Morgunblaðið - 31.12.1993, Blaðsíða 37

verslun eiga við rök að styðjast.
Allt að 50% álagning á eggjum og
um 40% meðaltalsálagning á unn-
um kjötvörum er auðvitað með öllu
óþolandi þegar almennt er viður-
kennt að 15-20% álagning nægir
þokkalegri verslun til viðunandi af-
komu. A sama tíma og bændur búa
við verðleiðni og fákeppni í ís-
lenskri verslun er auðvitao óþolandi
að horfa upp á forystumenn hennar
reyna að slá sig til riddara í augum
þjóðarinnar sem lykilmenn í lækkun
vöruverðs. Það er báðum aðilum
nauðsyn í því verkaskiptingarþjóð-
félagi sem við búum í.
Aukin verðmætasköpun
Það er krefjandi verkefni sem
landbúnaðurinn á fyrir höndum að
takast á við það breytta starfsum-
hverfi sem framundan er. Ekki er
síður mikilvægt að landbúnaðurinn
takist að starfa í sátt við íslenska
náttúru. íslendingar hafa nú þegar
talsvert forskot þegar sjálfbær
landbúnaður er annars vegar en
mikilvægi slíkra búskaparhátta, á
eftir að stóraukast á komandi árum.
Verðmætaaukning á því sviðið,
ásamt auknum ferðamannaiðnaði
og margþættri nýsköpun er á með-
al þeirra tækifæra sem landsmenn
allir þurfa að gera sér grein fyrir
- og sem bændur þurfa að standa
sérstakan vörð um sem hinir eigin-
legu landverðir þjóðarinnar. Slík
verkefni standa og falla með skiln-
ingi stjórnvalda á þeim íjölmörgu
möguleikum sem fyrir hendi eru til
aukinnar hlutdeildar landbúnaðar-
ins í verðmætasköpun fyrir íslenska
þjóð.
Ögmundur Jónas-
son, formaður BSRB
Viðhorfs-
breyting
framundan
í okkar heimshluta hafa þjóðirn-
ar verið að fást við djúpa kreppu.
Þetta er misskiptingarkreppa og
gildiskreppa. Við Islendingar höfum
eins og aðrir verið að ganga í gegn-
um þessa kreppu og það má sjá
sams konar viðleitni til að leysa
hana hér og víða annars staðar.
Hins vegar gengur okkur sorglega
hægt að vinna bug á henni.
Þar sem gegndarlaus frjáls-
hyggja hefur riðið yfir hafa afleið-
ingarnar orðið hrikalegar; meiri
misskipting, ofurgróði á aðra hönd-
ina en örbirgð á hina. Að mörgu
leyti hefur Rússland á liðnu ári
verið eins og risastórt tilraunabú
fyrir þessa tegund fijálshyggju. En
við sjáum líka á alþjóðavettvangi
að fjölmennar þjóðir hafa snúið af
þessari braut fijálshyggju og mis-
skiptingar. Við höfum fylgst með
algerum umsnúningi í löndum eins
og Grikklandi og Kanada. Slík já-
kvæð viðhorfsbreyting með félags-
legum áherslum er einnig að verða
í sjálfum Bandaríkjunum og slíkra
strauma sér stað í Frakklandi og
Þýskalandi.
Samráð og aukin áhrif
Við í BSRB höfum hagað málum
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 31. DESEMBER 1993 37
okkar í þessu víða samhengi þannig
að við höfum lagst eindregið á sveif
með hinum jákvæðu félagslegu
gildum, en varað við einkavæðingu
í samfélagsþjónustunni, niðurskurði
til velferðarmála og öðrum þeim
stjórnvaldsaðgerðum sem hafa ver-
ið í boði á markaðstorgi misskipt-
ingarinnar. Það var í þessu sam-
hengi sem við gerðum samninga
um að auka áhrif opinberra starfs-
manna á framvinduna á vinnustöð-
unum og í velferðarmálum yfirleitt.
Við völdum leið samráðs og aukinna
áhrifa í trausti þess að þannig væri
velferðarþjónusta betur tryggð í
náinni framtíð og það kæmi sam-
tökum okkar og þjóð betur.
