Morgunblaðið - 29.12.1992, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 29. DESEMBER 1992
í Matthíasarborg
[ Matthíasarborg.
Leiklist
Súsanna Svavarsdóttir
Leikfélag Reykjavíkur — Borg-
arleikhús
RONJA RÆNINGJADÓTTIR
Höfundur: Astrid Lindgren
Tónlist: Sebastian
Leikgerð: Annina Pasonen og
Bente Kongsböl
Þýðing: Þorleifur Hauksson
Söngtextar: Böðvar Guðmunds-
son
Leikstjóri: Asdis Skúladóttir
Leikmynd og búningar: Hlín
Gunnarsdóttir
Brúðugerð: Helga Arnalds
Tónlistarstjóri: Margrét Pálma-
dóttir
Dansahöfundur: Auður Bjarna-
dóttir
Lýsing: Elvar Bjarnason
Það er óhætt að segja að Leikfé-
lag Reykjavíkur sé að sækja f sig
veðrið hvað listræn gæði varðar.
Heldur hefur mér þótt gæta þar
öryggisleysis og óvissu frá því
félagið flutti í Borgarleikhúsið, en
nú virðist hylla undir breytingar.
Skemmst er að minnast frumsýn-
ingar á „Sögum úr sveitinni," eft-
ir Tsjekov, sem í mínum huga er
eftirminnilegasta uppfærsla ársins
sem er að líða og til að reka smiðs-
höggið á þá fínu vinnu, hefur ver-
ið lagt í jólasýninguna í ár, bama-
leikritið Ronju ræningjadóttur, af
slíkri aiúð og fagmennsku að til
sóma er fyrir Borgarleikhúsið.
Leikritið um Ronju fjallar um
litla stúlku sem elst upp í Matthí-
asarskógi, hjá ræningjanum föður
sínum og hann heitir Matthías og
móður sinni Lovísu, ásamt ræn-
ingjahirð fjölskyldunnar, þeim
Skalla-Pétri, Litla-Skratta, Styrk-
ári, Kráki, Bersa og Breka. Matt-
hías er svo voldugur ræningi að
við hann er skógurinn kenndur og
kastalinn þar sem hann býr, sem
klofnar nóttina sem Ronja fæðist,
svo Helvítisgjáin liggur á milli
helminganna.
Auðvitað er Matthías hundeltur
af fógeta og hans mönnum, en
það er nú ekki það versta, því
versti óvinurinn er Borki í Borka-
skógi, annar ræningi og fyrrum
vinur Matthíasar. Matthías hefur
ekki miklar áhyggjur af Borka og
hans hyski, því hann hefur ekki
frétt að Borka hafi tekist að eign-
ast afkomendur...
Það er að segja, hann fréttir
það ekki fyrr en Ronja er orðin
nógu stálpuð til að fara ein út í
skóginn - þar sem hún hittir Birki
Borkason. Smám saman tekst
djúp og sönn vinátta með þeim,
foreldrum þeirra til hrellingar. Þau
eru sammála um margt, en fyrst
og fremst það að þegar þau verði
stór, ætli þau ekki að verða ræn-
ingjar. Þetta er ekki vænleg af-
staða til vinsælda hjá þursunum,
feðrum þeirra, en krakkamir
standa saman og þar kemur að
Matthíasi er svo misboðið að hann
afneitar dóttur sinni. Ronja og
Birkir flytja út í Bjarnarhelli, burt
úr kastalanum, þar sem væring-
arnar halda áfram vegna þess að
Borki hefur flutt inn — hinum
megin við Helvítisgjána.
Skap Ronju er ekki ólíkt ofsan-
um í föður hennar og það er sama
hvemig hún er beðin að koma
aftur, heim fer hún ekki fyrr en
faðir hennar biður hana.
Þau Ronja og Birkir lenda í
ýmsum ævintýrum — og hættum.
Þau verða oft hrædd, en sem bet-
ur fer sjaldnast bæði í einu, það
reynir oft á vináttuna, en það er
sama hvað gerist, þau meta líf
hvors annars ofar öllu.
Það þarf varla að taka það fram
að Ronja ræningjadóttir er eitt af
þessum fullkomnu verkum Astrid-
ar Lindgren og líklega er sagan
tH á flestum barnaheimilum lands-
ins. Það er oft vandi að vinna leik-
gerð upp úr góðum skáldverkum,
en í þessu tilfelli hefur tekist ein-
staklega vel til. Grunnforsendur
verksins um heiðarleika, vináttu
og kærleika em vel ofnar inn án
þess að verða að prédikun, persón-
ur era vel skrifaðar og þótt sýning-
in sé nokkuð löng, tæpir þrír tímar
með hléi, er aldrei dauður tími,
engar endurtekningar — heldur
markviss framvinda, með góðri
dramatískri byggingu og
skemmtilegum texta.
