Morgunblaðið - 11.05.1993, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 11. MAÍ 1993
43
Mývatnseldar 1724 -1729
Morgunblaðið/Valdimar Kristinsson
Náttfari frá Ytra-Dalsgerði hefur
engu gleymt þótt hann sé nú kom-
inn á 24. aldursárið en Albert
Jónsson sat hann á sýningunni.
Sigurður Gunnarsson til vinstri
áfhenti þeim Náttfaramönnum
blómvönd í viðurkennigaskyni
fyrir framalag til kynbótastarfs-
ins. Veittri Gunnar Friðþjófsson
vendinum viðtöku.
hvers þær eru megnugar og allt fór
þetta vel að lokum þótt ekki væri
útlitið gott á tímabili.
Það virðist samdóma álit margra
að nú hafi reiðhallarsýning heppn-
ast með miklum ágætum og er
hægt að taka undir það. Boðið upp
á mörg góð atriði, bæði nýjar hug-
myndir útfærðar á skemmtilegan
hátt og gamlar endurbættar. Lengd
atriða var yflrleitt í góðu lagi þótt
stytta hefði mátt nokkur þeirra en
heildartími sýninganna var kannski
óþarflega langur eða rétt tæpir þrír
tímar, hámarkið ætti að vera tveir
og hálfur, ákjósanlegt er rétt um
tveir tímar.
Af fjögra vetra hestunum stóð
efstur Þorri frá Þúfu, hlaut 8,08
fyrir byggingu og 7,96 fyrir hæfi-
leika eða 8,02 í aðaleinkunn. Þorri
er riokkuð líkur föður sínum Orra
í framgöngu en hefur vekurðina
fram yfir. Hæst hlaut hann 8,5
fyrir háls og herðar, hófa og feg-
urð í reið. Næstur Þorra kom Teig-
ur frá Húsatóftum undan Gáska
frá Hofsstöðum með 7,96 í aðal-
einkunn. Hæst fékk hann 9,0 fyr-
ir fótagerð og 8,5 fyrir hófa, 8,10
fyrir byggingu og 7,81 fyrir hæfi-
leika. Þriðji er svo Funi frá Stóra
Hofi undan Kjarval og Nótt frá
Kröggólfsstöðum með 7,95, 7,95
fyrir byggingu og 7,96 fyrir hæfi-
•leika.
Galdur frá Sauðárkróki undan
Höfða-Gusti og Hrafnhettu frá
Sauðárkróki stóð efstur utan-
stöðvarhesta með 8,27 fyrir hæfi-
leika, 7,95 fyrir byggingu og 8,59
fyrir hæfileika. Hjalti frá Hala
undan Þokka frá Garði hlaut 8,54
fyrir hæfileika en aðeins 7,55 fyr-
'r byggingu. Af fjögra vetra hest-
um stóð efstur Blængur frá Svein-
atungu undan Elgi frá Hólum með
7,80 fyrir byggingu og 8,06 fyrir
hæfileika, 7.93 í aðaleinkunn.
Þrátt fyrir andóf veðurguðanna
var sýning stóðhestastöðvarinnar
bæði skemmtileg og fróðleg. Ungu
hestarnir stóðu sig með ólíkindum
vel og ekki var þáttur knapanna
þeirra Eiríks og Þórðar síðri þar
sem þeir komu með hvern hestinn
á fætur öðrum holdvotir og sjálf-
sagt hálf kaldir.
eftir Krisiján
Þórhallsson
í Morgunblaðinu 8. apríl sl. seg-
ir m.a. um námaleyfi Kísiliðjunn-
ar:
„I sambandi við útgáfu náma-
leyfisins lýsti iðnaðarráðherra því
yfir að hann mundi í samvinnu
við hagsmunaaðila beita sér fyrir
rannsóknum á nýrri vinnslutækni
við kísilgúrnám í vatninu og á
hugsanlegri nýtingu á kísilgúr
sem lenti undir hrauni í Kröflueld-
um 1724-1729.“
Hér fer á eftir samantekt um
Mývatnselda 1724-1729. Stuðst
er við bókina Ódáðahraun II. bindi
frá 1945 eftir Ólaf Jónsson blað-
síður 224-230.
