Morgunblaðið - 31.12.1993, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 31. DESEMBER 1993
35
Benedikt Davíðsson,
forseti ASÍ
Atvinnu- og
kjaramálin
efstíhuga
Það sem mér er efst í huga nú
við áramót er auðvitað umfjöllunin
um kjara- og atvinnumálin. Síðustu
2 mánuði ársins var mikið fjallað
um kjaramál af ýmsum aðilum þrátt
fyrir að gengið hefði verið frá samn-
ingum ASÍ og atvinnurekenda í lok
maí og þeim ekki sagt upp í byijun
nóvember. Hluti opinberra starfs-
manna innan BSRB gekk líka frá
samningum sínum um mitt sumar
og stærstu félögin þar gengu frá
sínum málum fljótlega eftir að ljóst
var að samningum ASÍ yrði ekki
sagt upp í nóvember.
Á undanförnum vikum hefur
lækkun matarskattsins svokallaða
verið mest til umræðu, en um lækk-
un hans hefur verið uppi krafa mjög
víða í þjóðfélaginu allt frá því að
matarskatturinn var settur á í upp-
hafi ársins 1988. Það hefur öllum
verið ljóst frá því í maí sl. að lækka
ætti matarskattinn nú um áramót.
Sá tími var valinn fyrst og fremst
að kröfu stjórnvalda sem sögðu að
besti tíminn til'þess að framkvæma
slíka breytingu væri um áramót. Af
hálfu ASÍ var óskað eftir því að
breytingin tæki gildi mun fyrr.
Áf einhveijum ástæðum hefur
þetta mál vafist fyrir mörgum.
Greinilegt er að einhveijir hlutar
embættismannakerfisins hafa verið
á móti þessu máli allan tímann og
svo virðist sem mikið skorti á að
undirbúningi málsins hafi verið hátt-
að með þeim hætti að þessi breyting
geti átt sér stað á einfaldan og skii-
virkan hátt. Af hálfu embættis-
manna hafa verið færð ýmis rök
fyrir því að þetta væri óskynsamleg
aðgerð og hafa sum þessara raka
verið skammlíf. Því var t.d. haldið
fram að lækkun virðisaukaskattsins
á matvælum myndi fyrst og fremst
lækka erlendar vörur. Erlendar vör-
ur voru þá skilgreindar sem vörur
með erlendum hráefnum. Þetta
myndi t.d. þýða að öll brauð- og
kökugerð í landinu væri erlend fram-
leiðsla, og sama mætti segja um t.d.
sælgætis- og hreinlætisiðnað. Það
þarf því ekki að koma neinum á
óvart að þessi rök hurfu fljótlega
úr umræðunni, en samt var andstöð-
unni haldið áfram á ýmsan hátt. Þá
má einnig minna á undarlegar um-
ræður um skattsvik sem fóru mjög
hátt á tímabili.
Fagna ber hversu málið fékk góða
umfjöllun á Alþingi og að eftir að
þingmenn höfðu kynnt sér efni þess
og metið rök með og á móti naut
það stuðnings stórs meirihluta
þingsins. Framganga nokkurra al-
þingismanna í málinu var þó nokkuð
sérkennileg. Ekki verður annað séð
en að andstöðu við málið hafi átt
að nota í refskák stjórnmálanna. Það
gerist ekki oft að heilu þingflokkarn-
ir snúi baki við afstöðu sem nýbúið
er að samþykkja á æðstu samkomu
viðkomandi flokks, eins og gerðist
með kúvendingu framsóknarmanna.
Umræðan um framgang þessa
máls hefur verið hið undarlegasta
sjónarspil. Við vinnslu kjarasamn-
ingsins var öll vinna við málið byggð
á gögnum frá opinberum aðilum,
aðallega fjármálaráðuneytinu. Svo
virðist sem ekki hafi verið samstaða
um það innan þessa ráðuneytis hvað
séu réttar upplýsingar og hvað rang-
ar.
