Morgunblaðið - 28.11.1992, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. NÓVEMBER 1992
27
Huliðsheimur: Radu Popa
liffræðingur í einum af kalk-
steinsgöngunum í Movile.
Veggimir era litaðir gerla-
gróðri.
Blóðsuga sem étur orma.
Heimur í svartholi
Tugir áður ókunnra skordýrategunda
fínnast í ótrúlegum huliðsheimi
KÖNNUÐIR týnds hellis, sem var aflokaður frá umheiminum í
fimm milljónir ára, hafa fundið tugi tegunda skordýra, sem áður
voru ókunn í náttúruvísindunum. Þessi ótrúlegi huliðsheimur, sem
aldrei nýtur sólar, en er fullur af baneitruðum lofttegundum, er
aðsetur heils vistkerfis. Þúsundir kynslóða skordýra hafa þróast
ótruflað í þessum myrka frumheimi í gegnum 17 isaldir.
Vísindamenn rákust á hellinn,
þegar verið var að bora fyrir und-
irstöðum kjamorkuvers í Movile
við Svartahafið í Rúmeníu. Hætt
var við framkvæmdimar, þegar
borinn kom niður í stórt hellis-
hvolf 18 metmm undir yfirborði
jarðar. Jarðfræðingurinn Cristian
Lascu klifraði niður borpípuna og
uppgötvaði kerfi af kalksteins-
göngum fullum af vatni og iðandi
af lífí. „Eg kom upp á yfírborðið
með slæmar fréttir til verkfræð-
inganna,“ sagði hann. „Það var
gífurleg jarðsprunga beint undir
fyrirhuguðum byggingarstað
orkuversins.“
Um er að ræða heilt kalksteins-
völundarhús, þar sem ótal vatns-
gangar tengja saman margar
bjöllulaga hvelfíngar. í hvelfing-
unum er lítið súrefni, og þær sem
em lengst frá yfirborðinu em
næstum fullar af eitruðu vetniss-
úlfíði, sem vellur upp úr heitri
uppsprettu. „Það er mjög erfitt
að anda þarna niðri,“ segir Serban
Sarbu Iíffræðingur og hellasér-
fræðingur. „Koltvísýringurinn er
þar hundrað sinnum megnari en
uppi á yfirborði jarðar. Sarbu,
Lascu og líffræðingurinn Radu
Popa em einu vísindamennimir,
sem fá að fara niður í hellinn.
Þrátt fyrir ömurlegar aðstæður
heldur ijöldi hraðskreiðra dýra sig
á hellisveggjunum. Þau lifa í
heimi, sem er algerlega sjálfum
sér nógur, og hafa þróast sjálf-
stætt í meira en fimm milljónir
ára án nokkurra tengsla við um-
heiminn. „Þama niðri er heilt vist-
kerfí,“ segir Lascu. „Þetta er í
fyrsta sinn sem slíkt hefur verið
uppgötvað.“
Meðal þeirra lífvera, sem komið
hafa vísindamönnum á óvart, er
athyglisverður vatnasporðdreki,
sem andar í gegnum einhvers
konar öndunarpípu, stærðar blóð-
suga með sambýli af lifandi dýmm
í maganum og nokkrar nýjar teg-
undir af ormum, sniglum og
margfætlum.
Flestar lífveranna hafa misst
allt húðlitarefni, sem þær höfðu
einu sinni, og margar þeirra era
með tómar augnatóftir — sjón og
litur hafa engan tilgang í þessari
myrku veröld. Sérfræðingar við
Emil Racovita-hellarannsókna-
stofnunina í Búkarest em búnir
að greina 30 nýjar tegundir. Líf
kom fyrst inn í hellinn á míósen-
tímanum, fyrir fimm til sex millj-
ónum ára. Fíngerður leir huidi
síðan spmngur og op og lokaði
hellinn af, þangað til 20. aldar
maðurinn mddist þangað inn.
„Ekki einu sinni geislavirka úrfell-
ið, sem mengaði jarðvegsefni um
alla Rúmeníu, náði niður í hell-
inn,“ sagði Lascu.
Hellakönnuðimir hafa kortlagt
250 metra af neðanjarðargöngum
þama, en hundmð kflómetra til
viðbótar kunna að vera ófundin.