Árin 1724-1729 eru óslitin eld-
gosaár, en þar brunnu hinir svo-
kölluðu „Mývatnseldar", er vöktu
mesta athygli af öllum eldgosum
þessa tímabils. Eldgos þessi eru
stundum kennd við Kröflu eða
Leirhnjúk.
Aðfaranótt hins 17. maí 1724
varð fólk við Mývatn vart við
snarpar jarðhræringar, sem héld-
ust öðru hvoru fram til dagmála.
Þá gaus upp kolsvartur sand- og
öskumökkur norðaustan við Mý-
vatnsfjöllin, og fylgdi honum
óskaplegar eldingar og reiðarslög,
var sem himinn og jörð mundu
forgangast. Jukust þá jarðhrær-
ingarnar, svo að hús féllu, færð-
ust af grunni og hrukku í sundur
í þeim bitar og langbönd. Flýði
fólk af bæjum austan við vatnið
til Reykjahlíðar, en þar var þá
prestssetur, og var presturinn Jón
Sæmundsson, er var prestur í
Mývatnsþingum 1716-1733 en
frá honum höfum við að verulegu
leyti vitneskjuna um eldgos þessi.
Ekki varð tjón á mönnum né
skepnum svo getið sé. Mikil breyt-
ing varð á Mývatni í landskjálft-
um, er fylgdu þessu gosi. Botn
þess lyftist og vatnsborð hækk-
aði, svo að allur austurhluti þorn-
aði í hálft annað misseri á eftir.
Þetta sprengigos varð í gígnum
Víti við Kröflu sem þá varð til og
lengi var nefndur „Helvíti"
Eftir áramótin 1725 hófust aft-
Morgunblaðinu hefur borist eft-
irfarandi fréttatilkynning frá land-
búnðarráðuneytinu vegna umræðna
sem orðið hafa í fjölmiðlum um
aukna hættu á útbreiðslu búfjársjúk-
dóma í kjölfar samningsins um Evr-
ópska efnahagssvæðið:
„Af hálfu íslenkra stjórnvalda
hefur Brynjólfur Sandholt yfirdýra-
læknir sótt fundi sérfræðinganefnd-
ar EFTA um heilbrigðismál dýra og
afurða þeirra og setið samninga-
fundi með nefndum Evrópubanda-
lagsins um þessi efni.
Niðurstaða samninganna varð í
stuttu máli sú að íslendingar náðu
því fram einir EFTA-þjóðanna að
„Nú eftir 264 ár er far-
ið að ræða um mikil
verðmæti undir þessu
hrauni. Vonandi reyn-
ist tæknilega mögulegt
að nýta þau verðmæti,
sem þar eru falin undir,
og fróðlegt að fylgjast
með hvernig til tekst.“
ur miklir landskjálftar við Mývatn
og 11. janúar braust út eldgos í
Leirhnjúk. Leirhnjúkur klofnaði
allur sundur og breyttist á skömm-
um tíma í ijúkandi rúst, þakta
brennisteins- og leirhverum. Þann
19. apríl þetta sama ár gaus svo
upp eldur í Bjarnarflagi vestan við
Námaskarð með miklum jarð-
skjálftum. Gusu nú allar þessar
eldstöðvar ýmist til skiptis eða
samtímis með dunum og jarðhrær-
ingum. Einkum varð mikill land-
skjálfti þann 8. september þetta
ár. Þornaði Laxá þá um stund, en
kom þó fljótlega aftur í farveg
sinn. Af eldgosum þessum og
umbyltingum leiddi, að silungs-
veiði þvarr að mestu í Mývatni.
Svo virðist sem eldgos þessi
hafi öll verið ösku- og gufugos en
lítið eða ekkert hraun hafí runnið.
