Morgunblaðið - 31.12.1993, Qupperneq 28

28
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 31. DESEMBER 1993
ÁRAMÓTASPURNINGAR
TZL STJÓRNMÁLAMANNA
MORGUNBLAÐIÐ hefur beint spurningum til forustumanna Alþýðubandalags, Alþýðuflokks, Framsóknarflokks og Samtaka
um kvennalista í tilefni áramótanna. Spurningarnar og svörin fara hér á eftir:
Samningurinn um
Evrópskt efnahags-
svæði tekur gildi um
áramót og GATT-
samningurinn ári
síðar. Hvaða áhrif
telur þú, að samn-
ingamir hafi á efna-
hagsþróunina hér á
landi?
Samkvæmt þjóð-
hagsspá verður
verðbólga mjög lítil
á næstunni, vextir
lækka ört og við-
skiptahalli hefur
minnkað mikið. Tel-
ur þú að botni efna-
hagskreppunnar sé
náð?
Flestir telja ríkis-
sjóðshallann mestu
meinsemd efna-
hagslífsins. Ert þú
sammála? Hvaða
leiðir eru vænleg-
astar til að ráða þar
bót á?
Viðræður standa
yfir um framtíð
varnarstöðvarinnar
í Keflavík. Telur þú
tímabært, að um-
talsverðar breyting-
ar verði á varnarvið-
búnaði og ef svo er
á hvern veg?
Hvert er álit þitt á
sameiginlegum
kvótakaupum út-
gerðarmanna og
sjómanna?
Jón Baldvin Hannibalsson,
formaður Alþýðuflokksins - Jafnaðarmannaflokks íslands
Stórmál í höfn
í
Ýkjulaust er óhætf að fullyrða
að gildistaka EES-samningsins nú
um áramót og Úrúgvælotu GATT-
samninganna á árinu 1995 marki
þáttaskil í innlendri hagstjóm.
Astæðan er sú að hér eftir verður
ekki aftur snúið til einangrunar-
og vemdarstefnu á Islandi, á kostn-
að neytenda. Það er kjami málsins.
Hagsbót almennings og þjóðarbús-
ins vegna samninganna verður ekki
í formi eingreiðslu inn á íslenskan
efnahagsreikriing. heldur sem stöð-
ugur vaxtarhvati fram á næstu öld.
Við mat á efnahagsáhrifum
EES-samningsins eru aðaiatriðin
eftirfarandi:
1. Án EES-aðildar væri sam-
keppnisstaða íslands á þessu lang-
mikilvægasta markaðssvæði sínu,
sem tekur við 75% vöruútflutnings
þjóðarinnar, gersamlega óviðun-
andi, þar sem helstu keppinautar
okkar á sviði sjávarútvegs (t.d.
Noregur, Danmörk og Færeyjar)
hefðu þá notið yfírburðastöðu.
Sama máli gegnir um möguleika
okkar til að laða til samstarfs er-
lent áhættufjármagn við sköpun
nýiðnaðar og stóriðju.
2. Samræmdar samkeppnisregl-
ur, kröfur og gæðastaðlar, þ.m.t.
bann við ríkisstyrkjum og undir-
boðum, eftirlit með framkvæmd
milliríkjasamninga og samkomulag
um lausn deilumála, er fyrst og
fremst hagsmunamál smáríkja á
borð við ísland í samskiptum þeirra
við stærri og öflugri ríki.
3. Sameiginlegur markaður 380
milljóna manna, er tryggir tollfijáls
og hindrunarlaus viðskipti með vör-
ur og þjónustu og sameiginlegar
reglur um fjármagns- og vinnu-
markað, sem lýtur samræmdum
samkeppnisreglum, mun ryðja úr
vegi viðskiptahindrunum, koma í
veg fyrir mismunun, skapa ný vaxt-
artækifæri, örva tækniframfarir,
vöruþróun og hagvöxt, draga úr
atvinnuleysi og bæta lífskjör.
