Morgunblaðið - 03.12.1992, Blaðsíða 26

I
26
er aaaMaaaci .8 flUOACiUTMMia QiaA.ianuoflOM
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 3. DESEMBER 1992
Stærsta stífla heims
Reuter
Eftir meira en 40 ára heiftúðugar deilur eru nú loks hafnar framkvæmd-
ir við stíflu í Giljunum þremur í Yangtze-á í Kína og verður hún stærsta
stífla heims, einir 175 metrar á hæð. Þó er langt í frá, að öll deilumálin
út af framkvæmdunum, sem áætlað er að taki 18 ár, hafi verið út-
kljáð. Það var þjóðemissinnaleiðtoginn Sun Yat-sen sem fyrstur lagði
til á þriðja áratug þessarar aldar, að áin yrði beisluð og orka hennar
virkjuð. Á myndinni horfír maður til baka, meðan skip hans brunar
frá Giljunum þremur í Yangtze.
Reynt að koma viðræðum um lýðræði í S-Afríku af stað á ný
Fulltrúar de Klerks
og ANC á leynifimdi
Jóhannesarborg. Reuter.
FULLTRÚAR stjómar F.W. de Klerks, forseta Suður-Afríku, og
Afríska þjóðarráðsins (ANC) hófu í gær þriggja daga viðræður á
leynilegum stað í skóglendi austur af Pretoriu. Tilgangur þeirra
er að koma aftur af stað viðræðum um lýðræðislegar umbætur
sem stöðvuðust í vor.
Fulltrúar Nelsons Mandela, leið-
toga ANC, sögðu að ekkert yrði
látið uppi um gang viðræðnanna
fyrr en þeim lyki á morgun, föstu-
dag. Talið er að þær snúist um
leiðir til að binda enda á ofbeld-
isaðgerðir í Suður-Afríku og tíma-
setningar lýðræðisumbóta, frelsi
til stjómmálastarfsemi og framtíð
sjálfstjómarhéraða blökkumanna.
Hermt er að bæði de Klerk og
Mandela taki þátt í viðræðunum.
Gert er ráð fyrir að viðræðunefnd-
imar hittist á ný í næstu viku.
Stjóm hvíta minnihlutans hefur
aflýst fyrirhuguðum viðræðum við
Samafríska ráðið (PAC) vegna
morðs á ijórum hvítum mönnum
sl. laugardagskvöld. Að sögn lög-
reglu hefur hemaðararmur PAC,
APLA, viðurkennt að hafa átt hlut
að máli þegar mennimir fjórir
Helmut Kohl, kanslari Þýskalands
EB verður að hefta flóttamannastrauminn
Karlsruhe. Reuter.
UNGUR maður, sem hefur játað að hafa kastað íkveikjusprengju,
sem olli dauða þriggja tyrkneskra kvenna í síðustu viku, reyndi
að fyrirfara sér í fangelsi í gær. Helmut Kohl, kanslari Þýska-
lands, sagði í gær, að Evrópubandalagið yrði sameiginlega að hefta
flóttamannastrauminn, sem kynt hefur undir ofbeldisverkum í
Þýskalandi og víðar.
Lars Christiansen, 19 ára gam-
all maður, sem hefur viðurkennt
að hafa ásamt öðmm kveikt í gisti-
heimili fyrir innflytjendur í bænum
Mölln og valdið með því dauða
þriggja kvenna, reyndi að stytta
sér aldur með því að skera sig á
báðum úlnliðum en fangavörðum
hans tókst að koma í veg fyrir,
að honum blæddi út. Félagi hans
í íkveikjuárásinni, Michael Peters,
er einnig í haldi.
í umræðum um Maastricht-
samninginn á þýska þinginu í gær
sagði Kohl kanslari, að Evrópu-
bandalagið, EB, yrði að móta sam-
eiginlegar reglur um veitingu póli-
tísks hælis og innflytjendamál.
Sagði hann, að straumurinn lægi
nú til Þýskalands en fyrr en varði
kæmi röðin að öðrum EB-ríkjum.
Áætlað er, að hálf milljón manna
biðji um landvist í Þýskalandi á
árinu en þessum fólksflutningum
er kennt um vaxandi andúð og
ofbeldi gegn útlendingum þar og
víðar í Vestur-Evrópu.
í nóvember báðu 30.000 útlend-
ingar, aðallega frá Austur-Evrópu
og þriðrjaheimsríkjum, um landvist
í Þýskalandi og hefur íjöldinn orð-
ið til að auka enn þrýstinginn á
stjóm og stjómarandstöðu um að'
komast að samkomulagi um að
takmarka strauminn vemlega.
vom drepnir í skot- og sprengju-
árás á 60 manns sem sátu. sam-
kvæmi golfklúbbs í King William’s
Town í Höfðahéraði. Sautján
manns særðust, þar af sumir al-
varlega.
PAC, sem klauf sig út úr Af-
ríska þjóðarráðinu (ANC) árið
1959, hefur hunsað tilmæli stjóm-
valda um að það fari að dæmi ANC
og hætti vopnaðri baráttu gegn
minnihlutastjóm hvítra.
