Morgunblaðið - 10.12.1992, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 10. DESEMBER 1992
Skólakerfi á villigötum?
Fj ölháttakennsla og
fullorðinsfræðsla
eftir Albert
Einarsson
Við hlið opinbera skólakerfisins
fer fram fjölbreytt fræðslustarfsemi
í formi námskeiða og fyrirlestra-
halds á vegum einstaklinga, stofn-
ana og fyrirtækja. Stærstan hluta
þessarar fræðslustarfsemi má flokka
undir heitið fullorðinsfræðsla. Þarna
er ferðinni bæði tómstundanám,
endurmenntun og hæfnisnám.
Undanfarin ár hefur verið talsverð
gróska á þessu sviði, einkum á
Reykjavíkursvæðinu og gæði mis-
jöfn.
Nauðsyn fullorðinsfræðslu
Það dylst engum að þörf fyrir
fullorðinsfræðslu er mikil og fer
vaxandi. Öldungadeildir framhalds-
skólanna koma að talsverðu ieyti til
móts við þörfína, en ná engan veg-
inn að fullnægja eftirspurninni, sér- >
staklega á sviði starfshæfnismennt-
unar og endurmenntunar.
Vaxandi þörf fyrir fullorðins-
fræðslu verður rakin til þeirra breyt-
inga sem í sífellu eiga sér stað í
samfélaginu. Fólk stendur oftar en
áður frammi fyrir nýjum kröfum um
hæfni og þekkingu til þess að geta
ráðið við dagleg viðfangsefni. Breyt-
ingar í atvinnulífínu, bæði í verk-
tækni og framleiðslu- og þjónustu-
stýringu, kalla á endurhæfíngu, við-
bótarmenntun og ekki síst mikla við-
horfsbreytingu starfsmanna. Enda
þótt atvinnulífið sjálft hafí í gegnum
árin séð að mestu um starfsþjálfun-
ina er ljóst að slíkt verður æ erfíð-
ara, enda sýnir reynsla annarra
þjóða að meðhöndja verður þennan
þátt sérstaklega. Ýmist er að fyrir-
tækin sjálf setja upp sinn eigin
starfsþjálfunarskóla og þjálfa starfs-
menn í þeim anda sem fyrirtækinu
hentar eða samtök atvinnulífsins
taka höndum saman um þennan
þátt og þá oft í samvinnu við ríkis-
valdið. Hér á landi er í raun hvorugu
tii að dreifa. Það er mikið að gerast
en ekkert samræmt fyrirkomulag til.
Gæðakröfur
Á sama hátt og gerðar eru kröfur
um gæði í framleiðslu og þjónustu
er rétt að gera kröfur um gæði í
menntun. Vissulega er erfítt að
meta gæði fræðslustarfs þar sem
engin trygging er fyrir því að mennt-
unin skili sér á þann hátt sem til
var ætlast. Því veldur bæði einstakl-
ingurinn sem á heldur og það um-
hverfí sem taka á við menntuninni.
Nauðsynlegt er að gera sam-
ræmdar gæðakröfur í fullorðins-
fræðslunni. Þegar fólk kaupir sér
námskeið verður það að hafa ein-
hveija tryggingu fyrir þvf að nám-
skeiðið svari væntingum þess. Eins
og er eru engar regiur, kröfur eða
takmörk fyrir þá aðila sem bjóða
upp á menntun, nema í opinbera
menntakerfinu, sem kostað er af rík-
inu.
Ég tel ekki rétt að setja útilok-
andi reglur á þessu sviði, en vissu-
lega væri ánægjulegt ef til væri
aðili sem hefði eftirlitshlutverki að
gegna og veitti námskeiðum gæða-
stimpil, einskonar vottun um lág-
marksgæði. Vottun þessi gæti tekið
mið af kröfum um greinargóða nám-
skrá, menntun leiðbeinenda,
kennslugögn og annan búnað sem
til þarf o.s.frv. Vottun námskeiða
ætti að veita kaupendum námskeiða
einhveija tryggingu og um leið að
vera hvatning til þeirra, sem selja
námskeið að vanda til þeirra, að
öðrum kosti yrði vottunin afnumin.
