Morgunblaðið - 31.12.1993, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 31. DESEMBER 1993
HVAÐ SEGJA ÞEIR
UM ÁRAMÓTIN?
Kristján Ragnarsson
formaður LÍÚ
Við áramót
1993
Enginn vafí leikur á því í mínum
huga, þegar litið er yfír atburði
þessa árs, að ákvörðun stjórnvalda
um uppbyggingu þorskstofnsins
skiptir mestu fyrir sjávarútveginn
í framtíðinni. Þessi ákvörðun mun
skila sér margfalt til baka í meiri
þorskafla á næstu árum.
Minnkun veiðiheimilda á þorski
úr 205 þúsund tonnum í 165 þús-
und tonn milli ára mun hafa tíma-
bundna erfiðleika í för með sér
fyrir þær útgerðir, sem byggja af-
komu sína að stærstum hluta á
þorskveiðum. Tekjur þjóðarbúsins
af sjávarútveginum verða einnig
minni vegna þess að verðlag á físk-
afurðum lækkaði einnig á árinu og
því er fyllsta ástæða til að hvetja
til áframhaldandi ráðdeildar á öll-
um sviðum þjóðlífsins.
Ástand þorskstofnsins er svo lé-
legt að það er ekki með nokkru
móti veijandi að aðhafast ekkert
til þess að bjarga honum. Eina
þekkta leiðin til þess er einfaldlega
að minnka veiðarnar. Breyting á
umhverfísskilyrðum hefur vafalítið
áhrif á fískistofna, en það merkir
ekki að sóknin hafi ekki einnig
áhrif og því verðum við að tak-
marka sóknina mun meira þegar
umhverfísskilyrðin eru slæm.
Fyrr á þessu ári kom hingað í
heimsókn aðstoðarsjávarútvegs-
ráðherra Kanada. Hann háfði þær
fréttir að færa okkur að vegna of-
veiði á þorski við strendur Ný-
fundnalands hefði ríkisstjórnin tek-
ið þá ákvörðun að banna með öllu
þorskveiðar. Það er fyrirsjáanlegt
að þetta bann muni standa fram
yfír aldamót, svo illa er komið fyr-
ir þorskstofninum.
Aðspurður hvemig á því stæði
að ekki hefði fyrr verið gripið til
aðgerða, sagði hann að þrátt fyrir
varnaðarorð hefði því ekki verið
sinnt. Viðkvæði fyrrum sjávarút-
vegsráðherra hefði verið, að hann
væri ekki ráðherra yfír þorskum
heldur fólki. En hvað gerir fólkið
þegar lífsbjörgin er horfin? Hrygn-
ingarstofn þorsks við Nýfundna-
land er nú að sögn aðeins talinn
vera um 20 þúsund tonn.
Fimmtíu þúsund sjómenn og fjöl-
skyldur þeirra horfa fram á efna-
hagslega örbirgð og lífsafkoma
þeirra byggist á styrkjum frá
kanadíska ríkinu. Ég hef ekki heyrt
betra skólabókardæmi um það
hvert óábyrgni getur leitt og hvílík
hætta getur falist í því að fylgja
stjórnmálamönnum, sem tala
ábyrgðarlaust í eyru fólks og skír-
skota ávallt til stundarhags.
Vaxandi sókn á ný og áður ónýtt
fískimið lýsir best þeim drifkrafti
sem einkennir íslenskan sjávarút-
veg. Það er enginn uppgjafartónn
í mönnum, þrátt fyrir töluverða
fjárhagslega erfíðleika. Á þessu ári
voru hafnar veiðar á nýjum blá-
löngumiðum á svokölluðum Frans-
hól, sem er á mörkum fískveiðilög-
sögunnar suðvestur af landinu.
Áfram var sótt í úthafskarfann og
fer veiði á honum vaxandi. Veiðar
á búra eru stundaðar í nokkrum
mæli. Rækjuveiðar voru hafnar á
Flæmska hattinum við Nýfundna-
land og síðast en ekki síst voru
hafnar þorskveiðar í „Smugunni".