ANC fordæmdi árásina og kall-
aði hana „forkastanlegt athæfí og
hryðjuverk" og til marks um að
ekkert mætti verða til að tefja
lýðræðisþróunina í landinu.
De Klerk gagnrýndi í gær tillög-
ur sem Mangosuthu Buthelezi,
leiðtogi Zulu-manna, hefur birt um
að sjálfstjómarhérað Zulumanna,
KwaZulu, verði sameinað grann-
héraðinu Natal, þar sem hvítir
menn fara með völd. Lagði But-
helezi til að sameinaða héraðið
fengi sjálfsforræði í svo til öllum
málum og yrði svo gott sem sjálf-
stætt í ríkjasambandi Suður-Afr-
íku. ANC hefur einnig gagnrýnt
tillögur Buthelezi. Til stóð að full-
trúar ANC og stjómar de Klerk
ræddu tillögur Buthelezi á fundum
sínum sem nú standa yfír. Fulltrú-
ar beggja fylkinga töldu þær ein-
ungis til þess fallnar að flækja og
jafnvel telja viðræður um lýðræð-
isumbætur í Suður-Afríku.
Fyrrverandi KGB-foringi um gagnnjósnarann Gordíjevskí
Refsi Guð eða menn honum ekki
ber samviskan hann ofurliði
Moskvu. The Daily Telegraph.
MARGIR þeirra, sem gegndu mikilvægum embaéttum í Sovétríkj-
unum fyrrverandi, hafa ekki enn fyrirgefið Míkhaíl Gorbatsjov,
síðasta sovétforsetanum, að hann skuli ekki hafa barist af meiri
hörku gegn því að Sovétríkin liðuðust í sundur. Einn þeirra er
Leonid Shebarsjín, sem var yfirmaður erlendra njósna sovésku
leyniþjónustunnar KGB síðustu árin sem hún starfaði. Hann seg-
ir Gorbatsjov hafa virt að vettugi allar viðvaranir sínar, þess
efnis að kommúnisminn væri að falla um alla Austur-Evrópu.
Shebarsjín hefur, eins og margir aðrir í svipaðri stöðu, látið lít-
ið fyrir sér fara undanfarna mánuði. Þau vandamál sem Borís
Jeltsín Rússlandsforseti á nú við að etja gera hins vegar að verk-
um að hann og fleirí treysta sér loks til að Ijá sig opinberlega
á hreinskilinn hátt.
Shebarsjín er enginn harðlínu-
kommúnisti. Það var aldrei
kommúnísk hugmyndafræði, sem
stjómaði gjörðum hans, heldur
sérkennileg tegund af þjóðemis--
hyggju. Hann heyr enn sitt per-
sónulega kalda stríð og hatar alla
þá „svikara" sem ekki em á hans
bylgjulengd. Hann nefnir sérstak-
lega þijá menn, sem hann hatar
umfram aðra _og segist aldrei
geta fyrirgefíð. í fyrsta lagi Gorb-
atsjov vegna „sjálfsánægju" hans
og „bamalegra skoðana". í öðm
lagi Oleg Gordíjevskí , KGB-
manninn sem flúði land, fyrir
„svik“ hans. Gordíjevskí starfaði
fyrir KGB, m.a. í Danmörku og
Bretlandi. Eftir að hann flúði til
Vesturlanda hefur hann veitt
margvíslegar upplýsingar um
starfsemi KGB, ekki síst á Norð-
urlöndum. Hefur hann m.a. rætt
um starfsemi KGB og GRU,
leyniþjónustu hersins, á Islandi í
viðtali við Morgunblaðið.
Og í þriðja lagi nefnir She-
barsjín Vadím Bakatín, sem veitti
KGB forstöðu í fjóra mánuði árið
1991, fyrir að hafa veitt upplýs-
ingar um starfsemi stofnunarinn-
ar.
Þegar Shebarsjín tók við er-
lendum njósnum KGB árið 1983
var mikilvægasta verkefni hans
að reyna að tryggja að Vestur-
lönd færu ekki á bak við gerða
afvopnunarsamninga. Það já-
kvæða við þróunina, sem átti sér
stað í Sovétríkjunum með valda-
töku Gorbatsjovs, segir hann vera
að KGB hafi ekki lengur þurft
að setja skýrslur sínar fram á
„hagstæðan" hátt líkt og raunin
hafði verið í stjómartíð þeirra
Leoníds Brezhnevs og Konstant-
íns Tsjemenkós. Glasnost hafí þó
haft sín takmörk. „Þegar upplýs-
ingamar renndu stoðum undir
skoðanir Gorbatsjovs var þeim
vel tekið. En þegar leiðir skildu
milli stjómarstefnunnar og raun-
veruleikans, þegar ástandið
breyttist úr vondu í verra, þá vildi
hann ekki hlusta á okkur leng-
ur . . . Hann og vinir hans
bjuggu í heimi sjálfsblekkingar."