Eftirlitið og vottunarhlutverkið gæti
verið samstarfsverkefni mennta-
málaráðuneytis, samtaka atvinnul-
ífsins og neytenda, t.d. neytenda-
samtakanna. Að sjálfsögðu mun
slíkt eftirlit kosta eitthvað, en af-
raksturinn yrði verulegur spamaður
í námskeiðakostnaði fyrir einstakl-
inga, fyrirtæki og stofnanir og
markvissara fræðslustarf.
Farskólar, fullorðinsfræðsla
á landsbyggðinni
Aðstæður í dreifðum byggðum
landsins gera það að verkum að það
Albert Einarsson
„Ég tel að draga megi
verulega úr þeim fé-
lagslega skaða, sem at-
vinnuleysi veldur með
því að setja menntunar-
hringekjuna af stað
nógu tímanlega.“
er bæði erfitt og dýrt að halda við-
varandi námskeiðahaldi gangandi.
Markaðurinn fyrir námskeið er ein-
faldlega of rýr til þess að einstakir
.aðilar sjái sér hag í námskeiðahaldi.
Víða hefur menntunartiiboð umfram
grunnskóla vart verið annað en það
sem heimamenn skapa sjálfír. Með
tilkomu farskólanna nýju er þetta
að breytast. Farskólinn á Austur-
landi er nú að hefja sitt fímmta
starfsár. Á fjórum undangengnum
árum hafa rúmlega eitt þúsund þátt-
takendur tekið þátt í námskeiðum
farskólans. Námskeið eru í boði um
allan fjórðunginn og hafa verið hald-
in víðsvegar á svæðinu frá Vopna-
firði til Hafnar, mismörg eftir eftir-
spurn og þátttöku.
Fyrirkomulag farskóla er fremur
fræðsluhreyfing en skólastofnun þar
sem starfsemin lagar sig stöðugt að
aðstæðum, svo sem breytilegri stað-
setningu, þátttakendafjölda o.s.frv.
Það eru hvorki mannvirki, starfs-
mannahald o.þ.h. stofnanaeinkenni
sem eru drifkrafturinn í starfsemi
farskóla, heldur áhugi fólks á að
sækja námskeið. Kennslan fer fram
þar sem best verður við komið, í
grunnskólahúsnæði, hótelum, kaffi-
stofum og hæfír Ieiðbeinendur eru
ráðnir að hveiju verkefni. Farskólinn
gegnir einnig því hlutverki að miðla
námskeiðum viðurkenndra endur-
menntunaraðila og hafa umsjón með
undirbúningi og framvæmd þeirra
heimafyrir.
Farskólinn kemur þannig í vax-
andi mæli til móts yið þarfir og ósk-
ir fólks um fullorðinsfræðslu og end-
urmenntun. Það er rétt að taka það
fram að fullorðinsfræðsla, ásamt
annarri menntun, er stórt byggða-
pólitískt mál. Geti fólk ekki uppfyllt
nauðsynlegar menntunarþarfír sínar
aukast líkurnar á því að það flytji
þangað sem þessum þörfum er
mætt. Sama má segja um atvinnulíf-
ið. Takist atvinnulífi staðanna ekki
að auka hæfni starfsmanna sinna
með aukinni menntun dregst það
afturúr og heilu byggðarlögin eru í
uppnámi.
Frá því að Farskólinn á Austur-
landi tók til starfa hefur verið unnið
mikið þróunarstarf á sviði fullorðins-
fræðslu við þær aðstæður sem við
búum við á Austurlandi. Mismun-
andi skipulag hefur verið reynt og
mismunandi kennsluhættir. Beita
þarf öðrum kennsluháttum gagnvart
fullorðnum en börnum og unglingum
og á sviði fullorðinsfræðslunnar þarf
að beita margvíslegum kennsluhátt-
um. í norrænu samstarfsverkefni
um fullorðinsfræðslu, VOKSUT, á
vegum Norrænu ráðherránefndar-
innar, sem Farskólinn á Austurlandi
hefur tekið þátt í sl. tvö ár hefur
talsvert verið fjallað um fjölhátta-
kennslu í fullorðinsfræðslu. Þar er
hvorttveggja horft til hefðbundinna
kennsluhátta og nýjunga sem ný
samskiptatækni opnar möguleika á.