Sprungur margar og ægilegar
urðu líka til, svo að segja daglega
þessi fyrstu árin.
Árið 1726 virðast engar nýjar
eldstöðvar hafa bæst við en ólgan
hélst lítið breytt á áðurnefndum
gosstöðvum. Svo gerist það 21.
ágúst 1727 að glóandi hraun tók
að vella úr einum pyttinum við
Leirhnjúk. Vall þaðan hraun norð-
ur yfir graslendið austur af Gæsa-
fjöllum og stefndi á Þeistareyki
og bræddi allt og brenndi. Nóttina
fyrir 18. apríl 1728 voru enn mikl-
ir landskjálftar, og þá um morgun-
inn hófst enn á ný mikið gos við
Leirhnjúk. Gaus þá á tveimur stöð-
um. Rann þá enn mikið hraun.
Allt norðurloftið var þá sem log-
andi bál, og lagði eldbjarmann
suður yfir Reykjahlíð og fram á
Mývatn.
Sama daginn braust út eldgos
í svokölluðum Hrossadal norður
vera undanþegnir EB-reglum um
heilbrigði dýra og afurða þeirra.
Sérstaða íslands umfram hin
Norðurlöndin var hér viðurkennd og
er það í fyrsta sinn sem sú sérstaða
er staðfest með fjölþjóðasamningum.
ísland er því eina EFTA-landið sem
er undanþegið EES-reglum í þessum
efnum og íslensk lög og reglur sem
nú eru í gildi munu gilda áfram
hvað þessi atriði varðar. Þetta fyrir-
komuiag kemur til endurskoðunar á
árinu 1995.
Það er hins vegar mistúlkun, sem
fram hefur komið, að við höfum
aðeins fengið frest til 1995, en þá
taki EES-reglur við. Á þessu er sá
af Bjarnarflagi. Gaus þarna af
miklum ofsa og var hvinurinn af
eldinum svo mikill að allir urðu
ótta lostnir. Af frásögn séra Jóns
má sjá að gosið í Hrossadal hefur
haft djúptæk áhrif á þá er næstir
bjuggu og hefur þeim virst gos
þetta háskalegra en nokkurt ann-
að, sem komið hafði frá því að
eldgosin hófust.
Þann 20. apríl sprakk upp mik-
ið hraun og hljóp á Reykjahlíðars-
el í grasi grónu dalverpi svo sem
bæjarieið suðvestur frá Kröflu.
Miklar breytingar höfðu orðið á
landinu við Mývatn austanvert.
Sums staðar hafði það þornað.
Mývatn hafði þorrið á ný eða botn-
inn lyfst, svo að það var ekki leng-
ur bátgengt austan til og horfði
til vandræða að stunda heyskap í
eyjunum og sækja egg í hólmana.
Nú varð nokkurt hlé um hríð
eða þar til 18. desember 1728, en
þá hófust á ný eldgos með dunum
og dynkjum í nágrenni Leir-
hnjúks. Á daginn virtist allt hraun-
ið svipað bláleitum brennisteins-
loga eða kolsvörtum reykjarskýj-
um en á næturnar sem allt stæði
í ljósum loga. Upp úr gígunum
stóð látlaus eldsúla hátt í loft upp
af bræddu gijóti sem rann eins
og vatn er það féll til jarðar.
Eldurinn rann nú niður til Mý-
vatns og átti aðeins 1-2 km óf-
arna til Reykjahlíðar, er hann
stöðvaðist dagana 19.-20. desem-
ber og beindist í aðra átt. Ekki
varð þó mikið hlé á gosunum því
þann 30. janúar 1729 kom ægilegt
gos við Leirhnjúk eitt hið mesta
frá því gosin hófust. Rann nú
mikið hraun og steyptist loks þann
6. júlí sama ár sem glóandi ár-
straumur niður í byggðina norð-
austan við vatnið. Dag frá degi
óx hraunflóðið og eyddi þremur
bæjum, Gröf, Fagranesi og Gríms-
stöðum. Fyrst eyddist Gröf, síðan
Fagranes sem var næsti bær við
Gröf. Þá stefndi eldurinn á Gríms-
staði en staðnæmdist þó þar við
túnið.