Úrvinnsla Leikfélags Reylqa-
víkur á þessum góða efnivið er
framúrskarandi góð - að flestu
leyti. Það eina sem mér fannst að
sýningunni, var hversu fámennur
ræningjaflokkur Matthíasar var
og fannst mér hópsenumar í
kastalanum eilítið skorta kraft.
Hinsvegar var mikil og skemmti-
leg hreyfmg í þeim senum, kostu-
legar æfmgar upp um alla veggi
og þær kættu augað.
Óll umgjörð og útlit sýningar-
innar er með því besta sem ég hef
séð hér í leikhúsi. Leikmyndin er
stórfenegleg; ekki bara hinn
hrikalegi klettur sem kastalinn
Matthíasarborg stendur á, heldur
allt umhverfí hans, með stokkum
og steinum, og blómum og tijám.
Tæknimöguleikamir á Stóra svið-
inu era vel nýttir og landslagið
er síbreytilegt fyrir augunum á
áhorfandanum. Búningarnir era
skrautlegir og harmónera vel á
móti því umhverfí sem rænin-
gjamir búa í, gervi skógarnorn-
anna og grádverganna var mjög
gott, en punkturinn yfír i-ið í þess-
ari sýningu era leikbrúðumar, litlu
Rassálfarnir sem búa niðri í jörð-
inni, svo skrítnir og skemmtilegir
og umfram allt, raunveralegir.
Með hlutverk Ronju fer Sigrún
Edda Björnsdóttir. Hún er sann-
færandi ræningjadóttir, lipur og
full af ærslum, án þess að verða
kjánaleg, textameðferðin skýr og
öll líkamstjáning og svipbrigði vel
unnin. Sigrún Edda kemur því
ótta Ronju (í skóginum), reiði
hennar (við Matthías), þvermóðsk-
unni og síðan lífsgleðinni, ein-
lægninni og heiðarleikanum
ánægjulega til skila og mér þykir
meira en líklegt að sú kynslóð sem
nú er að vaxa úr grasi eigi lengi
vel eftir að líta á Sigrúnu Eddu
sem hina einu sönnu Ronju, rétt
eins og mín kynslóð lítur á Bessa
sem hinn eina sanna Mikka ref
og Árna Tryggvason sem hinn
eina sanna Lilla klifurmús.
í hlutverki Birkis er Gunnar
Helgason. Gunnar vinnur hlut-
verkið vel að öðra leyti en því að
stundum örlar á því í textameð-
ferðinni að hann sé meðvitaður
um að hann sé að leika bam. Sem
betur fer er það sjaldgæft, en
þyrfti að alveg að hreinsast út.
Margrét Helga Jóhannsdóttir
og Theodór Júlíusson leika for-
eldra Ronju, Matthías og Lovísu,
og fara ágætlega með þau hlut-
verk. Mér fannst Margrét Helga
aðeins of temprað og ekki koma
til skila því mikla skapi sem rænin-
gjaflokkur Matthíasar hræðist svo
mjög, þannig að þegar einn þeirra
lýsir því yfir að Borka stafi meiri
ógn af Lovísu en mönnum fógeta,
þá verður það illskiljanlegt. Sömu-
leiðis er Matthías heldur til baka,
þannig að valdatogstreitan milli
hans og Ronju verður fremur
máttlaus. Matthías lifnar aldrei í
sýningunni sem hættulegur ræn-
ingi og það, hvað hann er í raun-
inni mikið merarhjarta, missir
marks. Þetta dregur ennfremur
úr kraftinum í atriðunum sem eiga
sér stað í Matthíasarborg, en ég
held að átökin milli Matthíasar og
Ronju séu forsendan fyrir spennu
í sýningunni.
Onnur hlutverk eru lítil og í
rauninni aðeins til að gera nán-
asta umhverfi Ronju skemmtileg.
Ræningjarnir á heimilinu eru inn-
byrðis fremur líkir, nema Skalla-
Pétur og Guðmundi Ólafssyni
tekst ágætlega að skapa sérstæð-
an karakter úr.