Annars hófst árið hér á landi
með afdráttarlausum yfirlýsingum
forystumanna verkalýðshreyfing-
anna um að standa fast á kröfum
um að viðhalda kaupmætti svokall-
aðs þjóðarsáttartíma og knýja
stjórnvöld með góðu eða illu til að
vinda ofan af niðurskurði undan-
genginna ára til velferðarþjón-
ustunnar. En til þess að kröfurnar
næðu fram að ganga þurfti samfé-
lagið allt að standa að baki þeim.
Í ljós kom að svo var ekki, - að
stór samtök voru ekki reiðubúin að
spyrna við fótum. Þess vegna runnu
allar tilraunir til að skapa launa-
fólki sterkari samningsstöðu með
verkfallsboðun út í sandinn.
Hinn falski friður
Stjórnvöld og sumir forsvars-
menn á vinnumarkaði taka sér
stundum orðið þjóðarsátt í munn
til að lýsa þeim kjarasamningum
sem nú eru við lýði. Þetta er ekki
réttnefni. Síðastliðið vor var ríkis-
stjórninni mjög í mun að kljúfa
verkalýðshreyfinguna í herðar niður
og var reiðubúin að kaupa sér frið
við hluta hennar. Það auðveldaði
atvinnurekendum að komast upp
með það enn einn ganginn að láta
ríkissjóð fjármagna kjarasamninga
sína og áttu kjarabætur til launa-
fólks að koma með skattalækkun á
matvæli eins og frægt er orðið.
En menn uppskáru eins og til
var sáð. Sá friður sem keyptur hafði
verið á fölskum forsendum gat af
sér óánægju og óeiningu, innan rík-
isstjórnarinnar og utan, meðal
þings og þjóðar. Sá lærdómur sem
draga má af þeim kjarasamningum
sem gerðir voru sl. vor er því sá,
að það er hvorki skynsamlegt né á
nokkurn máta réttlætanlegt að
semja um hin víðtæku samfélags-
mál nema um það sé breið sam-
staða með þjóðinni.
Atvinnuleysi: mál málanna
Brýnasta vandamál íslendinga,
og er það sammerkt flestum iðnríkj-
um nú um stundir, er atvinnuleysi
og sú skelfing sem af því hlýst. Það
eitt að fólk skuli ekki hafa vinnu í
samfélagi þar sem mörg bráðnauð-
synleg verk eru óunnin sýnir okkur
að atvinnuleysi er fyrst og fremst
skipulagsvandi. Og sá skipulags-
vandi er ekki síst á ábyrgð stjórn-
valda. Atvinnuleysi elur af sér
óhamingju sem leiðir til upplausnar
og brýst iðulega út í pfbeldi og styrj-
öldum. Það hlýtur að vera forgangs-
verkefni að skipuleggja samfélagið
með það að höfuðmarkmiði að allir
hafi atvinnu. Skipbrot fijálshyggj-
unnar liggur meðal annars í því að
henni hefur ekki tekist að dreifa
verðmætum og atvinnu þannig að
jafnvægi haldist í samfélaginu.
Tekist á um stefnur
í grófum dráttum má segja að
tekist sé á um tvær meginleiðir í
efnahagsmálum. Annars vegar er
um að ræða þá stefnu að létta skött-
um af fyrirtækjum til að fjölga
störfum og létta einnig sköttum af
heimilum til að auka kaupmátt
þeirra. Hins vegar er sú stefna að
leggja kapp á að veija velferðar-
þjónustu og grípa einungis til ráð-
stafana sem fela í sér tekjujöfnun.
Fyrrnefnda stefnan leiðir einmitt
af sér tekjutap fyrir ríkissjóð og
réttlætingu á niðurskurði á al-
mennri velferðarþjónustu. Síðar-
nefnda stefnan felur í sér þvert á
móti að tryggja ríkissjóði áfram-
haldandi tekjur um leið og reynt
er að halda við jöfnuði og draga
úr misskiptingu.
Hinar stórfelldu skattalækkanir
til fyrirtækjanna á árinu og reyndar
einnig matarskattslækkunin var í
fyrrnefnda dúmum. Með henni
renna fleiri krónur til hinna tekju-
hærri en þeirra tekjulægri. Það er
í þessu ljósi sem BSRB tók afstöðu
gegn þessari aðferð og taldi hyggi-
legra að grípa til markvissari að-
gerða í tekjujöfnunarskyni.