Framangreindar veiðar hafa tví-
mælalaust orðið til þess að auka
bjartsýni og sýna að okkur er langt
í frá allar bjargir bannaðar, þótt
þessar veiðar skipti ekki sköpum
varðandi afkomu okkar.
Þegar erfítt er í ári er mikilvægt
að samstaða sé milli aðila varðandi
stefnumál atvinnugreinarinnar og
um þær ákvarðanir sem nauðsyn-
lega þarf að taka. Það er vissulega
áhyggjuefni að nú skuli í fyrsta
sinn liggja fyrir frumvarp til laga
um mikilvægar breytingar á gild-
andi lögum um stjóm fískveiða,
sem ekki er samstaða um innan
sjávarútvegsins. Þá er ónefnt frum-
varp um svokallaðan þróunarjsóð f
sjávarútvegi, sem engin samstaða
er um.
Það voru ekki gæfuleg vinnu-
brögð að fela pólitískri nefnd á
vegum stjórnmálaflokkanna að
endurskoða lög um stjórn fískveiða.
Þess í stað hefði eins og áður átt
að leita samstöðu við atvinnugrein-
ina þegar ákvarðaðar eru mikil-
vægar breytingar er hana varða
svo mikið. Það kann ekki góðri
lukku að stýra að setja lög, sem
eiga engan hljómgrunn í atvinnu-
greininni og lúta að framkvæmd
sjávarútvegsstefnunnar.
' Samtök útvegsmanna hafa stutt
þá erfiðu ákvörðun, sem stjórnvöld
tóku varðandi uppbyggingu þorsk-
stofnsins, þótt auðveldara hefði
verið að gera kröfu á hendur stjóm-
völdum eins og félag smábátaeig-
enda hefur gert, og virðist ætla að
skila þeim árangri á kostnað ann-
arra.
Farsæl lausn á þeim ágreiningi,
sem nú er uppi varðandi stjórn fisk-
veiða og svokallaðan þróunarsjóð,
fæst ekki vegna þess að hér er um
ákvarðanir að ræða, sem ekki eru
í samræmi við það starfsumhverfi
sem atvinnugreinin vill starfa við.
Framundan verður sjávarútveg-
urinn áfram í kröppum sjó. Megiat-
riðið er þó að við höfum tekið skyn-
samlega ákvörðun varðandi upp-
byggingu þorskstofnsins. Þjóðin
hefur sýnt það í verki að hún er
tilbúin að axla þá erfiðleika, sem
að henni steðjar hveiju sinni. Þess
vegna erum við betur sett en marg-
ar nágrannaþjóðir okkar. Blikur
eru þó á lofti nú, þegar sjómanna-
samtökin stefna fískiskipaflotanum
í verkfall í byijun nýs árs. -
Farsællega hefur tekist að
tryggja vinnufrið á næsta ári á
almennum vinnumarkaði, ef sjó-
menn eru undanskildir. Því verður
vart trúað að ein stétt manna stefni
þannig atvinnuöryggi þúsunda
landsmanna í hættu og í raun efna-
hagslífinu í heild.
Stórkostlegur ávinningur hefur
náðst í baráttunni við verðbólguna,
sem hefur afmyndað þjóðfélagið á
liðnum áratugum. í framhaldi af
því hafa vextir lækkað og eiga
vonandi eftir að gera það enn frek-
ar, en það er forsenda fyrir nýjum
fjárfestingum sem geta unnið gegn
því atvinnuleysi sem nú hefur barið
dyra.
Ég vil að lokum óska öllum
landsmönnum gleðilegs nýs árs.