4. Samningurirm um Evrópska
efnahagssvæðið tryggir öllum
EFTA-ríkjunum aðgang að stærsta
og öflugasta markaðssvæði heims
á jafnréttisgrundvelli, án þess að
skerða rétt EFTA-ríkjanna til að
haga viðskipta- eða tollastefnu
sinni gagnvart ríkjum utan EES
að eigin höfði og án þess að EB
næði fram kröfum sínum um ein-
hliða veiðiheimildir jafngildar tolla-
lækkunum.
5. EES-samningurinn tryggir
íslendingum slíkan rétt, auk þess
sem hann tryggir réttindi einstakl-
inga og fyrirtækja í viðskiptum, en
skerðir rétt stjómvalda til mismun-
nokunar, í skjóli pólitísks
valds. Þetta mun veita fákeppnis-
markaði innanlands æskilegt að-
hald og stuðla þannig t.d. að lækk-
un vaxta og jafnvægi á fjármagns-
markaði.
6. EES-samningurinn tryggir að
sjávarútvegurinn stendur í fyrsta
sinn í sögunni nokkurn veginn jafn-
fætis keppinautum sínum og ann-
arri iðnaðarframleiðslu á því mark-
aðssvæði, sem tekur við Ý5 sjávar-
vöruútflutnings okkar.
7. Þegar EES-samningurinn
verður að fullu kominn til fram-
kvæmda tryggir hann sjávarútveg-
inum lækkun tolla sem.nemur 96%,
miðað við gildandi tollskrár EB og
núverandi útflutningsmagn. Fyrstu
áhrifín koma í Ijós strax við ára-
mót þegar tollar falla niður eða
lækka af þeim sjávarafurðum, sem
mestu máli skipta, en %
hlutar tolla af þeim falla niður strax
um áramót. Þar munar mestu um
niðurfellingu tolla af saltfíski og
saltfiskflökum og niðurfellingu
18% tolla á ferskum þorsk-, ýsu-,
ufsa- og grálúðuflökum, sem hing-
að til hafa verið veruleg útflutn-
ingshindrun.
8. Ávinningur sjávarútvegsins
af EES-samningnum er þó ekki
fyrst og fremst fólginn í lækkun
tolla, sem að mati forsvarsmanna
í sjávarútvegi hafa numið 1-2
milljörðum kr. á ári, heldur miklu
fremur í nýjum tækifærum fyrir
íslenskan matvælaiðnað til að koma
fullunnum neytendavörum beint á
markað. EES-samningurinn skap-
ar þannig aukna atvinnu og aukið
vinnsluvirði í höndum íslendinga
sjálfra.
9. EES-samningurinn er því
kærkomið tækifæri til að skapa
fiskvinnslunni um land allt ný
sóknarfæri, einmitt þegar sókn í
helstu nytjastofna fer hraðminnk-
andi af fiskverndarástæðum. Svar-
ið við því er einmitt að skapa meiri
verðmæti úr minni afla. EES-
samningurinn getur því reynst
landsbyggðinni sú lyftistöng, sem
hún þarf helst á að halda, á tímum
aflasamdráttar og versnandi við-
skiptakjara.
10. EES-samningurinn felur í
sér gagnkvæm réttindi og skuld-
bindingar um opnum þjóðfélagsins
og aukna samkeppni á öllum svið-
um, í stað einokunar, fákeppní og
verndarstefnu, sem of lengi hefur
bitnað á neytendum og launþegum,
í formi hærra verðs vöru og þjón-
ustu en ella væri.
Það var ærin ástæða til að varpa
öndinni léttar þegar hinn nýi al-
þjóðasamningur um viðskipti og
tolla (GATT) var í höfn, því að þar
skall hurð nærri hælum. Skipbfot
þessara samninga hefði magnað
hættu á viðskiptastríði hinna stóru
efnahagsheilda, þar sem smáríkin
hefðu orðið fórnarlömbin. Við hefð-
um sennilega lokast inni í vítahring
gagnkvæmra refsiaðgerða nýrrar
vemdarstefnu, sem leitt hefði til
nýrrar heimskreppu.
Áhrif GATT-samningsins á inn-
anlandsmarkaði munu fara vaxandi
þegar frá líður. Innflutningsbann
og leyfísveitingavald framleiðslu-
ráðs landbúnaðarins og annarra
virkisbúa hins úrelta landbúnaðar-
kerfís, verður hér með úr sögunni.
