Morgunblaðið - 17.07.1993, Blaðsíða 21

Morgunblaðið - 17.07.1993, Blaðsíða 21
2.0 MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. JULI 1993 + MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. JÚLÍ 1993 2K Útgefandi Framkvæmdastjóri Ritstjórar Fulltrúar ritstjóra Fréttastjórar Ritstjórnarfulltrúi Arvakur h.f., Reykjavík Haraldur Sveinsson. Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen. Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson. Björn Vignir Sigurpálsson. Kringlan 1, 103 Reykjavík. Símar: Skiptiborð 691100. Auglýsingar: 691111. Áskriftir 691122. Áskriftargjald 1368 kr. með vsk. á mánuði innanlands. I lausasölu 125 kr. með vsk. eintakið. Oxlum ábyrgð og byrgjum brunna Asumri hveiju sækja tugir þúsunda barna um land allt hverskonar tómstundanámskeið og íþróttanámskeið. Þúsundir barna dvelja um lengri eða skemmri tíma í sumarbúðum við leik og störf. Starfsemi þessi í þágu barnanna fer m.a. fram á vegum ýmissa fijálsra félaga- samtaka, æskulýðssamtaka, sveitarfélaga, íþróttafélaga, skátahreyfingarinnar og Þjóð- kirkjunnar. Ábyrgð þeirra sem í umboði og með trausti foreldra taka að sér menntun, umönnun, gæslu og uppeldi barna er mikil. Einu máli gegnir um ábyrgðina hvort heldur um er að ræða skólastarf- semi, skipulagða dagvist, starf- semi fijálsra félagasamtaka, eða þá sem skipuleggja tómstunda- og íþróttastarf bama. í öllum til- vikum taka foreldrar ákvörðun um að treysta viðkomandi fyrir barni sínií og sú ákvörðun er þá byggð á vissu foreldranna um að öryggis barns þeirra verði gætt í hvívetna. Menn fyllast jafnan óhug, þeg- ar þeir heyra af eða lesa um slys á börnum. Að undanförnu hafa átt sér stað hörmuleg slys á börn- um, eða naumlega hefur verið komið í veg fyrir slys. Þetta hef- ur orðið fjölmiðlum tilefni til umfjöllunar. Á liðnu hausti fannst ungur drengur meðvitundarlaus á botni sundlaugarinnar í Kópavogi. Lífgunartilraunir báru ekki árangur og hann lést á Borgar- spítalanum síðar sama dag. Drengurinn var að fara í skóla- sund, þegar hið hörmulega slys varð. Nú í byijun mánaðarins bjarg- aði Björgunarsveitin Albert 21 bami og þremur fóstram þeirra úr Gróttu. Byijað var að flæða að, þannig að stór hópur barn- anna komst hvorki áfram né aft- ur á bak. Að sögn lögreglu og björgunarmanna voru sum barn- anna hætt komin og mátti ekki tæpara standa að björgunarmenn kæmu börnunum til bjargar. Alvarlegt slys varð við smá- bátahöfnina í Kópavogi sl. þriðju- dag, þegar 9 ára drengur féll útbyrðis af hraðbáti og lenti í skrúfu bátsins. Drengurinn var á siglinganámskeiði hjá siglinga- klúbbnum Ými. í öllum þessum tilvikum virðist sem öryggisþættinum hafi verið ábótavant, og að koma hefði mátt í veg fyrir þessi slys, ef öll- um öryggiskröfum hefði verið fullnægt. Það hlýtur að teljast sjálfsögð öryggisgæsla, að sundlaugar, þar sem sundkennsla ungra barna fer fram, séu undir stöðugu eftirliti, þann tíma sem þær eru opnar. Foreldrar trúa því og treysta, þegar börn þeirra eru í skóla- sundi eða öðrum skólaíþróttum, að menntað starfsfólk og árvök- ult vaki yfir hveiju fótspori