Morgunblaðið - 03.10.1992, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 3. OKTÓBER 1992
Viðfangsefni sveit-
arfélaganefndar
eftir Sigfús Jónsson
Undanfarna daga hafa fjölmiðlar
mikið fjallað um þá ákvörðun stjóm-
ar Sambands íslenskra sveitarfélaga
að óska eftir því að hlé verði gert
á störfum sveitarfélaganefndar og
að fulltrúar tilnefndir af stjórn sam-
bandsins taki ekki þátt í störfum
nefndarinnar um sinn. Fjölmiðlarnir
hafa verið iðnir við að lýsa þeirri
spennu sem hefur verið í málinu en
lítinn áhuga haft á að upplýsa al-
menning um starf nefndarinnar.
Reyndar hafa almennir sveitar-
stjórnarmenn, sem eru á annað þús-
und í landinu, ekki heidur haft tæki-
færi til að kynna sér til hlýtar verk-
efni nefndarinnar.
Ég undirritaður, sem formaður
nefndarinnar, hef því ákveðið að
greina hér frá þessu verkefni í stuttu
máli.
Um hvað snýst málið?
Fýrirkomulag sveitarstjórnar-
mála á íslandi er langt á eftir því
sem gerist í nágrannalöndunum
e.t.v. að Færeyjum undanskildum.
Öll nágrannalöndin hafa á undan-
fömum ámm gengið í gegnum
meiriháttar breytingar á fynrkomu-
lagi sveitarstjómarmála. Ástæðan
er sú að þegar byggð, atvinnulíf og
samgöngur breytast þurfa stofnanir
þjóðfélagsins og stjómsýsla að að-
laga sig slíkum breytingum.
Verkefni íslenskra sveitarfélaga
hafa gjörbreyst á síðustu 20-30
árum og starfsemi margra sveitar-
félaga í þéttbýli vaxið gríðarlega
að umfangi. Fyrir þessu eru tvær
ástæður. Onnur sú að íbúafjölgun
hefur í mörgum sveitarfélögum ver-
ið mjög ör og hin sú að stöðugt
hafa komið fram nýjar kröfur á
hendur sveitarfélaganna um viða-
meiri þjónustu við íbúana.
Auknar kröfur til sveitarfélaga
eru annars vegar hluti af eflingu
velferðarkerfisins á tímum mikils
hagvaxtar í landinu og hins vegar
afleiðingar mikilla búferlaflutninga
í landinu úr dreifbýli til þéttbýlis. í
þéttbýlinu hefur orðið að byggja upp
aðstöðu til að taka við íbúafjölgun-
inni.
Til þess að aðlaga stjómsýslu
landsmanna að þessum breytingum
o g stuðla jafnframt að vald- og verk-
efnadreifingu eru til fímm leiðir:
a) Stækkun sveitarfélaga og auk-
ið hlutverk þeirra.
b) Verkefni færð frá ríkinu til
fjölmennustu sveitarfélaganna en
hin fámennari skilin eftir vald- og
verkefnalítil.
c) Stofnun byggðasamlaga sveit-
arfélaga um verkefni sem þau ráða
ekki við ein og sér.
d) Stofnun millistjómsýslustigs
sem tæki við verkefnum frá ríkinu
og að einhveiju leyti frá sveitarfé-
lögunum.
e) Efling stjómsýslu ríkisins í
héraði.
Deila má um hver þessara leiða
sé best. Þegar velja á milli þeirra
getum við mikið lært af nágranna-
þjóðunum. Aðstæður á íslandi eru
um margt svipaðar og í nyrstu hér-
uðum Norðurlandanna og á skosku
eyjunum. Á þessum svæðum hefur
sú leið verið farin að stækka fremur
sveitarfélögin en að stofna til
byggðasamlaga um flest verkefni
og að mismuna sveitarfélögum eftir
staerð hvað verkefni áhrærir.