Margoft hefur verið bent á að
lækkun matarskattsins eins sé ekki
besta leiðin til tekjujöfnunar. Fyrir
því eru auðvitað ýmis rök. Það ligg-
ur hins vegar í augum uppi að aðrar
leiðir eins og hækkun barnabóta og
persónuafsláttur hafa ekki reynst
vel í gegn um tíðina. Samhliða tillög-
um um lækkun matarskatts lagði
ASÍ til hátekjuskatt og skatt á fjár-
magnstekjur til þess að fjármagna
dæmið að hluta. Ríkisstjórnin féllst
ekki á þær ráðstafanir sem auðvitað
voru ætlaðar til tekjujöfnunar. Ég
tel að tekjuskattakerfið hér á landi
sé ekki það sterkt að hægt sé að
vísa allri tekjujöfnun yfir á það og
því verði líka að leita annarra leiða
til þess að ná markmiðum tekjujöfn-
unar. Lækkun matarskattsins er ein
slíkra leiða.
Verkalýðshreyfingin mun fyrir
sitt leyti fylgjast með og reyna að
tryggja að matarskattslækkunin
skili sér að fullu til neytenda. Það
er ekki síður mikilvægt að allur al-
menningur fylgist vel með þróun
verðlags á matvælum eftir áramót,
geri athugasemdir og krefjist leið-
réttinga ef sýnt þykir að aðilar í
verslun og þjónustu ætla að nota
tækifærið og taka til sín hluta af
ávinningnum.
Bjartara framundan
Á undanförnum mánuðum höfum
við í fyrsta skipti í mörg ár heyrt
jákvæðar fréttir um horfur á afkomu
þjóðarbúsins. Horfur um þorskafla
eru bjartari en áður og svo virðist
sem afkoma þjóðarbúsins sé betri
en spáð hafði verið og að kreppan
sé ekki eins djúp og reiknað var með.
Allt frá árinu 1990 hefur íslenskt
launafólk fært miklar fórnir. Laun
almenns launafólks hafa nær ekkert
hækkað á þessum tíma og kaup-
máttur hefur minnkað mikið. Það
sama er ekki hægt að segja um
launaþróun allra hópa. Kjör sjálftök-
uliðs af ýmsu tagi hafa síst versnað
og að undanförnu hafa heyrst frétt-
ir um miklar hækkanir til ýmissa
hópa opinberra starfsmanna sem
rökstuddar eru með réttlætisástæð-
um. Ég tel fullvíst að þeir sem lægst
hafa launin og hafa borið sínar byrð-
ar í þessi ár eigi erfitt með að skilja
þetta réttlæti. I mörg ár hefur nær
öllum sérkröfum almenns launafólks
verið sópað undir teppið í samninga-
viðræðum. Allar þessar kröfur eru
enn uppi og það er auðvitað mikið
réttlætismál að við þessum kröfum
verði orðið.
Ég tel mjög brýnt að þeim efna-
hagsbata sem framundan er verði
fyrst og fremst beint til þess launa-
fólks sem borið hefur byrðar krepp-
unnar undanfarin ár. Kaupmáttur
almennra launa hefur fallið mikið
og er lægri en eðlilegt er. Úr þessu
þarf að bæta.
Það skyggir á þá framtíðarsýn
sem hér er lýst, að þegar þetta er
skrifað bendir flest til þess að boðað
verkfall sjómanna á fiskiskipaflotan-
um skelli á nú um áramótin. Það
er miður að samtök útgerðarmanna
skuli enn neita að koma til móts við
sanngjarnar kröfur sjómanna um
gerð kjarasamninga vegna nýrra
veiðigreina og að fylgja eftir ákvæð-
um samninga um að sjómenn taki
ekki þátt í kvótabraski útgerðarinn-
ar. Sjómenn hafa sýnt mikið lang-
lundargeð í þessum málum, en þolin-
mæði þeirra hlaut að þijóta um síð-
ir. Ábyrgð útgerðarmanna er mikil
láti þeir verkfallið koma til fram-
kvæmda. Og víst er að þeir geta
miklu um það ráðið hvort sá efna-
hagsbati sem spáð hefur verið komi
fram eða hvort honum verði fórnað
vegna skammsýni og óbilgjarnrar
hagsmunagæslu.
Atvinnuleysi, kaupum íslenskt
Um þessi áramót er ekki hægt
að skrifa hugleiðingu án þess að
minnast á vandamál atvinnuleysis-
ins. Ég tel atvinnuleysið vera lang
alvarlegasta vandamálið sem við ís-
lendingar eigum við að etja í dag.
Ég tel líka að það verði að ýta lausn
annarra vandamála til hliðar til þess
að leysa vanda þess fólks sem ekki
hefur atvinnu. Það er einfaldlega
ekki sæmandi þjóðfélagi eins og
okkar að geta ekki veitt öllum vinnu
sem kjósa að vinna.