barn- anna. Auðvitað er það lágmarks- krafa sem gera verður til mennt- aðra fóstra, sem bera ábyrgð daglangt á fjölda barna, að þær kynni sér allar aðstæður, áður en farið er með börn af dagvistar- stofnun í leiðangur sem þann sem farinn var út í Gróttu. Vitneskja um flóð og jjöru verður að vera fyrir hendi, þegar farið er með 21 barn á leikskólaaldri út í Gróttu. Öryggisreglur á siglinganám- skeiðum þurfa að vera með þeim hætti, að allt sé gert til þess að útiloka slys. í því tilviki sem hér um ræðir virðist sem bátsstærðin geri það að verkum að um hann gildi engar sérstakar reglur, né kennsluna sem fram fari á hon- um. Benedikt Guðmundsson sigl- ingamálastjóri sagði hér í Morg- unblaðinu sl. fimmtudag að bátar undir 6 metrum væru ekki skoð- aðir af Siglingamálastofnun. Hann sagði að atburðurinn í Kópavogi á þriðjudag vekti menn til umhugsunar. Gera yrði kröfu um búnað og hæfni þeirra sem fengjust við kennslu af þessu tagi og óeðlilegt virtist að starf- semi sem þessi væri óháð öllum reglugerðum um öryggismál. Það er í fyllsta máta óeðlilegt að starfsemi eins og siglinganám- skeið fyrir börn og unglinga sé óháð öllum reglugerðum um ör- yggismál. Við þetta óhugnanlega slys í Kópavogi uppgötvaðist al- varleg brotalöm á reglum um skipaskoðun. I öllum ofangreindum tilvikum, og sjálfsagt mörgum öðrum er ljóst að hægt er að gera betur til þess að öryggi barnanna verði tryggt. Reynslan kennir okkur að aldrei er hægt að útiloka að slys eigi sér stað. Það er á hinn bóginn hægt að draga úr hættu á slysum, til dæmis með aukinni þjálfun þeirra sem trúað er fyrir bömunum, auknum kröfum um menntun og árvekni og hertum reglum um starfsemi og útbunað. I frjálsri tómstunda- og íþróttastarfsemi á vegum íþrótta- félaga, tómstundaráða sveitarfé- laganna, meðal skáta og fleiri er unnið geysilega mikið og gott starf. Þeir sem eru leiðbeinendur barnanna í slíku starfí, vinna flestir með börnunum og fyrir þau af heilum hug. En það er ekki nóg. Þeir sem trúað er fyrir börnum annarra, lífi þeirra og limum, verða hverja stund að vera sér meðvitaðir um þá gríðar- legu ábyrgð sem þeir hafa tekist á hendur og halda vöku sinni. Byrgjum því alla þá brunna sem við eigum kost á að byrgja, áður en börnin detta ofan í þá. Lögfesting Mannréttindasáttmála Evrópu stendur fyrir dyrum Vafamál hvort skipan Félagsdóms stenst LÖGFESTING Mannréttinda- sáttmála Evrópu sem nú stendur fyrir dyrum vekur ýmsar athygl- isverðar lögfræðilegar og póli- tískar spurningar. Það er t.d. álitamál hvern sess sáttmálinn eigi að skipa í íslenskri löggjöf og hvernig eigi að standa að lög- festingu hans. Einnig er athug- unarefni hvort til séu þau ákvæði íslenskra laga sem stangist á við sáttmálann og má þar nefna regl- ur um skipan Félagsdóms og þau fyrirmæli í grunnskólalögum að einkaskólar eigi ekki kröfu til styrks af almannafé. Eins og kunnugt er hefur Mann- réttindasáttmáli Evrópu ekki verið lögtekinn hérlendis en hann var fullgiltur af íslands hálfu fyrir fjöru- tíu árum, 19. júní 1953. Eftir að mannréttindadómstóllinn í Strass- borg dæmdi Þorgeiri Þorgeirsyni