Morgunblaðið - 31.12.1993, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 31. DESEMBER 1993
2
Þrátt fyrir að verðbólga verði lít-
il á næstunni og viðskiptahalli hafi
minnkað tel ég ekki að botni efna-
hagskreppunnar sé náð. Vextir hafa
að vísu lækkað, en það er ekki
gott að segja hversu varanlegt það
er. í því efni eru blikur á lofti vegna
erfiðrar stöðu bæði fyrirtækja og
heimila, sem sækja í lánsfé. Þá er
sjávarafli takmarkaður vegna
kvótaskerðingar og ekki nema 'h
af fískveiðiárinu liðinnj en mörg
skip búin með kvótann. Áhrifín eiga
því enn eftir að koma fram. Sjó-
mannaverkfail, ef af verður, mun
hafa verulegt atvinnuleysi í för með
sér á næstu vikum. Og jafnvel þótt
tækist að afstýra því mun atvinnu-
leysi aukast á næstu mánuðum.
3
Ég tel, að halli ríkissjóðs sé alvar-
legt mál vegna þess að þar með
tekur ríkissjóður til sín mestan part
af spamaði landsmanna og hefur
þannig þensluáhrif á lánamarkaðin-
um. Hins vegar tel ég ríkissjóðshall-
ann ekki mestu meinsemd efna-
hagslífsins og ekki óeðlilegan á
samdráttartímum. En það verður
líka að gera þá kröfu, að í góðæri
sé hallinn greiddur niður og ríkis-
sjóður skili tekjuafgangi. Það hefur
hins vegar sjaldan gerst hjá okkur,
og í því liggur meinsemdin. Stofn-
anir ríkisins gegna margvíslegu
hlutverki, og sífellt þarf að endur-
meta og skilgreina það hlutverk.
Það á að gera á skipulegan hátt og
í samráði við starfsfólk viðkomandi
stofnana. Víða má spara í rekstri,
en besta leiðin er ekki að skera
alla niður við trog með flötum niður-
skurði. Menntun og heilsugæsla
eiga að hafa forgang umfram aðra
þjónustu ríkisins. Stofnanir ríkisins
þurfa að hafa ákveðið sjálfstæði
gagnvart ráðuneytunum og njóta
þess, þegar þær eru vel reknar.
4
Heimurinn hefur tekið stökk-
breytingum nú á örfáum árum og
því eðlilegt, að hlutverk Keflavíkur-
stöðvarinnar sé endurmetið. Ég hef
aldrei séð nauðsyn þess að hafa her
á íslandi og enn síður nú. En ráð-
andi öfl hafa haldið dauðahaldi í
setu vamarliðsins vegna atvinnu-
legra sjónarmiða. Það sést m.a. á
því, að sáralitlar ráðstafanir hafa
verið gerðar til að byggja upp annað
atvinnulíf á Suðumesjum, þrátt fyr-
ir að samdráttur í vamarmálum
hafí verið fyrirsjáanlegur um nokk-
urt skeið. Slík sjónarmið eiga ekki
rétt á sér og hafa aldrei átt. Hags-
munir íslendinga varðandi vamar-
mál snerta fyrst og fremst umferð
kjamorkuknúinna skipa og kafbáta
um Norðurhöf, og herstöðin í Kefla-
vík ver okkur ekki fyrir þeirri hættu,
heldur þvert á móti. Það er okkur
lífsnauðsyn að veija hafsvæðin í
kringum landið fyrir hættulegum
úrgangsefnum og mengun. Við verð-
um að skilgreina vamarhagsmuni
okkar á þeim forsendum.
5
Útgerðarmenn hafa látið sjó-
menn taka þátt í kvótakaupum með
fuilkomlega ólögmætum hætti, og
það er skýlaust brot á kjarasamn-
ingum. Slíkt verður að afnema með
lögum, sem taka af öll tvímæii. En
allt er þetta afleiðing hins siðlausa
og óréttláta kvótakerfís, sem gildir
í sjávarútvegi, þar sem óveiddur
fiskur í sjó gengur kaupum og söl-
um. Slíkt býður heim alls kyns spill-
ingu og braski fégráðugra manna.
Með því að láta slíkt viðgangast
emm við að gera sjómenn að leigu-
liðum örfárra manna, sem telja sig
eiga fískimiðin og allt kvikt sem
upp úr þeim kemur. Þróun síðustu
ára og reynslan af gildandi físk-
veiðiiöggjöf sýnir okkur, að þörf er
á róttækum breytingum á lögum
um stjóm fískveiða.
Bestu þakkir
Elskulegar dœtur okkar, tengdasynir, dœtra-
börn, systkini og Jjölskyldur þeirra, samstarfs-
menn, félagar og aðrir vinir.
