „við héma á norðurhjara
veraldar“, „við héma á skerinu"
o.s.frv.
Þessi orðatiltæki, sem bæði eru
sögð í hálfkæringi og í fullri al-
vöru, bera ótvíræðan vott um
ömurlega minnimáttarkennd, og
það er engin tilviljun að það eru
einkum þessir „skeijabúar", sem
sífellt eru að klifa á einhveijum
þjóðarrembingi annarra.
Þeir myndu t.d. eflaust kalla
það þjóðarrembing, ef maður færi
að hrósa þessum stórkostlega ís-
lenzka strákgemlingi, sem fann
upp eitthvert forritaundur, sem á
að geta leitt af sér tekjur að upp-
hæð á við öll fjárlög íslenzka ríkis-
ins.
Og það var engin tilviljun, að
það voru einmitt þessir „skeijabú-
ar“, sem fyrstir urðu til að nefna
aðild íslands að EB.
Það var Þórarinn V. Þórarins-
son, þessi sem brennur af löngun
eftir áð máta EB-flíkina, sem
sagði þegar VR fór í verkfall héma
um árið, að það væri hneyksli, að
hinir erlendu gestir fengju ekki
að komast heim til sin „af þessu
skeri,“ og það var Karl Steinar
Guðnason, sem sagði að við ættum
strax að sækja um aðild að EB,
því annars yrðum við bara „eins
og einhver klettaþjóð norður í hafi,
sem enginn vill tala við“ og „ann-
ars verðum við bara afskipt sker
út í miðju Atlantshafi, án þess að
geta haft áhrif á nokkurn skapað-
an hlut“.
Já, það er rétt hjá þér, hr. utan-
ríkisráðherra, það hefur margt
breyzt frá því lagt var upp í EES-
samningaleiðangurinn.
Hið rétta eðli Evrópubandalags-
ins er komið í ljós og „skeijabúar“
Islands eru nú komnir úr felum —
með bullandi EB-hitasótt.
Kannski þeir vildu í óráðinu
taka undir með skáldinu, sem kvað
forðum:
Vesæla land!
Setið er nú meðan sætt er
senn er nú étið hvað ætt er,
vesæla land!
Já, það er rétt, ég gef ekki mik-
ið fyrir álit þessara manna á hlut-
verki íslands og íslendinga hér á
henni jörð, og ekki er nú skyggnst
af háum útsýnisstað.
Samt ætla ég engum íslendingi
þær hugrenningar að vilja af
ásettu ráði koma landi sinu og
þjóð undir þau yfirráð annarra
þjóða að eigi verði aftur snúið, og
þar með glatist tilgangurinn með
byggingu íslands.
En það fer bara að vandast
málið þegar hugað er að hinni
réttu merkingu orðanna, þannig
þýðir orðið fullveldi: Samfélag, er
hefur varanleg yfirráð yfir tilteknu
landsvæði, býr við lögbundið
skipulag og lýtur stjórn, er sækir
Þráni Bertelssyni svarað
eftírHrafn
Gunnlaugsson
í Morgunbiaðinu 21. maí birtist
grein eftir undirritaðan sem bar
fyrirsögnina „Að falla í formanns-
kjöri“. I greininni er reynt að varpa
ljósi á þann klofning sem komið
hefur upp í röðum kvikmyndagerð-
armanna og hlut Þráins Bertelsson-
ar í að kljúfa Samtök kvikmynda-
leikstjóra og stofna nýtt Félag kvik-
myndastjóra.
í Morgunblaðinu 22. maí gerði
Þráinn þijár athugasemdir við þessi
skrif mín. Athugasemdir Þráins eru
þess eðlis að rétt er að gera frek-
ari grein fyrir þeim klofningi sem
um er rætt og verður fjallað um
athugasemdir Þráins í þeirri röð
sem hann birtir þær.
1. í fyrstu athugasemd segir
Þráinn að ég fullyrði að frami Frið-
riks Þórs Friðrikssonar hafí löngum
farið í taugarnar á honum. Við
þetta vill Þráinn ekki kannast og
kveðst hafa stutt Friðrik á ýmsa
lund eftir að kvikmynd Friðriks
Böm náttúrunnar var tilnefnd til
Óskarsverðlauna.
Þegar úthlutað var úr Kvik-
myndasjóði íslands til framleiðslu
Bama náttúrunnar, lét Þráinn svo
ummælt orðrétt í DV: „Síðasta
mynd Friðriks fékk enga aðsókn
hér heima en hefur fengið einhveij-
ar undirtektir á kvikmyndahátíðum
þar sem áhorfendur em taldir í
tugum. Þessum manni em skaffað-
ar tuttugu og fímm milljónir. Allir
þeir peningar, sem Kvikmyndasjóð-
ur hefur til að leggja í framleiðslu
á kvikmyndum, eru lagðar í lúkurn-
ar á manni sem virðist ekki hafa
nokkurn áhuga á eða getu að gera
kvikmyndir handa venjulegu fólki."
Þannig fómst Þráni orð um Frið-
rik Þór áður en Böm náttúmnnar
voru tilnefnd til Óskarsverðlauna.
Nokkm áður hafði Sjónvarpið sýnt
leikna sjónvarpsmynd eftir Friðrik.
Af því tilefni skrifaði Þráinn tvær
„kjamyrtar" greinar í Þjóðviljann
um mynd Friðriks en óþarfí er að
riíja upp þau skrif að svo stöddu.