Þann 7. ágúst hljóp svo eldurinn
á bæinn í Reykjahlíð. Þorði þá
enginn þar nærri að koma fyrir
þeim undrum sem á gengu. Eydd-
ist bærinn og túnið að miklu leyti
reginmunur að endurskoðunin verð-
ur að leiða til sameiginlegrar niður-
stöðu íslands og annarra EES-ríkja
til að fyrirkomulaginu verði breytt.
Að óbreyttum forsendum er ekkert
sem bendir til annars en sérstaða
íslands verði viðurkennd á ný þegar
endurskoðunin fer fram. Einhliða
geta hin ríkin ekki komið fram breyt-
ingum eins og málum er háttað í dag.
Það liggur því fyrir að með þátt-
töku okkar í viðræðum um EES eins
og að ofan er lýst hefur ekki verið
samið um neina tilslökun á þeim
lögum og reglum sem hér gilda, til
að hefta útbreiðslu búfjársjúkdóma
eða tilkomu nýrra.
Landbúnaðarráðuneytið um EES-samning
Engin tilslökun vegna varna
gegn búfjársjúkdómum
m lnrgmtil U
| Meira en þú getur nm wdað þér!
TT

csrAsxeimm
i- Á <S W Ý TtK I , L I P A R I T
GABBRÓ.MARMARI
„ G R A N í T
ll S.HELGASON HF STEINSffllÐJA
SKEMMUVEGI 48 KÓPAVOGI SÍMI: 91 76677
Kristján Þórhallsson
en hraunið staðnæmdist við
kirkjugarðinn. En 27. sama mán-
aðar braust það fram á nýjan leik
og rann þá allt umhverfis kirkj-
una. Stóð kirkjan ósködduð innan
í þessum hring af glóandi grjóti,
þar til 15. september að hraunið
var orðið kalt, að fært þótti yfir
það. Var kirkjan þá rifin og brátt
flutt, en síðan reist aftur á sama
stað 1736. Var verndun kirkjunn-
ar jiakkað guðlegri forsjá.
I þessari miklu eldhrinu rann
hraunið fram í Mývatn á stóru
stæði og fyllti upp talsverðan hluta
í norðanverðum Ytri-Flóa. Hefur
verið ægilegt þegar hraunið var
að brjótast fram í vatnið, sem
sagt er að hafi logað eins og lýsi.
Drapst þá allur silungur í norðan-
verðu vatninu. Síðast í september
þetta ár stöðvaðist hraunrennslið
að fullu og öllu, en allt næsta ár
og miklu lengur rauk geigvænlega
úr eldvörpunum og grúfðu ógn-
þrungin gufuský yfir sjóðheitu
hrauninu austan Mývatns svo að
fólkið í sveitinni var sífellt óttas-
legið og kvíðandi nýjum eldgangi,
ógnum og eyðileggingu.
Nú eftir 264 ár er farið að'
ræða uijj mikil verðmæti undir
þessu hrauni. Vonandi reynist
tæknilega mögulegt að nýta þau
verðmæti, sem þar eru falin und-
ir, og fróðlegt að fylgjast með
hvernig til tekst.
Höfundur er fréttaritari
Morgvnbladsins í Mývatnssveit.
LOFTA
PLÖTUR
OG LÍM
Nykomin sending
,, EINKAUMBOÐ
Þ.Þ0RGRIMSS0N
Ármúla 29 - Reykjavík - sími 38640
ERFIDRYKKJUR
Verð frá kr. 850-
PERLAN sími 620200
Erfidrykkjur
Glæsileg kaffi-
lilaðborð iiillegir
Síilir og mjög
gðö þjénnstíL
Ipplýsingar
í súiiii 2 23 22
FLUGLEIDIR