Hugheilar þakkir fyrir höfðinglegar gjafir,
heillaóskir og kveðjur vegna 70 ára afmœla
okkar 24. desember og 3. ágúst 1993.
Guð blessi ykkur öll.
Lifið heil.
Helga Þorkelsdóttir og
SigurðurB. Guðbrandsson,
Borgarnesi.
UPPLYSINGAKERFI
Myndbær hl. er fjölmiðlunar-
fyrirtæki með víðtæka starfsemi:
Skipulagning upplýsingakerfis
hjá fyrirtækjum,
stofnunum og
félagasamtökum.
Kynningarstarfsemi.
Útgáfa fréttablaða
og bæklinga.
Gerð heimildar-, kynningar-
og fræðslumynda.
Gerð sjónvarps- og
dagblaðaauglýsinga.
Gerð og dreifing á
VHS fræðslumyndböndum.
Nýtt upplýsingakerfi getur haft úrslitaáhrif á
velgengni fyrirtækja og stofnana.
mvndbær hf.
Suðurlandsbraut 20, símar 35150 og 31920, fax 688408.
Ólafur Ragnar Grímsson,
formaður Alþýðubandalagsins
Útflutningsleiðin - Nýtt
forrit í hagstjóminni
1
Samningurinn um Evrópskt efna-
hagssvæði mun hafa minni áhrif í
fyrstu á atvinnuh'f og efnahagsþróun
en margir hafa talið. Alþjóðlegar
gengisbreytingar, einkum lækkun
gengis Evrópumynta gagnvart doll-
ar og jeni, hafa dregið úr ávinningi
íslendinga af auknum útflutningi til
markaða í Evrópu. Þessar gengis-
breytingar hafa líklega eytt hugsan-
legum ávinningi af tollalækkunum
ef miðað er við stöðuna þegar frum-
varpið um EES var lagt fram á Al-
þingi.
Markaðir í Bandaríkjunum og Asíu
hafa hins vegar orðið sífellt hagstæð-
ari á undanfömum misserum. Þess
vegna er Evrópa sem markaðssvæði
ekki eins álitlegur kostur og hún var
fyrir nokkrum árum. Lítill hagvöxt-
ur* vaxandi atvinnuleysi og sífelld
vandamál í peningasamstarfí Evr-
ópubandalagsríkjanna hafa í för með
sér að Evrópska efnahagssvæðið
verður ekki sérstakur drifkraftur í
hagþróun veraldarinnar.
Þvert á móti bendir margt til þess
að Evrópubandalagið og þar með
Evrópska efnahagssvæðið veikist á
næstu árum í samkeppni við hið
nýja fríverslunarsvæði Bandaríkj-
anna, Kanada og Mexíkó, NAFTÁ,
og einnig í alþjóðlegri keppni við hin
sterku vaxtarsvæði í Asíu.
Með aðildinni að Evrópska efna-
hagssvæðinu hefur ísland því tengst
einu af veikari markaðssvæðum í
hagkerfí heimsins. Áhersla á tengsl
við NAFTA og Asíu eru því greini-
lega mjög mikilvæg á næstu árum.
Áhrifín af GATT geta hins vegar
orðið jákvæð. Hagkerfí heimsins fær
vemlega bensíngjöf með staðfest-
ingu GATT-samningsins. Nýir
möguleikar opnast fyrir íslendinga
á öllum markaðssvæðum heims. Þær
breytingar sem nauðsynlegar eru
hér á landi og einkum munu reyna
á takmarkaða þætti í landbúnaði eru
ekki stórvægilegar miðað við þau
miklu tækifæri sem við íslendingar
fáum með samningnum um GATT.
Alþýðubandalagið hefur ávallt tal-
ið mikilvægt að árangur næðist í
GATT-viðræðunum. Við tókum þátt
í mótum tilboðs íslands í tíð síðustu
ríkisstjómar. Flokkurinn hefur síðan
á undanfömum missemm áréttað
nauðsyn þess að samkomulag tækist
í GATT-viðræðunum. Þess vegna
telur Alþýðubandalagið afar mikil-
vægt, bæði fyrir efnahagsþróun á
íslandi og í heiminum öllum, að
GATT-samningurinn er nú í höfn.
2
Botni efnahagskreppunnar er ekki
náð ef landstjómin verður áfram
mótuð af þeirri samdráttarstefnu og
aðgerðarleysishyggju sem einkennt
hefur framkvæmd þess samkomulags
sem Sjálfstæðisflokkur og Alþýðu-
flokkur innsigluðu í Viðey vorið 1991.