í tíð síðustu ríkisstjómar var
ákveðið að skoða þá leið að stækka
sveitarfélögin og í janúar 1991 skip-
aði Jóhanna Sigurðardóttir, félags-
málaráðherra, nefnd til að gera sam-
ræmdar tillögur um æskilegar
breytingar á skiptingu landsins í
sveitarfélög.
Hver er ávinningurinn?
Ef landinu væri skipt í færri og
stærri sveitarfélög, yrðu þau mun
betur í stakk búin til að standa
undir þeim kröfum, sem til þeirra
eru gerðar varðandi þjónustu, sem
þau veita íbúunum. Skilyrði myndu
skapast fyrir hreinni verkaskiptingu
ríkis og sveitarfélaga en nú er og
þau gætu tekið við verkefnum af
ríkisvaldinu. Sveitarfélögin myndu
í flestum tilfellum ná yfir heildstæð
þjónustusvæði, stjómunarkostnaður
þeirra myndi lækka og hagkvæmni
í fjárfestingum og rekstri myndi
aukast veralega. Stjórnsýsla sveit-
arfélaganna yrði mun einfaldari í
sniðum en nú er og atvinnusvæði
myndu stækka.
Nefnd um skiptingu landsins í
sveitarfélög
í skipunarbréfí nefndarinnar, sem
sett var á fót í janúar 1991, var
tekið fram að eklri skyldi einungis
miðað við einhveija lágmarksíbúa-
tölu í sveitarfélagi heldur einnig að
hvert sveitarfélag yrði eitt þjónustu-
svæði sem gæti myndað sæmilega
sterka félagslega heild. Einnig var
nefndinni ætlað að kanna hvort
samstaða gæti náðst um slíkar hug-
myndir og að gera tillögur um æski-
lega skiptingu landsins í sveitarfé-
lög.
Nefndin skilaði tillögum hinn 1.
október 1991 og var áfangaskýrsla
nefndarinnar kynnt á fundum með
sveitarstjórnum um allt land. Nefnd-
in útfærði hugmyndir um þijár mis-
munandi leiðir sem era eftirfarandi:
Leið 1: Sameining a.m.k. 2-4
nágrannasveitarfélaga sem leiða
myndi til myndunar tiltölulega fjöl-
mennra sveitarfélaga með amk.
500-1.000 íbúa. Fjöldi sveitarfélaga
í landinu yrði 60-70 talsins. Aðeins
í örfáum tilvikum, þar sem sttjál-
býli er mikið, myndu sveitarfélög
hafa færri en 500 íbúa.
Leið 2: Sameining allra sveitarfé-
laga innan héraðs eða sýslu. Sveit-
arfélögin myndu ná yfir mjög stór
svæði og aðeins í undantekningartil-
vikum yrðu þau með færri en 1.000
Sigfús Jónsson
„Sameining sveitarfé-
laga er því eitt brýnasta
verkefni stjórnsýslunn-
ar. Þar sem hér er um
viðamikið verkefni að
ræða sem tekur langan
tíma næst það ekki
fram að ganga nema
um það sé víðtæk póli-
tísk samstaða. Þess
vegna er nauðsynlegt
að sveitarfélaganefnd
geti haldið áfram störf-
um sínum óhindrað.“
íbúa. Sveitarfélögin í landinu yrðu
30-35.
Leið 3: Engar opinberar aðgerðir
sem þvinga eða hvetja til sameining-
ar sveitarfélaga en samstarf sveitar-
félaga eflt innan héraðsnefnda og
byggðasamlaga. Héraðsnefndir
yrðu lögbundnar sem samstarfs-
nefndar sveitarfélaga.
Nefndin taldi að leið 3 myndi
minnstum árangri skila af leiðunum
þremur en gerði ekki upp á milli
leiða 1 og 2.