Aukin samkeppni, sem hleypt verð-
ur á í áföngum á sex ára aðlögunar-
tíma, mun hvetja til aukinnar fram-
leiðni og vöruþróunar í íslenskum
landbúnaði og úrvinnsluiðnaði. Til
þess að íslenskur landbúnaður fái
notið krafta sinna til að spjara sig
í samkeppninni verður fyrr eða síð-
ar að losa hann úr spennitreyju
núverandi kvótakerfis og kotbú-
skaparstefnu.
GATT-samningurinn innsiglar
því endalok þeirrar landbúnaðar-
stefnu, sem rekin hefur verið á
undanförnum áratugum, íslenskum
bændum jafnt sem neytendum til
skapraunar og skaða. Þar rneð
sjáum við brátt fyrir endann á
hatrömmum deilum, sem risið hafa
vegna hagsmunaárekstra framleið-
enda og neytenda. Um þann fortíð-
ardraug má segja með sanni, að
farið hefur fé betra.
2
Samkvæmt endurskoðaðri þjóð-
hagsáætlun eru horfur skárri á
næsta ári en álitið var síðastliðið
haust. Engu að síður er botninum
ekki náð því að spáð er 2% sam-
drætti þjóðarframleiðslu á næsta
ári, í stað 2,6% samdrætti sem
spáð var á sl. hausti.
Það er einkum tvennt sem vert
er að hafa í huga þegar rýnt er í
batahorfur á næsta ári. Hið fyrra
er að aukin þjóðarframleiðsla, mið-
að við fyrri spár, skýrist nær ein-
göngu af Smuguafla. Afkoma þjóð-
arbúsins á næsta ári gæti því orðið
betri en spáin gefur til kynna, ef
eftirfarandi skilyrðum er fullnægt:
Þorskaflaheimildir verði auknar
með nýju fiskveiðiári haustið 1994;
veiðar á utankvótategundum verði
auknar; Smuguafli, þ.e. afli á fjar-
lægum veiðislóðum utan landhelgi,
verði meiri en gert er ráð fyrir;
fískverð hækki á erlendum mörkuð-
um, ef batamerki ! efnahagslífinu
rætast þar.
Hins vegar er ástæða til að ætla
að afkoma fyrirtækja muni fara
batnandi í flestum greinum á næsta
ári. Ástæðurnar eru, m.a. þessar:
Jón Baldvin Hannibalsson
Verðbólga verður lægri á íslandi á
næsta ári en víðast hvar í markaðs-
löndum okkar. Raungengi krón-
unnar er með því lægsta sem verið
hefur um áratugi, hvort heldur
mælt er á mælikvarða launakostn-
aðar eða verðlags. Þetta þýðir að
samkeppnishæfni útflutnings og
samkeppnisgreina hefur ekki verið
betri í annan tíma.
Sköttum hefur verið létt af at-
vinnulífínu í stórum stíl. Raunhæf-
ar líkur benda til að jafnvægi náist
á fjármagnsmarkaði við lægra
vaxtastig en verið hefur í mörg ár.
Ásamt með viðskiptakjarabata í
kjölfar EES-samningsins eftir ára-
mót mun allt þetta bæta stöðu fyr-
irtækja og ýta undir hagvöxt. Þetta
vekur okkur vonir um að geta hald-
ið atvinnuleysisstiginu hinu lang-
lægsta í Evrópu á næsta ári sem
hingað til.
Það er einkum tvennt sem getur
raskað þessum jákvæðu horfum.
Hallarekstur ríkissjóðs getur rask-
að forsendum fyrir áframhaldandi
lækkun vaxta, sem er besta kjara-
bótxheimila og fyrirtækja. Hækk-
andi greiðslubyrði vaxta og afborg-
ana af erlendum skuldum þjóðar-
búsins mun draga úr efnahagsbat-
anum, þegar hann loksins birtist.
3
Ég tel að stöðvun skuldasöfnun-
ar þjóðarbúsins við útlönd sé brýn-
asta viðfangsefni íslenskra stjóm-
mála nú og lít á kerfislægan halla
í ríkisbúskapnum sem hluta af því
vandamáli.