Birgir Rafn Jónsson,
formaður íslenskrar
verslunar
Sívaxandi
þýðing
verslunar
Verslun og vörudreifing, sem
erlendis er nú farið að kalla dreif-
ingariðnað, hafa lengi verið mis-
skildar og vanmetnar atvinnugrein-
ar í efnahagslífinu. Það er samt
einföld staðreynd að verslunin með
fyrirtækjum sínum og starfsemi
snertir okkur öll og er jafnframt
sú starfsgrein sem mun skapa hvað
mest verðmæti, hvort heldur litið
er til skamms eða langs tíma. Fyr-
ir framleiðslufyrirtækin er dreifing-
ariðnaðurinn sú grein sem skapar
aðgang fyrir vörur til hins endan-
lega notanda, hvort sem það er
neytandi eða fyrirtæki sem kaupir.
Skilningur á dreifingariðnaðinum
er þannig ekki aðeins nauðsynlegur
þeim sem starfa í þessari atvinnu-
grein, heldur ekki síður framleið-
andanum sem þarf að ná til mark-
aðarins, og stjórnmálamönnum
sem marka atvinnustefnu á hveij-
um tíma.
Ár breytinga og tækifæra
Það ár sem nú er að líða mun
lengi verða talið meðal merkari ára
í sögu milliríkjaverslunar okkar og
raunar allrar heimsbyggðarinnar
sem ársins þegar þröskuldum var
ýtt burtu og ótal ný tækifæri blöstu
við verslunarmönnum. Ég á hér að
sjálfsögðu við EES-samningana
annars vegar og GATT-samkomu-
lagið hins vegar. Árum saman hef-
ur það verið draumur verlsunar-
manna að hvers kyns hindrunum í
starfi þeirra yrði rutt brott, svo
þeir gætu sinnt hlutverki sínu eftir
þekkingu og getu, en ekki geð-
þóttaákvörðunum stjórnvalda.
Ég er sannfærður um að það
frelsi í viðskiptum sem EES- og
GATT-samningarnir færa okkur
muni verða okkur til blessunar, líka
þeim sem mest hafa óttast þá.
Ofvernd verður aldrei neinum til
góðs þegar til lengdar lætur. Þann-
ig munu íslenskir atvinnuvegir
styrkjast og eflast þegar þeir þurfa
að takast á við nýja strauma og
stefnur, eins og raunar ávallt fyrr.
Valdatilfærsla milli
atvinnugreina
Flestum ber saman um að mikil
valdatilfærsla sé að eiga sér stað
frá öðrum atvinnugreinum, einkum
framleiðslu, yfír til verslunar. Um
leið gera menn sér grein fyrir því
að hlutverk og gildi atvinnugreina
í efnahagskerfinu er að breytast
og því nauðsynlegt að endurskoða
ríkjandi viðhorf. Þrír meginþættir
setja svip sinn á rekstrarumhverfi
verslunar í dag: Atvinnuleysi, efna-
hagslægð og vaxandi samkeppni.
Atvinnuleysið hefur aldrei verið
jafn mikið og það er nú, 35 milljón-
ir manna eru atvinnulausir í iðnríkj-
unum, eða 8,5% af vinnuafli þeirra.
í nágrannalöndum okkar hefur
efnahagssamdráttur ríkt frá því
1990 og spár um bata ekki gengið
eftir. Minnkandi kaupmáttur, sem
leiðir af atvinnuleysi og efnahags-
kreppu, hefur leitt til stóraukinnar
samkeppni, sem kemur meðal ann-
ars fram í þrýstingi á lækkun vöru-
verðs. Við þessu hafa framleiðend-
ur meðal annars brugðist með auk-
inni tækinvæðingu, stöðlun ogjafn-
vel flutningi verksmiðja til svæða
þar sem tilkostnaður er minni. Af-
leiðingin er skýr: Meiri framleiðni
og minni tilkostnaður, en um leið
færri störf. Af þessum sökum hefur
sífellt minni virðisauki orðið eftir í
iðnaði, en um langa hríð átti iðn-
aðurinn stærsta hluta virðisaukans
í vöruverðinu.