ASI hefur lagt mikla áherslu á
atvinnumálin á undanförnum miss-
erum og segja má að í síðustu samn-
ingum hafi þessi mál haft algeran
forgang, en þar féllust stjórnvöld á
að eyða fé til atvinnuskapandi að-
gerða. Þær aðgerðir og aðrar slíkar
'eru hins vegar fyrst og fremst til
þess fallnar að leysa skammtíma-
vandamál. Það er líka mikilvægt að
huga að stefnumörkun i atvinnumál-
um til lengri tíma og þar finnst mér
stjórnvöld ekki hafa sýnt nógu mik-
inn áhuga.
Einn angi af baráttunni við at-
vinnuleysið er herferðin „íslenskt,
já takk“, þar sem hin ýmsu samtök
á vinnumarkaðinum reka áróður fyr-
ir því að kaupa íslenska þjónustu
og framleiðslu. Þessi herferð skilaði
árangri um síðustu jól og áramót
og mun eflaust gera það nú. Það á
hins vegar ekki að þurfa að reka
áróður fyrir jafn sjálfsögðum hlut.
Ég tel að við séum ekki jafn þjóð-
lega þenkjandi S þessum efnum og
margar aðrar þjóðir. Ég held hins
vegar að vitundin um það að íslensk-
ar vörur séu yfirleitt besti kosturinn
bæði hvað verð og gæði áhrærir sé
að aukast meðal okkar og það er vel.
Núgildandi kjarasamningar verða
væntanlega í gildi í eitt ár í viðbót.
Það er því mikilvægt að samtökin á
vinnumarkaði og stjórnvöld nýti vel
þann tíma til að efla atvinnulífið.
Launafólk þarf að efla samstöðu sína
fyrir sínum félagslegu réttindum og
til eflingar samtakanna því kjarabar-
áttan er stöðugt verkefni.
Göngum ótrauð til verka. Gleði-
legt nýtt ár.
Magnús Oddsson
ferðamálastjóri
Aukið
vægi ferða-
þjónustu
Þegar þeir sem starfa við ferða-
þjónustu á íslandi líta til baka yfir
árið 1993 og freista þess að meta
árangur af starfi sínu hlýtur niður-
staðan að verða mismunandi eftir
fyrirtækjum, landshlutum og fleiru.
í upphafi árs höfðu ferðaþjónustuað-
ilar verulegar áhyggjur af sam-
keppnisstöðu atvinnugreinarinnar
og allar spár báru merki varfærni.
En nú í lok árs er ljóst að heildar-
árangurinn er betri en gert var ráð
fyrir í byijun árs. Erlendir ferða-
menn sem heimsóttu .ísland á árinu
urðu fleiri en nokkru sinni fyrr á
einu ári, eða um 156.000, sem er
um 10% aukning miðað við árið
1992. Þá er það ekki síður athyglis-
vert að aukningin er miklu meiri
utan háannatímans en að sumrinu
og er það í samræmi við markmið
atvinnugreinarinnar.
Auk þessara erlendu ferðamanna
komu hér 15.699 ferðamenn með
skemmtiferðaskipum í alls 38 ferð-
um, sem einnig er meira en nokkru
sinni fyrr.
Gjaldeyristekjur þjóðarbúsins af
erlendum ferðamönnum stefna í að
verða um 15 milljarðar á árinu, eða
um 2,5 milljörðum meiri en árið
1992. Gjaideyrisöflun atvinnugrein-
arinnar er því að meðaltali yfir 40
milljónir á hveijum dergi allan ársins
hring. Raunaukningin er meiri en
nemur fjölgun ferðamannanna svo
hver ferðamaður hefur notað meiri
gjaldeyri í landinu að meðaltali en
fyrr. Fjöldi erlendra ferðamanna
hefur tvöfaldast á síðustu 10 árum
og gjaldeyristekjur aukist mun
meira.
Vægi ferðaþjónustu í þjóðarbú-
skapnum er stöðugt að aukast og
atvinnugreinin nú önnur stærst í
gjaldeyrisöflun næst á eftir sjávarút-
vegi. Ástæður þessa árangurs eru
margar og of langt mál að rekja þær
allar. Hér er að skila sér árangur
af því starfi einstaklinga og fyrir-
tækja í ferðaþjónustu, sem unnið
hafa af miklum dugnaði að uppbygg-
ingu, landkynningu og móttöku
ferðamanna. Verulega færri íslend-
ingar ferðuðust til útlanda á árinu
en árið 1992. Af þeirri ástæðu svo
og af þeim upplýsingum sem fyrir
liggja má gera því skóna að íslend-
ingar hafi ferðast meira um eigið
Iand en áður.