Efnahagskreppan er nefnilega
ekki fyrst og fremst sköpuð af utan-
aðkomandi erfíðleikum. Það eru
frekar þorskhausarnir í Stjórnarráð-
inu en þorskamir í hafínu sem eiga
höfundarréttinn að henni.
Það verða ávallt einhveijar utan-
aðkomandi ástæður til að skapa erf-
iðleika. Kjami málsins felst hins
vegar í því hvernig stjórnvöld bregð-
ast við þeim erfíðléikum. Leita þau
nýrra leiða til að ná árangri eða
boða þau uppgjöf og fallast þeim
hendur?
Alþýðubandalagið telur nauðsyn-
legt að bregðast við utanaðkomandi
vanda með nýjum aðferðum í hag-
stjórn á íslandi. Á landsfundi Al-
þýðubandalagsins í nóvember var
ítarlega fjallað um nýja leið, Út-
flutningsleiðina. Hún felur i sér víð-
tækar breytingar í hagstjóminni.
Þær margvíslegu aðgerðir sem fel-
ast í Útflutningsleiðinni eru væn-
legasta leiðin til að íslendingar nái
Ólafur Ragnar Grímsson
fljótt út úr öldudal erfiðleikanna.
Ef ekki verður skipt um forrit í
hagstjóminni - kenningu samdrátt-
arstefnunnar ýtt til hliðar og aðferð-
ir Útflutningsleiðarinnar teknar upp
— er lítil von til þess að nýr kraftur
færist í atvinnulífið á íslandi.
Útflutningsleiðin felur í reynd í
sér nýtt hugmyndakerfi í hagstjóm.
Eðli hennar samsvarar því að beita
nýju forriti á flesta þætti efnahags-
mála: menntakerfí, fjárfestingu,
skattakerfí, peningastofnanir, rann-
sóknir, starfsþjálfun.
Útflutningsleiðin byggir ekki á
einföldum töfralykli heldur sam-
þættingu margra ólíkra aðgerða sem
allar eiga það sammerkt að útflutn-
ingssókn verði forgangsverkefni í
hagstjóminni, forsenda aukinna
þjöðartekna og þar með minni ríkis-
sjóðshalla og lægra vaxtastigs.
Helstu einkennum Útflutnings-
leiðarinnar má lýsa á eftirfarandi
hátt:
Stjórnvöld samhæfí aðgerðir sínar
við áherslur fyrirtækjanna.
Sóknarlínur atvinnulífsins verði
ávöxtur samræðna og samstarfs
samtaka launafólks, atvinnulífs og
stjórnvalda.
Framleiðsla vöm og þjónustu,
framleiðsla og aftur framleiðsla,
verði drifkrafturinn í hagkerfínu.
Útflutningur og gjaldeyrissköpun
njóti forgangs í fjármögnun og
skattalögum.
Langtíma uppbygging og þróun
fyrirtækjaneta á tilteknum for-
gangssviðum verði leiðarljós í fjár-
festingum lánastofnana.
Sameiginleg sókn á erlenda mark-
aði, ekki innbyrðis togstreita eða
óvild verði ráðandi í samskiptum
fyrirtækja.
Traustar samgöngur og öflugt
heilbrigðiskerfí verði viðurkennd
sem forsenda hagvaxtar.
Aðgerðir stjómvalda taki mið af
þeirri staðreynd að menntun, rann-
sóknir, starfsþjálfun og markaðs-
þekking eru besta íjárfestingin og
grundvöllur að bjartari framtíð þjóða.
Alþýðubandalagið hefur gefíð út
ítarlega lýsingu á Útflutningsleiðinni
í sérstakri bók sem gengur undir
nafninu „Græna bókin“. Á næstu
vikum mun flokkurinn efna til ítar-
legra umræðna um nánari útfærslu
á þeim tillögum og hugmyndum sem
fram koma í Grænu bókinni. Sú
umræða sem einnig verður helguð
þeim köflum Grænu bókarinnar sem
fjalla um jöfnuð og siðbót, verður
ekki aðeins innan vébanda flokksins
heldur verður leitað til Ijölmargra
aðila og tekið mið af áliti þeirra og
umsögnum. Alþýðubandalagið býður
öllum sem vilja til viðræðna um þá
greiningu á vanda Islendinga og þær
tillögur og hugmyndir sem felast í
Útflutningsleiðinni. Þjóðin öll verður
nú að taka höndum saman. Verkefni
okkar er að leggja grundvöll að þeirri
söniStöðu:.:: C1 sssl oj; rnuiiö rnurmöm
.icöiel urriýn brnævjlrncfl go
3
Úflutningsleiðin byggir á ábyrgri
efnahagsstjórn sem beinist að því
að draga úr hallarekstri ríkissjóðs
og annarra opinberra aðila. Halla-
rekstur og erlend skuldasöfnun ríkis-
sjóðs grafa til lengdar undan undir-
stöðum öflugrar útflutningsstarf-
semi. Niðurskurður ríkisútgjalda í
þessu skyni má hins vegar ekki
veikja þær undirstöður hagvaxtar
sem eru nauðsynlegar til sóknar,
þ.e. mikilvæga þætti menntakerfís,
rannsókna- og þróunarstarfsemi og
eðlilegan stuðning við nýsköpun.