Tónlistin er falleg og grípandi
og söngurinn almennt góður. Sýn-
ingin er ákaflega áferðarfalleg og
skemmtileg, skógarnornir og grá-
dvergar hæfílega ógnandi og víst
er að þótt mér þyki hana aðeins
skorta kraft, að hún gengur full-
komlega upp sem „grand teater"
fyrir börn og víst er að hún hélt
athygli þeirra. Dætur mínar eru
þeirrar skoðunar að Ronja ræn-
ingjadóttir sé besta leiksýning sem
þær hafi séð. Um það eru þær
sammála og ætla aftur og aftur.
DAGATÖL
List og hönnun
Bragi Ásgeirsson
Á borð mitt hafa borist tvö daga-
töl frá Litbrá, og er annað þeirra
með myndum af þekktum málverk-
um Kjarvals, en hitt ljósmyndum af
Iandinu eftir Rafn Hafnfjörð og er
hvoratveggja í lit.
Bæði almanökin eru mjög vel úr
garði gerð, prentun upp á hið besta
og ljósmyndir Rafns mjög góðar eins
og vænta mátti.
Þessi útgáfa varð mér tilefni
nokkurra hugleiðinga um slíka út-
gáfu almennt hér á landi.
Málið er að á sl. hausti tyllti ég
tá á bókastefnunni í Frankfurt, og
skoðaði eingöngu þann hluta er sneri
að listaverkabókaútgáfu. Jafnframt
listaverkabókum leggja útgefendur
einnig mikla rækt við útgáfu dagat-
ala og hef ég ekki í annan tíma séð
eins mikið úrval óviðjafnanlegra
dagatala og þessa dagstund er ég
dvaldi þar.
Þetta voru dagatöl með litmynd-
um af málverkum, vatnslitamynd-
um, teikningum, ljósmyndum af
fögrum stöðum eða einfaldlega list-
rænum ljósmyndum. Að sjálfsögðu
voru þau í öllum stærðum og sum
mjög stór.
Þótt margt sé mjög vel gert í út-
gáfu dagatala hér á landi, eru þau
yfírleitt á vegum fyrirtækja sem þar
með auglýsa starfsemi sína. Mun
minna ef þá nokkuð er um að þau
séu gefín út af bókaforlögum í því
BREFABINDI
OG MÖPPUR
fæst í öllum betri
ritfangaverslunum
■■■■■■■
Uppstreymi.
augnamiði að kynna íslenska lista-
inenn, einn eða fleiri, og dagatal
þeirra Kristínar Þorkelsdóttur og
Harðar Daníelssonar með litljós-
myndum af íslensku landslagi e,r t.d.
einstakt í sinni röð. Ýmis góðgerðar-
samtök hafa gefíð út dagatöl með
listaverkum íslenskra listamanna, en
það er ekki það sama og útgáfan
getur seint orðið jafn hnitmiðuð og
glæsileg.
Engum ætti að ‘blandast hugur
um það hvílíkt auglýsingagildi slík
útgáfa hefur og þá ekki eingöngu
fyrir ljósmyndarann eða listamann-
inn, heldur einnig hönnuðinn en þó
fremur öllu landið sjálft, því að da-
gatölin kynna menningu okkar, sem
fólk heima sem erlendis hefur þá
fyrir augum dags daglega.
Þá eru dagatöl mun ódýrari en
t.d. listaverkabækur, en litgreining
og prentun þeirra er iðulega með
mjög miklum ágætum og tekur því
jafnvel stundum fram sem við sjáum
best í veglegustu listaverkabókum.
Með hverri mynd fylgir iðulega um-
fjöllun um myndina auk þess sem
sagt er frá tilorðningu hennar og
viðkomandi listamaður kynntur.
Um ókannaða möguleika er þann-
ig að ræða hér á landi hvað lista-
verkadagatölin snertir, en væri ekki
hugmynd að gera hér markverða
tilraun og kynna um leið það besta
sem hefur verið gert, og gert er í
íslenskri myndlist í samtímanum?
Kannski er dagatalið frá Litbrá
með myndum Kjarvals spor í þá átt,
en hér mega menn vara sig á því
að kynna ekki alltaf sömu myndirn-
ar, eins og að listamennirnir hafi
ekki málað neitt annað um dagana,
en það er nú alþjóðlegt fyrirbæri,
sem fer í fínu taugarnar á mörgum.
Vek ég hér athygli á þessari út-
gáfu Litbrár og bið viðkomandi að
hugleiða málið.