Hér hefur orðið mjög ánægjuleg
þróun á undanförnum árum. Astæð-
ur eru margar eins og bætt vega-
kerfí, aukin bifreiðaeign, uppbygg-
ing ferðaþjónustu á landsbyggðinni
o.fl., en að mínu mati vegur hvað
þyngst það jákvæða viðhorf, sem
hefur skapast til okkar eigin lands.
Mjög mikil og jákvæð umfjöllun hef-
ur verið um Island í dagblöðum,
tímaritum og ljósvakamiðlum. Nei-
kvæð umræða um „Skerið“ og
„Klakann" hefur vikið. Fólk er hvatt
til að njóta landsins og bent á þá
möguleika sem bjóðast á öllum árs-
tímum. Innlend verðmætasköpun
atvinnugreinarinnar var því veruleg
á árinu og miðað við nýlega könnun
má gera ráð fyrir að innlendir ferða-
menn hafí notað allt að 10 milljarða
króna á ferðum sínum um landið.
Heildarvelta í atvinnugreininni er
því áætluð um 25 milljarðar á árinu.
Þrátt fyrir mikla aukningu í um-
svifum ferðaþjónustu eru auðvitað
mörg mál atvinnugreinarinnar, þar
sem árangur hefur ekki orðið sem
skyldi. Það er engum ljósara en þeim
sem starfa við atvinnugreinina. Þau
mál verða ekki rædd hér, en innan
atvinnugreinarinnar eru vandamálin
rædd og leitað sameiginlegra leiða
til lausnar.
Þegar horft er til ársins 1994 eru
þijú mál, sem munu verulega ein-
kenna störf okkar sem vinnum í
atvinnugreininni.
í fyrsta lagi þá mun á árinu vera
unnið að átaki til að efla ferðaiög
okkar um eigið land. Tekist hefur
víðtækt samstarf um að á Ári fjöl-
skyldunnar og 50. afmælisári lýð-
veldisins verði kynnt „íslandsferð
fjölskyldunnar" undir kjörorðinu:
„ísland, sækjum það heim“.
Með þessu átaki verður þess
freistað að kenna íslendingum enn
frekar að ferðast um landið. Hvetja
fjölskyidur til að kynna sér sögu og
menningu þjóðarinnar. Átak verður
gert til að kynna fólki áhugaverða
sögustaði. Takmarkið er að á árinu
fái sem flestar íslenskar fjölskyldur
að njóta þess að ferðast um landið,
skynja fegurð þess og dvelja í því
umhverfi sem saga okkar og menn-
ing er sprottin úr.
I öðru lagi hefur samgönguráð-
herra gengist fyrir því að á árinu
eru tryggðar 100 milljónir króna,
sem koma að jöfnum hluta frá ríkis-
valdinu og Flugleiðum til aukinnar
kynningar í íslandi erlendis.
Hér er um að ræða meira en tvö-
földun á því fjármagni, sem fer í
almenna kynningu á Islandi sem
ferðamannalandi á vegum hins opin-
bera. Þessu ber að fagna sérstaklega
og er þetta að mínu mati stærsta
einstaka átak sem ráðist hefur verið
í erlendis til kynningar á ferða-
mannalandinu íslandi. Þetta er hrein
viðbót við þá fjármuni sem varið er
á öðrum vettvangi til landkynningar
erlendis. Getl hefur verið ráð fyrir
að þessar 100 milljónir muni skila 1
milljarði í aukinni veltu. Tekjur ríkis-
sjóðs af slíkri veltu yrðu 200-300
milljónir. Fjárfesting í markaðssetn-
ingu í ferðaþjónustu hlýtur því að
teljast verulega arðbær fyrir ríkis-
sjóð. Það er sérlega ánægjulegt að
nú skuli tryggðir fjármunir og sam-
vinna ríkis og einkaaðila að kynning-
arverkefnum annars vegar á inn-
lendum markaði og hins vegar er-
lendis.
Þriðja stórverkefnið sem bíður
okkar á nýju ári er tengt aðild okk-
ar að EES. Við þessi áramót verðum
við aðilar að aðgerðaáætlun um
ferðamál í löndum hins Evrópska
efnahagssvæðis.