Aðgengi að mörgum ganganna
er ákaflega erfítt fyrir kafara í
klunnalegum búningi. En vísinda-
mönnunum er alveg ljóst, að of
mikill umgangur utan frá gæti
gjöreyðilagt eina af mikilvægustu
uppgötvunum líffræðinnar.
Kalt yfirborðsloft mundi tmfla
þetta viðkvæma umhverfi og reka
skordýrin inn í innstu kima hellis-
ins. „Það er loftþétt loka á inn-
ganginum núna og hana opnum
við eins lítið og mögulegt er,“
segir Sarbu. „en við fylgjumst
stöðugt með lífínu þama niðri."
Misheppnuð valdaránstil-
rairn hermanna í Venezúela
Caracas. Reuter.
UPPREISNARMENN úr her Venezúela hófu í gærmorgun valdaráns-
tílraun og er um að ræða liðsmenn sömu hreyfingar og reyndi að
steypa Carlos Andres Perez forseta í febrúar sl. Enn var barist í
höfuðborginni Caracas síðdegis í gær en innanríkisráðherrann sagði
að helstu foringjar uppreisnarmanna hefðu gefist upp og væru á valdi
stjórnvalda. Leiðtogar fyrri uppreisnarinnar sitja í fangelsi en valda-
ránsmenn náðu sjónvarpsstöð rikisins á sitt vald í gær og sendu út
ávarp frá Hugo Chavez Frias undirofursta sem stjóraaði febrúarupp-
reisninni. Virðist það hafa verið tekið upp á myndband í fangelsinu.
Óljóst er um mannfall en sjón-
varpsstöð á staðnum sagði að allt
að 50 manns hefðu fallið. Hart var
barist í miðborg Caracas, f grennd
við forsetahöllina og sagt er að for-
setinn hafi leitað skjóls í neðanjarð-
arbyrgi hennar. í febrúar munaði
hársbreidd að forsetinn yrði myrtur.
Flugvélar uppreisnarmanna gerðu
árás á híbýli heiðursvarða við for-
setahöllina og eyðilögðu einnig bryn-
varinn liðsflutningavagn, ein vélin
flúði með svartan reykjarstrókinn á
eftir sér eftir að stjómarherlið skaut
á hana.
Fréttamaður Reuters sá um þús-
und manna hóp óbreyttra borgara
halda af stað í átt til forsetahallar-
innar til að aðstoða uppreisnarmenn.
Fólkið flúði af vettvangi er lögregla
skaut táragassprengjum gegn
mannsöfnuðinum. Kveikt var í
nokkmm verslunum og bflum í mið-
borginni.
Ljósmyndari Reuters er var stadd-
ur við húsakynni sjónvarpsins sá
stjórnarhermenn skiptast á skotum
áður en uppreisnarliðið þar gafst
upp. Er síðast fréttist virtist sem
hermenn tryggir stjómvöldum væra
að ná yfírhöndinni. Perez forseti
sagði í sjónvarpsávarpi fyrr um dag-
inn að ekkert væri að óttast, upp-
reisnin yrði kæfð. Forsetinn sagði
að uppreisnarherlið hefði náð valdi
á Libertador-herflugvelli um hundr-
að km vestur af borginni þar sem
Mirage- og F-16 þotur flughersins
hafa bækistöð. Hann bætti því við
að skammt væri að bíða að stjórnarl-
ið næði aftur völdum þar, sömuleiðis
á Francisco Miranda-flugvellinum í
austurhluta Caracas en uppreisnar-
menn tóku einnig þann flugvöll.
Sjónarvottar sáu herflugvél springa
í tætlur yfír vellinum. Flugmaðurinn
varpaði sér út í fallhlíf en óvíst er
hvort hann komst lífs af, nærstaddir
vegfarendur bára hann á brott.
Ekki er getið um bardaga annars
staðar í landinu. Stjómvöld námu
úr gildi mannréttindi stjómarskrár-
innar tímabundið til að auðvelda lög-
reglu leit að uppreisnarmönnum.
Venezúela er eitt af mestu olíuút-
flutningsríkjum heims en efnahags-
örðugleikar hafa verið miklir undan-
farin ár og lífsgæðum er mjög mis-
skipt.
BÓI (AMÁMUÐURINN
.Inlavnrur — ntrúlnnt vprÚ
á? uuiavui ui uuuiuyi vuiu Opið alla helgina
IÐUNN IÐUNN, forlagsverslun, Bræðraborgarstíg 16