Hann segir að leiðtogum í
Tékkóslóvakíu, Austur-Þýska-
landi, Búlgaríu og víðar hafi ein-
faldlega verið skipað að standa á
eigin fótum. „Þeim hafði hins
vegar ekki verið kennt neitt ann-
að en að vera vinir Sovétríkj-
anna; þeir gátu ekki staðið á eig-
in fótum. Þeim var hreinlega
fómað.“ Á sama tíma hafí KGB
verið bannað að grípa til aðgerða
í austurhluta Evrópu til að vinna
gegn þessari þróun.
Það sama segir hann hafa átt
við um aðra heimshluta, s.s.
Persaflóasvæðið. Sovéska leyni-
þjónustan hafði góða innsýn í
vopnaviðskipti Breta, Banda-
ríkjamanna og annarra vest-
rænna ríkja við Saddam Hussein
íraksforseta, sem Shebarsjín seg-
ir hafa átt sér stað ekki bara
eftir innrásina í Kúveit heldur
allt fram að byijun Persaflóa-
stríðsins. Smávægileg skref hafí
verið tekin til að koma þessum
upplýsingum á framfæri á Vest-
urlöndum en ráðamenn í Moskvu
hafi sýnt því lítinn áhuga þar sem
Gorbatsjov vildi ekki styggja
Bandaríkjamenn.
Þegar kalda stríðinu lauk varð
KGB að breyta starfsháttum sín-
um þó að það hafí ekki verið
gert með glöðum hug. Shebarsjín
minnist enn með söknuði „gömlu
góðu daganna“ þegar starfsemin
fólst í því að falsa skjöl, koma
villandi upplýsingum á framfæri
oj£ blekkja fjölmiðla, erlenda sem
innlenda. Grundvallarreglan hafí
verið sú að gera allt sem í valdi
stofnunarinnar stóð til að koma
höggi á andstæðinginn, hvort
sem hann væri erlendur leyni-
þjónustumaður eða forsætisráð-
herra vestræns ríkis. Gorbatsjov
var hins vegar mótfallinn slíkum
Gordíjevskí
vinnubrögðum og var KGB til að
mynda bannað að reyna að grafa
undan Margaret Thatcher, sem
hann leit á sem „vin“.
Gorbatsjov náði aldrei fullkom-
lega tökum á KGB. Stofnunin lifði
áfram sínu lífí þrátt fyrir allar
tilraunir til að breyta henni og
átti ríkan þátt í valdaránstilraun-
inni gegrt Gorbatsjov í ágúst
1991. Talið er að Shebarsjín hafí
einnig komið þar við sögu. Rann-
sóknarmönnum tókst hins vegar
aldrei að bendla hann nægilega
við valdaránið til að hægt væri
að ákæra hann. Hann var meira
að segja skipaður yfírmaður KGB
til bráðabirgða af Gorbatsjov
fyrst eftir valdaránið en gegndi
þeirri stöðu einungis í 27 klukku-
stundir, en þá var honum skýrt
frá því að Bakatín tæki við.
Nokkrum vikum síðar sagði
Shebarsjín upp störfum, æfur
vegna vinnubragða Bakatíns. Nýi
yfírmaðurinn hafði m.a. skýrt
bandaríska sendiherranum frá
því hvar hljóðnemar hefðu verið
faldir í sendiráðinu.
„Svikarinn" Gordíjevskí
Nú hefur Shebarsjín stofnað
ráðgjafarfyrirtæki á sviði njósna
og vinnur einnig að ritun bókar
um það sem hann kallar hið „virð-
ingarverða starf“ sitt. Meðal
þeirra sem áður hafa skrifað um
starfsemi njósnastofnana er Oleg
Gordíjevskí. Þegar Shebarsjín er
spurður um Gordíjevskí kemur í
ljós að þetta er mikið við-
kvæmnismál. „Ef hann kemur
hingað [til Moskvu] afturþá verð-
ur hann hér að eilífu. Eg vona
að einhver muni kála þessum
andskota. Hann hefur svikið vini
sína, leyniþjónustu sína, land sitt,
og hann hefur gert það fyrir pen-
inga. Ekki trúa öllu þessu kjaft-
æði um lýðræði. Ég er viss um
að ef menn eða Guð refsa honum
ekki, þá mun samviska hans bera
hann ofurliði. Flestir á borð við
hann eru drykkjurútar." Að-
spurður um hvort hann eða ein-
hver annar myndi ráða
Gordíjevskí af dögum ef þeir vissu
hvar hann hefðist við segir She-
barsjín að menn viti alveg hvar
hann búi. Einungis pólitík komi
í veg fyrir að hann verði veginn.
Hann segir að lokum að banda-
ríska leyniþjónustan CIA sé nú
orðin mjög sterk í austurhluta
Evrópu og Eystrasaltsríkjunum.
Þá vinni hún hörðum höndum að
því að snúa fyrrum Iýðveldum
Sovétríkjanna gegn Rússlandi.
„Þeir eru staðfastir í því að koma
í veg fyrir endurreisn Rússlands
sem stórveldis og ætla að sjá til
þess að Rússar verði aldrei aftur
keppinautar." Þegar hér er komið
sögu róast Sherbasjín allt í einu.
„Takið eftir þessu,“ segir hann,
„ég er að reyna að komast hjá
því að verða ofsóknarbijálæði að
bráð.“