rithöfundi í vil i máli gegn íslenska ríkinu á síðasta ári skipaði dóms- málaráðherra nefnd sem fjalla átti um hvernig bregðast ætti við þeim dómi. í nefndinni eru Ragnhildur Helgadóttir, fyrrverandi ráðherra, sem er jafnframt formaður nefndar- innar, Björn Bjarnason alþingis- maður, Eiríkur Tómasson hæsta- réttarlögmaður, Markús Sig- urbjörnsson prófessor og Ragnar Aðalsteinsson hæstaréttarlögmað- ur. Nefndin telur rétt að lögfesta mannréttindasáttmálann og í þing- iok nú í vor var iagt fram frumvarp þess efnis. í greinargerð með frumvarpinu kemur fram hvers vegna sáttmálinn hefur ekki verið lögfestur fyrr: „ís- land heyrir til þess minni hluta að- ildarríkja að Mannréttindasáttmála Evrópu þar sem ákvæði hans teljast ekki hluti af landsrétti, heldur ein- göngu skuldbinding ríkisins að þjóðarétti. Við fullgildingu íslenska rikisins á sáttmálanum virðist ekki hafa komið sérstaklega til skoðunar að lögfesta ákvæði hans, enda var fremur fágætt á þeim tíma að fara þannig með þjóðréttarsamninga hér á landi. Þess í stað virðist hafa ver-’ ið gengið út frá því að ríkið mundi efna skuldbindingar sínar með að- lögun landsréttar að ákvæðum mannréttindasáttmálans... [V]ar i upphafi gengið út frá því að íslensk löggjöf samrýmdist í hvívetna ákvæðum Mannréttindasáttmála Evrópu og nægilegt væri þannig, til að efna þjóðréttarskuldbindingu ríkisins, sem komst á með fullgild- ingu samningsins um vemdun mannréttinda og mannfrelsis, að beita aðferðum aðlögunar landsrétt- ar að sáttmálanum. Með því að ekki þótti tilefni til lagabreytinga vegna aðlögunar í byijun hefur væntanlega verið gert ráð fyrir að annað þyrfti ekki til en að gæta að því í framtiðinni að ný lagasetning yrði einnig í samræmi við ákvæði mannréttindasáttmálans.“ Efni mannréttindaákvæðanna skýrst Síðar segir: „Á þeim áratugum, sem liðnir eru, hefur efnisinntak mannréttindaákvæðanna skýrst og jafnvel breyst fyrir túlkun mann- réttindanefndarinnar og mannrétt- indadómstólsins þannig að nú eru í mörgum efnum gerðar strangari kröfur til aðildarríkjanna en séð varð í upphafi. Hefur mannréttinda- sáttmálinn því án efa haft meiri áhrif hér á landi, sem og annars staðar í Vestur-Evrópu, en sjá mátti fyrir.“ 72. gr. stjórn- arskrárin- nar: vHver maður á rétt á að láta í ljós hugsanir sínar á prenti; þó verður hann að ábyrgjast þær fyrir dómi. Ritskoð- un og aðrar tálmanir fyrir prentfrelsi má aldrei í lög leiða.“ l.mgr. 10. gr. mann- réttindasáttmálans: „Sérhver maður á rétt til tjáningarfrelsis. Sáréttur skal einnig ná yfir frelsi til að hafa skoðanir, taka við og skila áfram upplýs- ingum og hugmyndum heima og erlendis án af- skipta stjómvalda. Akvæði þessarar greinar skulu eigi hindra ríki í að gera útvarps-, sjón- varps- og kvikmynda- fyrirtækjum að starfa aðeins samkvæmt sér- stöku leyfi.u Þótt sáttmálinn hafi ekki verið lögfestur hér á landi hefur_ áhrifa hans gætt með þrennu móti. í fyrsta lagi hefur það komið fyrir í dóms- málum að því hefur verið haldið fram af aðila að íslenskar réttarreglur stönguðust á við sáttmálann. Fram- an af hratt Hæstiréttur undantekn- ingarlaust