Aðhaldsaðgerðir verða einnig að
vera félagslega ábyrgar því án þess
næst ekki um þær víðtæk sátt. Það
verður að dreifa byrðunum af að-
haldi í ríkisfjármálum réttlátlega.
Þar verða sjónarmið jafnaðar og
réttlætis að ráða ferð og þeir sem
mestar hafa tekjur og eignir leggja
fram stærstan hlut til að jafnvægi
verði á ný náð í hagkerfinu.
Aðeins á þann hátt að útflutning-
ur og innlend framleiðsla sem kepp-
ir við innflutning fái að njóta for-
gangs umfram innflutning er hægt
að minnka erlendar skuldir og breyta
viðskiptahalla í jákvæða stöðu gagn-
vart umheiminum. Ef útflutningur
verður keppikefli athafnamanna og
umboðsmennska og töskuheildsala
hætta að vera stöðutákn, næst
árangur í endurreisn efnahagslífsins
á íslandi. Fyrirtæki sem skara fram
úr í útflutnings- og samkeppnis-
greinum eiga að njóta þjóðarálits og
hljóta margvíslega umbun með nýj-
um ákvæðum skáttalaga. Menntun
og markaðsþjálfun í þágu útflutn-
ings eiga að fá forgang á háskóla-
stigi.
Jafnframt er mikilvægt að árétta
að spamaður almennings, fyrirtækja
og stjómvalda er forsenda stöðug-
leika í verðlagsmálum og á peninga-
markaði. Sá stöðugleiki er ótvírætt
skilyrði þess að framleiðslukraftar
geti í gegnum aukinn útflutning
skilað öflugum hagvexti. Með slíkri
nýrri leið yrði snúið við þeirri öfug-
þróun síðustu áratuga að hlutfall
spamaðar hefur farið jafnt og þétt
minnkandi í íslenska hagkerfínu.
Aukinn sparnaður og meiri ráðdeild
og hagsýni í meðferð opinberra fjár-
muna, og reyndar einnig innan
margra fyrirtækja, munu draga úr
sóun, eyðslu og flottræfílshætti sem
um of hefur blómstrað hér á umliðn-
um ámm.
Núverandi ríkisstjóm setti fram
óraunhæf markmið um að ná halla-
lausum ríkisbúskap innan tveggja
fyrstu áranna á valdaferli stjórnar-
innar. Niðurstaðan er 11-13 millj-
arða halli í ár og rúmlega 10 millj-
arða halli á næsta ári. Samanlagður
hallinn á fyrstu þremur heilu valdaá-
mm ríkisstjómar Davíðs Oddssonar
getur því orðið um 30 milljarðar.
Samt hefur ríkisstjórnin aukið skatt-
byrðina á margvíslegan hátt.
Ríkissjóðshallinn er hins vegar
ekki í sjálfu sér orsök vandans.
Hann er fyrst og fremst afleiðing
af samdrætti í hagkerfinu og óskyn-
samlegum upphlaupum og skamm-
tíma viðbrögðum í glímunni við sí-
felldan þrýsting á aukin útgjöld.
Fyrir þremur árum lýsti ég höfuð-
þáttum í 4-6 ára áætlun þar sem
tekist væri á við grundvallarþættina
í rekstrarvanda ríkisins. Ef þeim
langtímaaðgerðum hefði verið fylgt
væm ríkisíjárrnálin komin í hag-
stæðari stöðu. í staðinn voru búnar
til gyllivonir um hallalaus fjárlög
innan tveggja ára og beitt sífelldum
upphlaupum við ákvarðanatöku.
Niðurstaðan hefur orðið sú að núver-
andi ríkisstjóm hefur stóraukið
vandann í fjármálum ríkisins.
Kjami málsins er þó sá að án
breyttrar efnahagsstefnu sem eykur
hagvöxt, gjaldeyristekjur og sparnað
! næst !ebkiijafnVægi í fjármálum rík-
I JáJvcJmJir' jsóðflrlmjiK -i.'iv •lodmovón i