Hér er um mjög viðamikla að-
gerðaáætlun að ræða í 13 liðum og
hvet ég aðila í ferðaþjónustu til að
kynna sér áætlunina og hvernig
hægt er að nýta sér aðild að henni.
Þá er ekki síður forvitnilegt að kynna
sér á hvern hátt íslensk fyrirtæki í
öðrum atvinnugreinum geta hugsan-
lega komið að einstökum verkefnum
sem verktakar. Allt upplýsinga-
streymi um ferðaþjónustu innan
EES mun aukast mjög og um leið
kröfur til okkar um upplýsingasöfn-
un og upplýsingadreifingu. í stuttum
áramótapistli verður ekki farið nánar
út í mál EES og ferðaþjónustunnar
en nánari grein verður gerð fyrir
málinu á öðrum vettvangi á næst-
unni.
Þegar horft er til lengri tíma en
næsta árs þá hefur Alþjóða ferða-
málaráðið gert spá um þróun ferða-
þjónustu, sem gerir ráð fyrir að
umfangið tvöfaldist á næstu 10
árum. Starfsmannafjöldi verði um
350 milijónir í atvinnugreininni að
þeim tima liðnum í stað 200 milljóna
nú.
Þar er því spáð tvöföldun á um-
fangi atvinnugreinar, sem í dag er
stærst allra atvinnugreina í veröld-
inni.
Þessi spá er byggð á könnunum
og þegar niðurstöður þeirra eru
skoðaðar með tilliti til þess um hvers
konar aukningu verði að ræða í
ferðaþjónustu ættu þær að fylla
okkur bjartsýni.
En þó að okkur hafi tekist að
halda í við heildaraukningu síðastlið-
inn áratug, er langt í frá að það sé
sjálfgefið að okkur takist það þann
næsta. Við göngum ekki að 300.000
erlendum ferðamönnum vísum árið
2003. Og að sjálfsögðu erum við
ekki tilbúin að taka við þeim nú frek-
ar en við vorum tilbúin að taka við
150.000 erlendum ferðamönnum
árið 1983, þegar þeir voru um
75.000. Það gerist ekkert af sjálfu
sér. Ef við eigum að halda okkar
hlut þarf mikla vinnu. Öll samkeppni
mun aukast og fleiri möguleikar
opnast. Gífurleg samkeppni verður
um að ná athygli neytenda.
Möguleikarnir eru okkar, en það
kostar mikla fjármuni að nýta þá.
Ekki óraði mig fyrir þeirri athygli
sem það myndi vekja, þegar ég í
júnímánuði benti á að hver erlendur
ferðamaður væri jafngildi tonns af
þorski í gjaldeyrisverðmæti. Allt í
einu virtist gildi ferðamannsins orðin
þekkt stærð. Og svo ég haldi áfram
með hliðstæðan samanburð. Sam-
kvæmt þeim spám sem að ofan voru
nefndar er gert ráð fyrir að ferða-
mannastofninn tvöfaldist á næsta
áratug. Hvaða annargjaldeyrisskap-
andi stofn mun tvöfaldast á næsta
áratug? Og þar sem er enginn kvóti,
enginn ágreiningur um veiðisvæði,
engir samningar við erlend ríki um
aflaheimildir. Þeir fiska sem róa.
Takmörk þess hvað við getum veitt
eru eingöngu fjárfestingarnar í at-
vinnugreininni og takmörk landsins.
Við verðum að sjálfsögðu að gæta
þess að ofbjóða ekki landinu, en
landið ber vel fleiri ferðamenn en
nú er með ákveðnum aðgerðum á
ferðamannastöðum og meiri dreif-
ingu. Til þess verðum við að finna
tryggða leið til að skila landinu aft-
ur hluta þeirra tekna, sem það gefur
okkur.
ísland og íslendingar hafa mikla
möguleika til að ná í sinn hluta af
hinum ört vaxandi ferðámanna-
stofni, en það kostar að sækja. Það
er undir okkur einum komið hvort
og þá hvernig við nýtum möguleik-
ana. Ég þakka öllum innan ferða-
þjónustunnar, opinberum aðilum og
öðrum, sem með miklum dugnaði
hafa enn aukið umsvif og mikilvægi
atvinnugreinarinnar, einstaklega
ánægjulegt samstarf.
Gleðilegt og gæfuríkt ár.