slíkum röksemdum. Ýmist með þeim orðum að ekkert slíkt ósamræmi væri fyrir hendi eða á þeirri forsendu ‘að jafnvel þótt ósamræmi væri þá breytti það ekki gildi settra íslenskra laga. Þessi af- staða Hæstaréttar hefur breyst und- anfarin þijú ár. Hann hefur í aukn- um mæli tekið tillit til ákvæða mann- réttindasáttmálans. í tveimur dóm- um frá árinu 1990 vék hann t.d. algerlega frá fyrri skýringum, sem fylgt hafði verið í áratugi, á settum lagareglum um vanhæfi dómara til að fara með mál. I öðru lagi hafa kærumál á hend- ur íslenska ríkinu vegna brota á sáttmálanum komið til úrlausnar fyrir Mannréttindanefnd og Mann- réttindadómstóli Evrópu. I þriðja lagi hefur gætt áhrifa af mannrétt- indasáttmálanum við lagasetningu hér á landi og eru jafnvel dæmi um það að lögum hafi verið breytt vegna hættu á að þau hafi ekki samrýmst ákvæðum sáttmálans. Er ítarlega fjallað um þessi efni í greinargerð með frumvarpi til laga um mannrétt- indasáttmálann. Kærur á hendur íslenska ríkinu Kærum vegna meintra brota á mannréttindasáttmálanum er beint til Mannréttindanefndar Evrópu og það er ekki nema brot af þeim mál- um sem þangað berast sem nefndin sendir áfram til Mannréttindadóm- stóls Evrópu. Eins og sést á með- fylgjandi töflu hefur dómstóllinn fjallað um mál frá sextán ríkjum. Mun fleiri ríki hafa fullgilt mannrétt- indasáttmálann en í mörgum tilvik- um er svo stutt síðan að mál þaðan eru enn ekki farin að berast til dóm- stólsins. Kærur einstaklinga á hend- ur íslandi til Mannréttindanefndar Evrópu eru orðnar 33 talsins frá því nefndin tók til starfa og hafði hún tekfy afstöðu til 32 í byrjun þessa árs. í 28 tilvikum ákvað nefndin að kæran væri ekki tæk til frekari meðferðar og vísaði henni þannig á bug. Fjórum sinnum hefur nefndin hins vegar tekið kæru til greina. Tvö tilvik vörðuðu þá skipan mála á íslandi að dómarar í refsimálum gætu einnig haft með höndum lög- reglustjórn. í öðru málinu náðist sátt milli ríkisins og kæranda fyrir nefndinni en í hinu varð Mannrétt- indadómstóllinn við þeirri ósk ís- lenska ríkisins að fella málið niður eftir að sátt hafði verið gerð við kærandann, enda taldi dómstóllinn að bætt hefði verið úr því atriði í íslenskri löggjöf, sem gaf tilefni til kærunnar, með setningu laganna um aðskilnað dóms- og umboðs- valds í héraði. Þriðja tilvikið er mál Þorgeirs Þorgeirsonar. Hann taldi að skert hefði verið tjáningarfrelsi sitt er hann var sakfelldur fyrir brot gegn 108. gr. alm. hgl. sem veitir opin- berum starfsmönnum sérstaka æruvernd. Mannréttindadómstóll- inn dæmdi í þessu máli 25. júní 1992. Meirihluti dómara dæmdi að brotið hefði verið gegn tjáningar- frelsi Þorgeirs. íslenski dómarinn, Garðar Gíslason, skilaði sératkvæði og var hann á gagnstæðri skoðun. Ráðherranefnd Evrópuráðsins ályktaði 10. nóvember 1992 að ís- lenska ríkið hefði fullnægt skyldum sínum skv. dóminum með því að hafa annars vegar greitt Þorgeiri bætur og hins vegar kynnt efni dómsins nægilega fyrir innlendum dómstólum og handhöfum ákæru- valds. Að sögn Ragnhildar Helga- dóttur, formanns nefndarinnar sem