Að loknum kynningarfundum
nefndarinnar með sveitarstjórnar-
mönnum hélt Samband íslenskra
sveitarfélaga fulltrúaráðsfund hinn
23. nóvember 1991. Á fundinum var
samþykkt að lýsa yfir stuðningi við
hugmynd um stækkun og eflingu
sveitarfélaganna með sameiningu
þeirra sem taki eins og kostur er
mið af leið 2. Jafnframt lýsti fundur-
inn yfír þeirri skoðun sinni, að sam-
hliða stækkun sveitarfélaga verði
færð til þeirra ný og aukin verkefni
og tekjustofnar endurskoðaðir og
tryggðir í samræmi við það.
Sveitarfélaganefnd
Þar sem verkefni nefndar þeirrar,
sem skipuð var í janúar 1991, var
eingöngu bundið við tillögur um
skiptingu landsins í sveitarfélög, var
ákveðið að skipa 11 manna sam-
ráðsnefnd ríkis og sveitarfélaga,
sem útfærði nánar tillögur, sem taki
eftir því sem kostur er mið af leið
2, með tilliti til umdæma sveitarfé-
laga, breytingu á verkaskiptingu
ríkis og sveitarfélaga og tekjustofna
sveitarfélaga.
Hin nýja nefnd, sveitarfélaga-
nefnd, hóf störf í febrúar 1992 og
var ætlunin að leggja fram áfanga-
skýrslu nú í október og kynna hana
meðal sveitarstjórnarmanna um allt
land. Það gæti tafist eins og kunn-
ugt er af fréttum. Samstarf innan
nefndarinnar hefur verið eins og
best verður á kosið og allir nefndar-
menn unnið málefnalega að þessu
verkefni.
Hér á eftir verður gerð stuttlega
grein fyrir viðfangsefni nefndarinn-
ar.
Verkefni sveitarfélaganna
Þau verkefni sem mögulegt er
að flytja til sveitarfélaganna, eða
að verði alfarið verkefni þeirra að
undangenginni stækkun sveitarfé-
laga eru: grunnskólinn, heilsugæsl-
an, öldranarþjónusta, þjónusta við
fatlaða, hafnir og skipulagsmál.
Komið hefur til tals að áfangaskipta
verkefnatilfærslunni vegna þess
hversu viðamikil hún er.
Stækkun sveitarfélaga
Stækkun sveitarfélaga gerist
ekki nema viðkomandi sveitarstjórn-
ir samþykki slíkt og að undangengn-
um kosningum íbúanna. Þegar til-
lögur eru uppi um að sameina öll
sveitarfélög í einni sýslu er skv.
núverandi lögum talið sérstaklega {
hvetjum hreppi. í Rangárvallasýslu
eru 11 sveitarfélög. í dag geta íbú-
Blóðbað í Bosníu
2. grein
Konurnar hrópuðu: „Skjót-
ið okkur! Skjótið okkur!“
eftir Hrafn
Jökulsson
Örstutt fréttaskeyti frá stjóm-
völdum í Sarajevo: „í gærkveldi
notaði árásarherinn varnarvegg
óbreyttra borgara til þess að sækja
fram í jaðri Sarajevo. Árásinni var
hrandið.“
Hvað fólst í þessum fáu orðum?
Talsmaður varnarsveita
Sarajevo útskýrði það svona:
„Serbar reyndu að ná hæðinni Zuc
á sitt vald: Þaðan hefðu þeir í
reynd getað ráðið örlögum hálfrar
borgarinnar. Þegar þeir sóttu fram
ráku þeir á undan sér nokkur
hundruð konur og börn sem tekin
höfðu verið til fanga í nokkrum
nálægum þorpum. Þetta fólk var
sem sagt notað sem varnarveggur
af holdi og blóði. Um tvö hundruð
metrar vora á milli skotgrafa okk-
ar og Serba; þegar fólkið var miðja
vegu milli víglínanna hófu Ser-
barnir skothríð. Enginn veit hve
margar konur og börn liggja í
valnum á hæðinni Zuc: Það er
einskismannsland."
Vígstaðan breyttist sem sagt
ekki.