Stækkun fyrirtækja í verslun
ásamt afburða vöru- og markaðs-
þekkingu valda því að hlutverk
verslunarinnar hefur breyst. Nú er
það ekki lengur hlutskipi hennar
að selja það sem framleitt er, held-
ur hafa það á boðstólum sem neyt-
endur vilja fá og á því verði sem
þeir vilja greiða fyrir vöruna. Þann-
ig má segja að hlutverk hennar
hafí breyst úr því að vera þjónn
framleiðslunnar yfir í það að vera
herra hennar - segja framleiðend-
unum hvaða vöru hún vilji fá fyrir
neytendurna og hvernig eigi að
framleiða hana.
Sívaxandi þáttur verslunar í
þjóðarframleiðslu
Þáttur verslunar eða dreifíngar-
iðnaðar í þjóðarframleiðslunni hef-
ur farið ört vaxandi hin síðari ár.
Hið sama gildir um atvinnutæki-
færin. í byijun síðari heimsstyijald-
arinnar unnu því sem næst jafn-
margir við landbúnað og viðskipti
eða þjónustu hérlendis, eða um
þriðjungur þjóðarinnar í hvorri
grein. Nú starfa hartnær 60% við
verslun og þjónustu, en aðeins 5%
í landbúnaði og 12% við fískveiðar
og fiskvinnslu. I nágrannalöndum
okkar, þar sem þjóðarframleiðsla
og hagvöxtur eru hvað hæst, vinn-
ur um það bil þriðjungur vinnuafls-
ins við framleiðslugreinarnar en
tveir þriðju við verslun og þjón-
ustu. I næstu framtíð er gert ráð
fyrir að störf við verslun og þjón-
ustu innan Evrópubandalagsins
aukist í allt að 80 til 90%.
Hlutur verslunar í verðmæta-
sköpun sem hlutfall af þjóðarfram-
leiðslu hefur farið ört vaxandi, eða
frá 10,3% árið 1973 í 13,3% 1991,
sem er ámóta hlutdeild og í Evrópu-
bandalaginu. Á sama tíma hefur
hlutdeild annarra atvinnugreina
hér á landi minnkað.
1973 1991 Breyting
Landbúnaður 7,3% 9,0% +23,3%
Fiskveiðar 5,3% 2,7% -49,1%
Fiskverkun 8,3% 4,8% -42,2%
Annariðnaður 12,7% 11,7% -7,9%
Verslun 10,3% 13,3% +29,1%
Verslunin, eða dreifingariðn-
aðurinn, myndar í æ ríkari mæli
verðmæti í milliríkjaverslun. Til
dæmis má nefna nýjar tölur frá
Evrópubandalaginu sem sýna að í
Bretlandi stendur hún á bakvið 40
— 50% af verðmætisaukningu alls
útflutnings og 15% innflutnings.
Til fróðleiks má og geta þess að í
Hollandi stendur verslunin að baki
60 - 70% alls innflutnings og um
30% útflutnings. Þessar tölur sýna
svo ekki verður um villst að dreif-
ingariðnaðurinn er orðin ein mikil-
vægasta atvinnugrein hinna svo-
kölluðu iðnríkja.
Atvinnugrein framtíðarinnar
í aukinni samkeppni verður
markaðsþekking verslunarinnar
mikilvægari en fyrr og virðisauki
í greininni eykst á kostnað fram-
leiðslunnar. Áðlögunarhæfni er líka
meiri í verslun en öðrum atvinnu-
greinum, og með auknu frelsi í við-
skiptum milli landa hefur verslunin
fleiri valkosti til að leita aðfanga.
Aukin áhrif verslunar í gegnum
stærri hlutdeild hennar í virðisauka
vöruverðs eru þó aðeins einn þáttur
í vaxandi mikilvægi greinarinnar.
Möguleikar til atvinnusköpunar í
verslun eru ekki síður mikilvægir.
Á meðan störfum fækkar í iðnaði
og öðrum atvinnugreinum vegna
þrýstings á meiri framleiðni fjölgar
störfum í verslun. Þess vegna verða
æ fleiri sammála um það að nú á
tímum sé verslun réttilega nefnd
atvinnugrein framtíðarinnar.