dómsmálaráðherra skipaði, komst nefndin að þeirri niðurstöðu á síð- asta ári að dómurinn sjálfur skap- aði ekki nauðsyn á að breyta 108. gr. hgl. en vegna fyrirmæla ráð- herra í upphafi hefur nefndin nú snúið sér að því að vinna að tillög- um til hans um það hvort breyta skuli núgildandi lagaákvæðum um sérstaka æruvernd opinberra starfsmanna. Fjórða tilvikið er svo mál Sigurð- ar Á. Siguijónssonar leigubílstjóra gegn íslenska ríkinu en dómur var kveðinn upp í því 30. júní sl. Sig- urði í vil. Það er vert að taka fram að dóm- ur Mannréttindadómstólsins hnekk- ir ekki dómi í því ríki sem aðild á að málinu. Dómstóllinn er því ekki áfrýjunarstig heldur sker úr um hvort ríki hafi brotið þjóðréttarlegar skuldbindingar sínar um að tryggja viðkomandi mannréttindi og hvort ríkið sé bótaskylt af þeim sökum. Þetta mun ekki breytast þótt sátt- málinn yrði að lögum hérlendis. Samstiga Svíum og Norðmönnum Eins og fyrr segir stendur nú til að hefja nýjan kafla í sögu mann- réttindamála á íslandi með lögfest- ingu mannréttindasáttmálans. Langflest aðildarríki Evrópuráðsins hafa þegar farið þá leið og nú síð- ast hafa nefndir í Svíþjóð og Nor- egi samið frumvörp um lögfestingu sáttmálans. Helstu röksemdir fyrir lögfestingu eru samkvæmt greinar- gerð með frumvarpinu þau að rétt- indi einstaklinga fá aukna vernd og réttaröryggi eykst. Lögfesting sáttmálans myndi fylla upp í eyður í íslenskri löggjöf og er bent í dæmaskyni á að 10. gr. sáttmálans tekur samkvæmt orðalagi sínu til tjáningarfrelsis almennt á meðan 72. gr. stjómarskrárinnar nær ein- göngu til prentfrelsis. Eftir lögfest- ingu sáttmálans getur einstaklingur borið ákvæði hans fyrir sig sem beina réttarreglu fyrir dómi eða stjórnvöldum hérlendis en fram til þessa hefur verið litið á hann sem leiðbeiningargagn við lögskýringu. „Lögfestingin myndi vekja jafnt almenning og þá sem starfa að rekstri og úrlausn mála fyrir dóm- stólum og í stjórnsýslu og að undir- búningi að lagasetningu til frekari vitundar um mannréttindi og þá virðingu sem verður að ætlast til að þeim sé sýnd í réttarríki. Telja Ljósmynd/Evrópuráðið Dómarar við Mannréttindadómstól Evrópu. Fyrir miðju í fremstu röð situr dómsforsetinn Rolf Ryssdal frá Noregi. Honum á hægri hönd er Rudolf Bernhardt varaforseti dómsins frá Þýskalandi. Ryssdal á vinstri hönd er Þór Vilhjálmsson frá íslandi. í hverju máli dæma níu dómarar, dómsforsetinn er sjálfkjör- inn, auk þess situr þar dómari frá viðkomandi ríki en hinir sjö eru valdir með hlutkesti. má hættu á að of oft geti nauðsyn- legt tillit til mannréttindareglna horfið í skuggann í daglegum störf- um,“ segir ennfremur í greinargerð- inni. Stjórnskipunarlög eða almenn lög? Nefnd dómsmálaráðherra þurfti að leysa úr því með hvaða hætti Iögfesting sáttmálans ætti að fara fram en þar koma ýmsar Ieiðir til álita. „Niðurstaða okkar varð sú að lögfesta bæri bæði sáttmálann sjálfan og viðauka við hann sem gerðir hafa verið í áranna rás. Menn hafa velt fyrir sér öðrum lausnum eins og að lögtaka tiltekin ákvæði eða að breyta mörgum öðr- um íslenskum lögum þannig að ákvæðin kæmu þar