En var einhver glóra í því að
Serbar hefðu dritað niður varnar-
vegg sinn þegar þeir voru í þann
veginn að ná hæðinni mikilvægu?
Talsmaðurinn hafði auðvitað
svör við því: „Þeir eru blóðþyrstir
villimenn."
Kannski það. Serbar eru hins
vegar, margir hveijir að minnsta
kosti, þrautþjálfaðir hermenn
(þótt hver einasti hermaður í varn-
arsveitum Sarajevo fullyrti að þeir
væru hugleysingjar sem aldrei
þyrðu að beijast í návígi).
Mér tókst að ná tali af hermönn-
um sem tóku þátt í vörnum Zuc
kvöldið örlagaríka; þeirra útgáfa
af blóðbaðinu var önnur en sú
opinbera. Ég varð að lofa því að
birta engin nöfn, en við skulum
kalla þá Micho og Igor; strákar
um tvítugt sem til skamms tíma
voru í menntaskóla en hafa í hálft
ár tekið þátt í hinni örvæntingar-
fullu vörn Sarajevo.
Micho gat ekki varist gráti þeg-
ar hann sagði mér frá: „Ef Serbar
ná Zuc er úti um okkur. Þetta
kvöld smöluðu þeir á undan sér
eins og kvikfénaði konum og börn-
um. A eftir fylgdu liðsmenn úr
úrvalssveitum Alþýðuhers Júgó-
slavíu frá borginni Nis í Serbíu.
Við gátum ekkert aðhafst: Það var
ómögulegt að skjóta án þess að
stefna lífi fólksins í voða. Við hörf-
uðum í fyrstu, 30-40 metra: Ser-
barnir fylgdu á eftir, konur og
börn á milli. Þegar þeir voru í
þann vegin að ná hæðinni hrópuðu
konurnartil okkar: „Skjótið! Skjót-
ið okkur!“ Við áttum engra kosta
völ. Við reyndum að miða yfir
höfuð kvennanna — en það var
ómögulegt. Serbarnir svöruðu með
skothríð; og örlög fólksins voru
ráðin. Ég heyrði í deyjandi konu
sem hrópaði til okkar: „Ekki hætta
að skjóta! Ekki hugsa um okkur!“
Ég held að þau hafi öll verið drep-
in ... Kannski 30-40 konur og
börn. Við getum ekki einu sinni
sótt líkin.“
Micho fórnar höndum: „Hvað
gátum við gert? Ég get aldrei
gleymt því sem gerðist þetta
kvöld. Þessar skelfilegu minningar
munu alltaf fylgja mér. Og spurn-
ingin: Drap ég saklausa konu eða
barn . ..“
Þetta er ein af óteljandi hryll-
ingssögum sem ég heyrði í
FYRRUM JÚGÓSLAVÍA
Sarajevo; borginni sem öldum
saman var griðastaður umburðar-
lyndis, þar sem fólk af fjórum
þjóðernum bjó í sátt og samlyndi.
Sarajevo er nú helvíti á jörðu: Þar
er enginn óhultur, sprengjurnar
falla af djöfullegri nákvæmni. Og
í Bosníu-Herzegóvínu allri er við-
bjóðurinn algerlega takmarkalaus.
Eg hitti flóttamann í Sarajevo frá
austurhluta Bosníu þar sem þús-
undum og aftur þúsundum var
slátrað. Kona þessa manns var
komin sjö mánuði á leið; þau lentu
í höndum drukkinna tsjetníka;
serbneskra öfgamanna. Þeir
ákváðu að veðja eitt þúsund þýsk-
um mörkum um það hvort barnið
sem konan gekk með væri dreng-
ur eða stúlka. Eiginmaður hennar
var bundinn og látinn horfa á þeg-
ar konan var rist á kvið. Síðan
voru augun stungin úr honum.
Hann lifði af en hann hefur ekk-
ert til þess að lifa fyrir. Nú lifir
hann á hatrinu einu saman.