Það sem þjóðin vill
Verkalýðshreyfingin og önnur
félagslega þenkjandi þjóðfélagsöfl
hafa hamast gegn þeirri hörðu pen-
ingafijálshyggju sem ríkisstjórnin
valdi í upphafi er hún fór inn á
braut ofurvaxta, einkavæðingar og
sjúklingaskatta. Á síðustu misser-
um má sjá þess merki að málflutn-
ingur verkalýðshreyfíngarinnar •
hefur haft áhrif og hinn nýi söngur
tímans um ábyrga samfélagslega
afstöðu hefur náð í dyragætt stjórn-
arráðsins. Það er umhugsunarefni
að jafnan þegar ríkisstjórnin hlýðir
á rödd hinna félagslegu viðhorfa
eins og í sambandi við lækkun
vaxta; hættir við sjúklingaskatta
eða fellur frá áformum um að einka-
væða samfélagsþjónustuna þá rýk-
ur stuðningur við hana upp í skoð-
anakönnunum. Þetta segir okkur
einfaldlega hvað það er sem þjóðin
vill.
Einkavæðing á undanhaldi
Þær deilur sem verið hafa hér á
landi um þessi efni eru síður en svo
einsdæmi. í flestum iðnríkjum er
nú tekist á um það hvernig eigi að
bregðast við hallarekstri ríkissjóða
og skuldasöfnun. Víðast hvar nema
í Rússlandi eru þeir sem aðhyllast
einkavæðingu á samfélagsþjónustu
og niðurskurð á velferðinni komnir
í vörn en þeir sem vilja taka á
málum með sókn fyrir samneyslu
og renna stoðum undir traustara
velferðarkerfi standa smám saman
betur að vígi. Þetta gerðist til dæm-
is í kosningum í Grikklandi,
Kanada, Bandaríkjunum, Póllandi
og víðar á árinu 1993.
Hér heima höfum við hins vegar
horft upp á herfilegar áðfarir meiri-
hluta borgarstjórnar í Reykjavík við
að koma einkavæðingu SVR á.
Vaðið var í þetta mál án þess að
nokkrar umræður færu fram um
það á vettvangi borgarstjórnar eða
í samfélaginu yfirleitt. Starfsfólkið
og stéttarfélag þess var hundsað
og samskiptaform valdsmanna ein-
kenndist af hroka og yfirgangi sem
menn héldu að heyrði sögunni til.
Vonandi bera valdsmenn gæfu til
að ganga til samninga á forsendum
sem eru ásættanlegar fyrir starfs-
fólkið. ■
Vantar öflugt mótvægi í
fjölmiðlum
í SVR-málinu hefur átakanlega
komið fram hversu fábrotin og
þröng íslensk fjölmiðlun í rauninni
er. Og það er líka umhugsunarvert
að þrátt fyrir allt krepputalið höfum
við efnahagslega verið að lifa eitt
besta ár íslenskrar efnahagssögu;
gott aflaár og þjóðarhagur á upp-
leið. Hafa menn séð það í fjölmiðl-
unum? Nei, ijölmiðlarnir hafa ekki
verið að segja fréttir sem koma
valdsmönnum illa eða sýna viðhorf
sem fjölmennir hópar aðhyllast.
Hinn skipulagslegi vandi sem felst
í atvinnuleysi, og hin alvarlega gild-
iskreppa sem hijáir þá sem aðhyll-
ast þá lífssýn að hinn sterkasti skuli
ráða er ekki til umfjöllunar í fjöl-
miðlaheiminum.
Sjónarhornið í fjölmiðlaheiminum
á íslandi hefur í vissum skilningi
verið að þrengjast síðustu misseri
með því að fjölmiðlum með umtals-
verða útbreiðslu hefur fækkað. Enn
fremur eru þeir fáu öflugu fjölmiðl-
ar sem ná einhverri útbreiðslu í eigu
eða undir forræði tiltölulega fá-
menns hóps úr einum og sama
stjórnmálaflokknum. Þetta hlýtur
að valda öllum lýðræðissinnum
verulegum áhyggjum, vegna þess
að lýðræðisleg skoðanaskipti í
ákvarðanaferli verða sífellt fátæk-
legri og iðulega er opinber umræða
afskræmd.