inn í. Það hefði tekið miklu lengri tíma og hætta væri á að einhver atriði sáttmálans Mál sem höfðu verið send til Mannréttindadómstóls Evrópu fram til 1. júlí 1993 «o ■ 'S E]" 'O ro >- « 3 CT»0 S> C w = .E 0) 05 E'O c ro V.S iz If cE 2 (u ro-«= 1oS c — «0 4= C T3 « C 'O 0J « «2 röi Þ E 3 c ro Z E ot 2 43 C ™ §S 2 E i$ E1 « ro ^ (D íoS 0) 30 E o •ro • Austurríki 1958 1958 40 23 8 2 8 Belgía 1955 1955 32 19 6 5 4 Bretland 1966 1989 52 30 15 1111 6 Danmörk 1953 1953 5 1 4 Frakkland 1974 1981 40 20 5 8 10 Grikkland 1985 1955 6 4 2 Holland 1954 1985 22 16 3 3 írland 1953 1955 7 5 1 1 fsland 1958 1953 3 2 1 Ítalía 1973 1973 111 76 9 18 8 Kýpur 1980 1987 1 Malta 1987 1960 1 1 Noregur 1964 1955 1 1 Portúgal 1978 1978 8 5 1 2 Spánn ' 1979 1981 6 4 im 2 Sviss 1974 1952 23 13 7 3 Svíþjóð 1966 1974 31 18 7 2 4 Þýskaland 1955 1966 27 10 14 3 Samanlagt 415 249 79 39 56 yrðu útundan. Sams konar nefndir og þessi hafa verið starfandi á öðrum Norðurlöndum og' þar hefur nið- urstaðan orðið svipuð," segir Ragn- hildur Helgadóttir. Sú spuming rís hvort jafnmikil- vægar reglur og þær sem mannrétt- indasáttmálinn geymir verðskuldi ekki stöðu stjórnskipunarlaga. Stjórnskipunarlög eru æðri almenn- um lögum svo sem kunnugt er og erfiðara er að breyta þeim þar sem til þarf samþykki tveggja þinga með kosningum á milli. Nefndarmenn benda einnig á galla sem fylgir því að sáttmálinn verði að almennum lögum sem fyrirbyggja má með því að hann fái stöðu stjómskipunar- laga: „Með því... að hér yrði um almenn lög að ræða yrðu ákvæði þeirra yfirleitt að víkja fyrir yngri lögum. Af þessu er að sjálfsögðu ljóst að eitt helsta markmið frum- varpsins, að tryggja samræmi milli íslensks landsréttar og ákvæða mannréttindasáttmálans, næst ekki út af fyrir sig formlega til frambúð- ar með því einu að það verði að lög- um fyrst unnt væri að virða þetta markmið að vettugi með setningu yngri laga. Til þess að fyrirbyggja slíka þróun mála þyrfti að veita þess- um reglum stöðu stjórnskipun- arlaga, sem ekki er lagt til með þessu frumvarpi þótt það geti vel verið æskileg þróun mála þegar til lengri tíma er litið.“ Magnús Thoroddsen, fyrrverandi hæstaréttardómari, kveður enn fastar að orði í samtali við Morgun- blaðið: „Það gæti skapað vandræða- ástand ef mannréttindasáttmálinn yrði aðeins að almennum lögum.“ Þannig má hugsa sér að upp kynnu að koma árekstrar milli stjórnar- skrárákvæða og ákvæða mannrétt- indasáttmálans sem dómstólar ættu torvelt með að leysa snyrtilega úr ef sáttmálinn hefði einungis stöðu almennra laga. Setjum svo að mál af því tagi sem leyst var úr í Strass- borg á dögunum kæmi fyrir íslenska dómstóla að nýju. Úrlausnin byggð- ist á því hvort neikvætt félagafrelsi væri við lýði á íslandi. Dómstólar þyrftu þá annaðhvort að styðjast við 73. gr. stjórnarskrárinnar sem hefur verið skýrð svo að hún verndi ekki neikvætt félagafrelsi eða 11. gr. mannréttindasáttmálans, sem væri orðin að íslenskum lögum, þar sem neikvætt félagafrelsi er verndað að einhveiju marki, skv. dómum mann- réttindadómstólsins. Dómstólar gætu að sjálfsögðu strangt til