Þróun kennslufræða, sem taka mið
af nýjum tæknimöguleikum er eðli-
lega skammt á veg komin. Engu að
síður er þegar ljóst að með tölvusam-
skiptum verða til algjörlega nýjar
menntunarleiðir fyrir almenning og
atvinnulíf.
Til þess að þessar nýju menntun-
arleiðir verði til gagns þarf meiri
kennslufræðilegar rannsóknir og
það þarf að kosta fjármunum til
þess að gera tilraunir með búnaðinn
hér á landi.
Fullorðinsfræðsla og
atvinnuleysi
Ýmislegt bendir til þess að at-
vinnuleysi bæði vaxi og verði viðvar-
andi hér á landi á næstu árum. Því
veldur ekki aðeins núverandi niður-
sveifla í efnahagslífi heldur líka
miklar breytingar í framleiðsluhátt-
um. Viðvarandi mikið atvinnuleysi í
ýmsum Evrópulöndum er fyrst og
fremst vegna misþróunar fram-
leiðsluhátta og menntunar. Með
samstillingu þessara samfélagsþátta
.aukast líkur á að dragi úr atvinnu-
leysi.
Á ýmsan hátt getum við lært af
viðbrögðum annarra þjóða við at-
vinnuleysi af því að draugurinn er
hér seinna á ferðinni. Einn veigamik-
ill þáttur í viðbrögðum er aukin
skipulögð fullorðinsfræðsla. Danir
hafa reynt ýmsar leiðir á þessu sviði.
Að undanförnu hefur verið gerð til-
raun, sem lofar góðu, með fyrir-
komulag sem kallast „menntunar-
hringekjan“. Fyrirkomulagið felur í
sér, í grófum dráttum, að atvinnu-
lausir og fastráðnir starfsmenn fyr-
irtækja taka þátt í hringferli mennt-
unar, starfsþjálfunar og starfa. Á
meðan starfsmenn fyrirtækja taka
þátt í námi, taka atvinnulausir þátt
í starfsþjálfun og störfum, en hafa
áður gengið í gegnum ákveðna
námsþætti. Um þetta fyrirkomulag
er samvinna milli atvinnulífsins og
fullorðinsfræðslumiðstöðva sem
kostaðar eru af ömtunum.
Ég greini frá þessari tilraun hér
vegna þess að í henni felast bæði
fyrirbyggjandi og uppbyggjandi
þættir, sem ástæða er til fyrir okkur
að skoða gaumgæfilega. Ég tel að
draga megi verulega úr þeim félags-
lega skaða, sem atvinnuleysi veldur,
með því að setja menntunarhringekj-
una af stað nógu tímanlega. Þannig
yrði hægt að forða fleirum frá fé-
lagslegu niðurbroti sem atvinnuleysi
veldur og betra jafnvægi kæmist
fyrr á milli þróunar atvinnuhátta og
menntunar.
Áherslur
Fullorðinsfræðsla er vaxandi þátt-
ur á menntasviðinu. Það er þörf
samræmingar og gæðaeftirlits. Það
þarf sérstaklega að huga að breyti-
legum kennsluháttun sem hæfa hin-
um dreifðu byggðum landsins. Veita
þarf íjármunum til rannsókna og
tilrauna í kennslufræðum fullorðins-
fræðslunnar með tilliti til fjölhátta-
kennslu og nýrrar samskiptatækni.
Með fullorðinsfræðslu og starfsnámi
er hægt að draga úr félagslegum
áhrifum viðvarandi atvinnuleysis.
Hestabóki
Þessi bók, unt veý, eftir
Sigurgeir Magnússon, er um
nafnkennda gæðinga og landsfræga
hestamenn. Bókin er laustengt
framhald annarar bókar sem sami
höfundur skrifaði 1979 um fræga
hesta, sem nefndist, Ég berst á fáki
fráum. Bókin er fallega myndskreytt.
L

LANGAR ÞIG í
ÓKEYPIS
VATNSDÝN
I tilefni 8 ára afmælis Vatnsrúms bjóðum
við öllum þeim sem kaupa rúmið hjá
okkur fría vatnsdýnu.

Opiö laugardag
og sunnudag
Vatnsrum hf
Sksifunni 11 a, sími 688466
[
i
I
i
í
i
í
i
I
i
i
i
I
Höfundur er skólameistari
Verkmenntaskóla Austurlands.