2. í athugasemd tvö vísar Þráinn
því á bug að hann hafí klofið Sam-
tök kvikmyndaleikstjóra vegna þess
að hann hafi fallið fyrir Friðrik Þór
í formannskjöri og ekki getað sætt
sig við lýðræðislega niðurstöðu að-
alfundar. Ástæðuna segir Þráinn
orðrétt: „Þetta er ekki rétt._ Ágúst
Guðmundsson, Láms Ýmir Óskars-
son, Þorsteinn Jónsson og ég sögð-
um okkur úr þessum félagsskap og
stofnuðum Félag kvikmyndastjóra,
vegna þess að við vildum að Íslensk-
ir kvikmyndastjórar ættu lýðræðis-
legt félag sem stæði öllum opið,
stjómendum heimildamynda og
stuttmynda ekki síður en stjómend-
um leikinna mynda."
Á aðalfundi Samtaka kvik-
myndaleikstjóra 27. desember sl.
var gengið til lagabreytinga áður
en gengið var til stjórnarkjörs.
Ákvæði í lögum Samtakanna um
inntökuskilyrði voru þá rýmkuð og
greiddi Þráinn tillögu þess efnis
atkvæði sitt. Þráinn gerði enga at-
hugasemd við að sér þættu inntöku-
skilyrði of þröng, heldur taldi þvert
„Þráinn gerði enga at-
hugasemd við að sér
þættu inntökuskilyrði
of þröng, heldur taldi
þvert á móti að nú væru
lög Sambandsins þann-
ig úr garði gerð að allir
sem ættu þar heima
gætu fengið aðild. Síðar
á þessum sama aðal-
fundi féli Þráinn fyrir
Friðrik í formanns-
kjöri. Nokkru síðar
klauf Þráinn Samtök
k vikmy ndaleiksij óra. “
á móti að nú væru lög Sambandsins
þannig úr garði gerð að allir sem
ættu þar heima gætu fengið aðild.
Síðar á þessum sama aðalfundi féll
Þráinn fyrir Friðrik í formanns-
kjöri. Nokkru síðar klauf Þráinn
Samtök kvikmyndaleikstjóra og
stofnaði Félag kvikmyndastjóra. I
Pressunni var Þráinn spurður um
ástæðu þessa klofnings og svaraði
orðrétt: „Við hættum í því félagi
nokkrir og stofnuðum miklu stærra
félag því okkur fannst það rekið á
þeim prinsippum að það væri lokuð
klíka.“
3. I þriðju og síðustu athuga-
semd sinni reynir Þráinn að geta
sér til um hvers vegna ég hafí skrif-
Hrafn Gunnlaugsson
að grein í Morgunblaðið um klofn-
inginn í röðum kvikmyndagerðar;
manna. Svarið við því er einfalt. í
kjölfar þess að Þráinn klauf Samtök
kvikmyndaleikstjóra fylgdu mikil
skrif í blöðum og sum nafnlaus.
Þessi skrif birtust er ég dvaldi er-
lendis. Að mati Iögfræðings míns
gáfu þessi skrif ærna ástæðu til
þess að vísa þeim til Siðanefndar
Blaðamannafélags íslands. Ég tel
óviðeigandi að fjalla frekar um þau
á meðan Siðanefndin fjallar um
málið. Lögmaður minn taldi hins
vegar rétt að ég leiðrétti þann mis-
skilning sem endurtekin var þrá-
faldlega í blöðunum að ég hafi ver-
ið í framboði til formanns Samtaka
kvikmyndaleikstjóra og ástæða
klofningsins væri formennska mín
í Samtökunum.
Þráinn hefur oft áður lýst yfir
óánægju sinni með skipan kvik-
myndamála og liggur óánægja hans
trúlega dýpra en kemur fram í at-
hugasemdum hans í Morgunblaðinu
í gær. Þessu til skýringar skal bent
á að þegar Þráinn veitti viðtöku
Menningarverðlaunum DV fyrir
kvikmynd sína Magnús hafði hann
þetta að segja: „Eg er óánægður
með þetta ástand og hvemig staðið
er að yfirstjórn kvikmyndamála
núna. Aðalábyrgðin er hjá mennta-
málaráðherra, Svavari Gestssyni,
sem hefur staðið verr að þessum
málum en nokkur annar mennta-
málaráðherra frá því að kvikmynda-
vorið byijaði. Svavar hefur farið
næst því að drepa niður kvikmynda-
gerðina á þessum áratug."
í lok Morgunblaðsgreinar sinnar
nefnir Þráinn ýmis þau trúnaðar-
störf sem ég hef tekið að mér fyrir
félaga mína í samtökum kvik-
myndagerðarmanna og telur það
lýsa vondum móral að ég gegni
trúnaðarstörfum á fleiri stöðum en
einum. Varla getur það talist nokkr-
um manni til lasts að vilja starfa
fyrir félaga sína sé hann kosinn til
þess lýðræðislegri kosningu. Áhugi
Þráins á félagsmálastörfum hefur
jafnan verið mikill, ekki síður en
minn. M.a. gaf Þráinn kost á sér
til forseta Bandalags íslenskra lista-
manna á síðasta aðalfundi þar sem
forsetakjör fór fram. í því tilfelli
reyndist þó framboð meira en eftir-
spurn og var Brynja Benediktsdótt-
ir kjörin forseti Bandalagsins.
Höfundur cr rithöfundur og
kvikmyndaleikstjóri oggegnir
ýmsum trúnaðarstörfum & sviði
kvikmyndamáln.