Um leið og íslendingar fagna
hálfrar aldar afmæli lýðveldisins á
næsta ári munu þeir þurfa að reiða
fram 51 þús. milljónir króna í
greiðslu vaxta og afborgana í fjár-
hirslur Iánardrottna sinna erlendis.
Þetta er hærri upphæð en hráefnis-
verð upp úr sjó alls afla af íslands-
miðum á fískveiðiárinu 1992-93
(49 milljarðar). Erlendir fjár-
magnseigendur munu á næsta ári
fá í sinn hlut stærri sneið af þjóðar-
tekjum íslendinga en við verjum á
sama ári til heilbrigðismála (til
sjúkra- og lífeyristrygginga og
reksturs allra sjúkrahúsa og heilsu-
gæslustofnana).
Við munum á næsta ári greiða
16,5 milljarða króna í vexti til út-
landa. Það er sama upphæð og
menntamálaráðuneytið hefur til
ráðstöfunar til stofnframkvæmda
og reksturs við grunnskóla, fram-
haldsskóla og háskóla, rannsókna,
menningar og lista. Heildartekjur
Reykjavíkurborgar á síðasta ári
hefðu ekki hrokkið fyrir vöxtum
af erlendum lánum.
Við þessar kringumstæður er
kerfíslægur halli í ríkisbúskapnum
upp á 6-7 milljarða króna frá ári
til árs hættulegur vegna þess að
hann vinnur gegn meginmarkmið-
um um lækkun vaxta og stöðvun
erlendrar skuldasöfnunar.
Það verður að segjast eins og
er að það hefur ekki tekist að að-
laga útgjöld ríkissjóðs að tekjufalli
þjóðarbúsins á yfirstandandi sam-
dráttarskeiði. Állir aðrir þættir
efnahagslífsins s.s. einkaneysla,
innflutningur og fjárfestingar hafa
dregist saman í takt við lækkun
þjóðarframleiðslu og -tekna. Hins
vegar hefur samneyslan farið vax-
andi í hlutfalli við aðra útgjalda-
þætti.
Vissulega hefur nokkur árangur
náðst. Útgjöld A-hluta ríkissjóðs
árið 1991 voru 122,2 milljarðar
króna, á verðlagi fjárlagafrum-
varpsins 1994. Niðurstöðutölur
fíárlaga fyrir 1994 eru 113,8 millj-
arðar króna á sambærilegu verð-
lagi. Varanlegur sparnaður er því
8,4 milljarðar að raungildi. Þessi
árangur hefur kostað stjómar-
flokkana þó nokkur harmkvæli,
miðað við að árangurinn er ekki
meiri en þetta. Eftir stendur kerfís-
lægur halli, þ.e. halli sem er sjálf-
virkur og lögbundinn, án tillits til
breytinga á tekjum, sem má meta
á bilinu 6-7 milljarða króna.
Sveifluhallinn, sem rekja má til
pólitískra ákvarðana stjórnvalda til
að bregðast við efnahagsástandinu,
eins og t.d. til að tryggja stöðug-
leika í skjóli kjarasamninga til
langs tíma með lækkun virðisauka-
skatts (2,5 milljarðar) eða auknum
framlögum til atvinnuskapandi að-
gerða (um 3 milljarðar), er af öðr-
um toga.
Þegar spurt er um ráð við þess-
um vanda verða menn að hafa
hugfast að vandamálið er pólitískt
en ekki tæknilegt. Það vantar
m.ö.o. ekki skynsamlegar tillögur
um lækkun ríkisútgjalda. Það vant-
ar pólitískan vilja meirihluta al-
þingismanna. Með það í huga má
benda á eftirfarandi leiðir út úr
ógöngunum:
1. Langtímafjárlög. í stað þess
að afgreiða fjárlög eitt ár í senn
þarf að taka upp þá vinnureglu að
Alþingi samþykki rammafjárlög til
þriggja ára, og að þau verði bind-
andi við árlega fjárlagagerð.
Rammafjárlögum verði síðan ekki
breytt nema með auknum meiri-
hluta á Alþingi. Ríkisstjóm og fjár-
laganefnd beri ábyrgð á því að