Það er af þessum ástæðum sem
það hlýtur að verða forgangsverk-
efni lýðræðissinnaðs fólks hvar í
flokki sem það annars stendur að
reyna að efla mótvægi í íslenska
fjölmiðlaheiminum á næstu mánuð-
um og misserum, - í þágu fijálsra
skoðanaskipta, lýðræðisins vegna.
Ég hef minnst hér á hvernig gild-
iskreppa hefur víða riðið yfir, er-
lendis og hér heima. Hún hefur leitt
til þess að samúð, samstaða og fé-
lagsleg gildi hafa mætt andbyr.
Hún leiddi einnig til þess að sam-
vinnuhreyfing og verkalýðshreyfing
hafa átt á brattann að sækja. En
viðhorfsbreytingin víða erlendis
færir okkur heim sanninn um það
að samvinna og samstaða, félags-
skapur og verkalýðshreyfing eiga
sér uppreisnar von. Ég óska ís-
lensku launafólki og landsmönnum
öllum árs og friðar.
Magnús Gunnars-
son, formaður
Vinnuveitendasam-
bands íslands
Velgengni
lyrirtækja
forsenda vel-
megunar
Áramót eru uppgjörstími, þar
sem saman fer mat á árangri liðins
árs, aðstæðum við upphaf nýs og
setning markmiða fyrir komandi
ár. Þótt aðstæður hafi um margt
verið erfiðar í atvinnulífi lands-
manna á liðnu ári og enn hafi orð-
ið að draga úr sókn í þorskstofninn
varð þó margt tilefni til bjartsýni
á liðnu ári. Mikilvægust var end-
urnýjuð staðfesting á samstöðu og
samvinnu aðila vinnumarkaðarins
og stjómvalda um það höfuðvið-
fangsefni að efla samkeppnishæfni
innlendra atvinnuvega og vinna
gegn vaxandi atvinnuleysi. Samn-
ingar ASÍ og VSÍ frá því í maí um
stöðugleika og starfsfrið árin 1993
og 1994 án launabreytinga hafa
hér úrslitaáhrif og staðfesta enn
hæfileika þjóðarinnar til að takast
í sameiningu á við utanaðkomandi
erfiðleika. Staðreyndin er raunar
sú, að engri þjóð annarri hefur tek-
ist jafn vel að aðlaga efnahags-
starfsemi, lífskjör og atvinnulíf að
jafn stórfelldum breytingum og ís-
lendingar hafa þurft að gera á síð-
ustu árum. Viðbrögð sjávarútvegs-
ins með sókn á fjarlæg mið, aukn-
um veiðum vannýttra stofna og
fjárfestingum í fjarlægum löndum
eru skýr dæmi um snerpu og sveigj-
anleika atvinnulífsins til að bregð-
ast við breyttum aðstæðum. Hlið-
stæð dæmi eru fjölmörg úr öðrum
atvinnugreinum og vekja vonir um
það, að senn bjarmi fyrir betri tíð.
Þrátt fyrir stöðugt minnkandi þjóð-
artekjur síðustu 7 ár hefur tekist
að halda atvinnuleysi langt innan
þess sem gerist hjá nálægum þjóð-
um, verðbólga er nú með því al-
lægsta sem gerist og vextir fara
hraðlækkandi. Kaupmáttur ráð-
stöfunartekna verður svipaður að
ári, þótt engar almennar kaup-
hækkanir verði og vísitölur og verð-
trygging eru næsta úrelt gögn.
Raunar lækka verðtryggðar skuldir
í næsta mánuði, því verðlag hefur
heldur farið lækkandi að undan-
förnu. Við þessar aðstæður batnar
samkeppnisstaða innlendra at-
vinnufyrirtækja, því framleiðslu-
kostnaður hækkar minna hér á
landi en hjá keppinautunum og
gengið er hagstæðara fyrir fram-
leiðslugreinarnar en lengi hefur
verið. Áherslur í skattkerfinu hafa
breyst og miða nú fremur að því
að efla atvinnurekstur en áður var.