tekið horft framhjá því sem gerst hefði undanfarin ár og dæmt ótrauðir eft- ir 73. gr. stjórnarskrárinnar eins og hún hefur ætíð verið skýrð, 11. gr. mannréttindasáttmálans væri rétt- lægri og dómar mannréttindadóm- stólsins hvort eð er ekki bindandi um skýringu hennar. Viðkomandi borgari gæti þá kært íslenska ríkið fyrir mannréttindanefndinni í Strassborg og náð rétti sínum þar. En vildu dómstólar spara honum sporin þá þyrftu þeir að snúa blað- inu við, gleyma forsögu 73. gr. og tilgangi, og gerbreyta efni hennar „með hliðsjón af“ 11. gr. mannrétt- indasáttmálans eins og hún hefur verið skýrð nýverið; þ.e. 73. gr. yrði í raun látin víkja fyrir 11. gr. mannréttindasáttmálans sem þó væri réttlægri réttarheimild. Rýmri skýring stjórnarskrárinnar Nefndarmenn leggja samt sem áður til að sáttmálinn verði að al- mennum lögum en ekki stjórnskip- unarlögum. Bæði segja þeir að lög- festing eigi að auka líkur á breyt- ingu stjórnarskrárinnar á þann veg að mannréttindaákvæði hennar verði ítarlegri og orð þeirra gefa til kynna að þeir treysti á að dóm- stólar breyti skýringu sinni á stjórn- arskránni verði mannréttindasátt- málinn lögfestur: „Ákvæði stjómar- skrárinnar um mannréttindi eru fremur fáorð og komin mjög til ára sinna. Þótt lögfesting Mannrétt- indasáttmála Evrópu breytti í engu efni þessara ákvæða stjórnarskrár- innar má ætla að hún hefði allt að einu þau óbeinu áhrif að ríkari til- hneiging yrði en áður til að beita rúmri skýringu á stjórnarskránni til samræmis við reglur sáttmálans þar sem það gæti átt við.“ Ragnhildur Helgadóttir segir ennfremur í samtali við Morgun- blaðið: „í sumum löndum hefur sáttmálinn vægi stjórnarskrár- ákvæða. En í þeim löndum er stjórn- arskrárfyrirkomulag allt annað en hjá okkur. Okkar stjórnarskrá er stutt, hnitmiðuð og afmörkuð. Grundvallarbreyting yrði þar á ef sáttmálinn og viðaukarnir við hann yrðu að stjórnskipunarlögum. Það hefði í annan stað verið næstum því það sama og segja að við ætluð- um að láta það vera að lögfesta sáttmálann og auka hér mannrétt- indavemd. Reynslan kennir að hug- myndir um breytingar á stjórnar- skránni hafa legið í salti í mörg ár. Við erum aftur á móti sammála um að það þyrfti að gera mannréttind- akafla stjórnarskrárinnar ítarlegri. Það er hins vegar ekki það sama og að lögfesta sáttmálann. Slík lög- festing er mesta réttarbótin á þessu sviði — núna. Hitt hefði ekki verið raunhæft. En að mínurn dómi eru breytingar á stjórnarskránni og lög- festing sáttmálans tvær aðferðir sem ekki eru andstæðar heldur hvor annarri til fyllingar og stuðn- ings.“ Óvilhallir dómarar Nefndin fól Guðrúnu Gauksdóttur lögfræðingi að gera athugun á því hvort breyta þyrfti ákvæðum í ís- lenskri löggjöf við lögfestingu mannréttindasáttmálans en hún hefur unnið á mannréttindaskrif- stofunni í Strassborg og leggur stund á framhaldsnám í mannrétt- indum í Lundi. Álit Guðrúnar sem hún nefnir „frumathugun” er afar fróðlegt og er það prentað með frumvarpinu og greinargerðinni. Verður hér staldrað við örfá atriði úr þeirri athugun. Þær kröfur eru gerðar í l.mgr. 6. gr. sáttmálans að dómstólar séu óháðir og óvilhallir. Hér kemur til álita hvort skipan Félagsdóms sam- kvæmt 39. gr. 1. 