Niðurfelling aðstöðugjaldsins
skiptir mestu en fleiri jákvæðar
breytingar koma þar til, s.s. lækkun
á tekjuskatti og sérstökum skatti
á skrifstofu- og verslunarhúsnæði.
Samkomulag um niðurfellingu
kirkjugarðsgjalds fyrirtækja
stefnir einnig að sama marki.
Grundvöllur þessarar þróunar er
vaxandi skilningur launþegasam-
taka, almennings og stjórnvalda á
)ví, að velgengni fyrirtækja er for-
senda velmegunar og til þess þurfa
aðstæður til atvinnurekstrar að
vera jákvæðar og hvetjandi. Sam-
starf aðila vinnumarkaðarins og
stjórnvalda að þessu marki er miki-
lægt og hlýtur að halda áfram á
komandi árum. Á hinn bóginn er
einnig mikilvægt að aftur dragi úr
beinni þátttöku stjórnvalda í lausn
einstakra kjarasamninga, því við
eðlilegar aðstæður hljóta aðilar
vinnumarkaðarins að axla sjálfir
ábyrgð á þeim samskiptum.
Samkomulag um gildistöku
EES, nýtt GATT samkomulag og
NAFTA samningurinn eiga eftir
að breyta umhverfi alþjóðavið-
skipta og hafa bein áhrif á aðstæð-
ur og kjör hér á landi. Þessúm
breytingum fylgja bæði nýjar hætt-
ur og ný sóknarfæri sem kalla á
endurmat á umhverfi og aðstæðum,
jafnt einstaklinga, fyrirtækja,
þjóða og heilu heimshlutanna.
Framtíðarhorfurnar ráðast af sam-
keppnishæfni hvers um sig.
I nýlegri skýrslu frá UNICE, sem
eru samtök vinnuveitenda í Evrópu
og ber yfirskriftina „Gerum Evrópu
samkeppnisfæra" kemur fram:
- að hlutur Evrópubandalagsins í
útflutningi heimsins hefur dreg-
ist saman úr 24% í 18%.
- að fjölgun atvinnutækifæra inn-
an Evrópubandalagsins var að-
eins 0,4% meðan störfum fjölgaði
um 1% í Japan og 1,8% í Banda-
ríkjunum.
- að þjóðarframleiðsla innan Evr- 1
ópubandalagsins óx hægar en \
meðaltal annarra OECD ríkja á \
síðasta áratug.
Þessi óheillaþróun skýrist af
versnandi samkeppnisstöðu Evr- |
ópubandalagsins gagnvart um-
heiminum. I skýrslunni eru gefnar _
þær 4 meginskýringar: j
- að launakostnaður á framleidda <
einingu hefur hækkað meira inn- í
an Evrópubandalagsins en í t.d. (
Japan og Bandaríkjunum.
- að afrakstur fjármagns hefur |
verið mun lakari í EB. Afleiðing ,
þessarar þróunar er hægari f
breytingar og minna frumkvæði *
hjá evrópskum fyrirtækjum. i
- að rekstur hins opinbera er t
þyngri í Evrópu en i Japan og í i
Bandaríkjunum.
- að einungis 1 af hveijum 3 íbúum v
EB ríkjanna starfa á almennum ,
vinnumarkaði meðan hlutfallið
er 1 á móti 2 í Japan og 1 á
móti 2,5 í Bandaríkjunum. (
Þessar staðreyndir minna
óþyrmilega á sívaxandi samkeppni
landa i milli. Samkeppnisaðilinn er
e’.t.v. ekki lengur í Vestur-Evrópu
heldur Asíu eða S-Ameriku. Bæði
hefur fjöldi ríkja, sem áður voru
lokuð og hneppt í viðjar miðstýring-
ar og áætlanabúskapar, opnað
landamærin fyrir fjárfestingum og
samkeppni og eins hefur bylting á
sviði samgangna og samskipta opn-
að nýja og áður fjarlæga mögu-
leika. Ég kynntist því t.d. nýverið
í Taivan, að þar hafa menn þungar
áhyggjur af samkeppni við Kína,
sem getur boðið vinnuafl fyrir að-
eins brot af því sem við þekkjum
á Vesturlöndum. Ný umgjörð al-
SJÁ NÆSTU SÍÐU