80/1938 um stétt- arfélög og vinnudeilur fái staðist. í dómnum eiga sæti fimm menn sem skipaðir eru til þriggja ára; _einn af Vinnuveitendasambandi íslands, annar af Alþýðusambandi íslands, þriðji af atvinnumálaráðherra úr hópi þriggja manna sem Hæstirétt- ur tilnefnir, og tveir af Hæstarétti, og sé annar þeirra sérstaklega til- nefndur til þess að vera forseti dómsins. „Ekki virðist útilokað, að aðili máls fyrir Félagsdómi geri kröfur, sem séu andstæðar viðhorf- um og hagsmunum bæði samtaka vinnuveitenda og launþega, sem hafa tilnefnt dómara, sem fjalla um málið. Dæmi slíks væri, að kröfur aðila byggðust á annarri skýringu kjarasamnings en samtok vinnuveit- enda og launþega væru sammála um. Vafi gæti þá risið um, hvort Félagsdómur væri óháður og óvil- hallur...“ segir Guðrún. Samkvæmt 2. mgr. 6. gr. mann- réttindasáttmálans skal sakborning- ur talinn saklaus uns hann hefur verið fundinn sekur lögum sam- kvæmt. Þeirri spurningu hefur oft- sinnis verið varpað fram hvort 19. gr. áfengislaga nr. 82/1969 sam- rýmist þessu ákvæði en þar segir að finnist áfengi í bifreið við tiltekn- ar aðstæður skuli refsa eiganda þess, „sem hann væri sekur um ólöglega áfengissölu, nema leiddar séu að því sterkar líkur, að áfengið sé ekki ætlað til sölu“. Það er sem- sagt ekki ákæruvaldið sem þarf að sanna að áfengið sé ætlað til sölu heldur verður sakborningur að sýna fram á að svo sé ekki, sönnunar- byrðin hvílir á honum. Guðrún vitn- ar í dóm mannréttindadómstólsins í máli Salabiaku gegn Frakklandi frá 7. október 1988 þar sem segir að í öllum réttarkerfum tíðkist að mæla fyrir um löglíkur fyrir ákveðn- um staðreyndum eða lagaatriðum og slíkt bijóti almennt ekki í bága við mannréttindasáttmálann. „Með hliðsjón af þessum dómi er ekki loku fyrir það skotið, að með lögum megi leggja sönnunarbyrði að ein- hveiju leyti á sakborning, ef unnt er að hnekkja löglíkum, sem þannig eru til komnar, og þær verða heldur ekki taldar óeðlilegar í sjálfu sér. Slíkri löglíkindareglu verður þó að beita af varfærni", segir Guðrún. Umgengnisréttur Friðhelgi einka- og fjölskyldulífs, heimilis og bréfaskrifta er vernduð í 8. gr. mannréttindasáttmálans. Mannréttindadómstóllinn hefur í málum sem varða umgengnisrétt foreldra við börn, sem þeir hafa verið sviptir forræði yfir, lagt áherslu á að það markmið beri að hafa í huga við ákvörðun umgengn- isréttar að sameina foreldra og böm aftur. Því verði að vera um veiga- mikil rök að ræða, ef umgengnis- réttur er verulega skertur eða úti- lokaður. í 33. gr. 1. 58/1992 um vernd barna og ungmenna er kveðið á um rétt barns í fóstri til um- gengni við foreldra. 3. mgr. hljóðar svo: „Ef sérstök atvik valda því að mati barnaverndarnefndar að um- gengni barns við foreldra sé and- stæð hag þess og þörfum getur nefndin úrskurðað að umgengnis- réttar njóti ekki við eða breytt fyrri ákvörðun um umgengnisrétt með úrskurði. Jafnframt getur nefndin SJÁ SÍÐU 23

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.