Morgunblaðið - 29.01.1994, Qupperneq 27

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. JANÚAR 1994
27
Prófkjör Sjálfstæðisflokksins
haldið í fimm sveitarfélögnm
PRÓFKJÖR Sjálfstæðisflokksins verða haldin í fimm sveitarfélögum
um helgina vegna kosninganna í vor. A Akranesi og í Njarðvík fer
prófkjör fram á laugardag, 29. janúar, á ísafirði og í Hafnarfirði
er kosið laugardaginn 29. og sunnudaginn 30. janúar og í Reykja-
vik er kosið sunnudaginn 30. janúar og mánudaginn 31. janúar.
Akranes
Á Akranesi taka ellefu frambjóð-
endur þátt í prófkjöri Sjálfstæðis-
flokksins sem fram fer laugardaginn
29. janúar. Öllum stuðningsmönnum
flokksins á Akranesi, 18 ára og eldri,
er heimil þátttaka auk félagsmanna
í Þór, félagi ungs Sjálfstæðisfólks,
sem náð hafa 16 ára aldri á kjör-
degi. Kosið er í Sjálfstæðishúsinu við
Heiðargerði 20 og hefst kjöifundur
kl. 10 og lýkur kl. 22. Talning at-
kvæða hefst á laugardagskvöld og
er gert ráð fyrir að niðurstaða liggi
fyrir um miðnætti.
Njarðvík
í Njarðvík taka átta frambjóðend-
ur þátt í prófkjöri Sjálfstæðisflokks-
ins sem fram fer laugardaginn 29.
janúar. Prófkjörið er opið öllum
stuðningsmönnum flokksins sem náð
hafa kosningaraldri á kjördegi. Kosið
er í Sjálfstæðishúsinu, Hólagötu 15
í Njarðvík og hefst kjörfundur kl.
10 og lýkur kl. 22. Talning hefst að
loknum kjörfundi og er gert ráð fyr-
ir að niðurstaða liggi fyrir um mið-
nætti.
ísafjörður
Á ísafirði eru sautján frambjóð-
endur í prófkjöri Sjálfstæðisflokksins
sem fram fer laugardaginn 29. jan-
úar og sunnudaginn 30. janúar. Kos-
ið er í Sjálfstæðishúsinu á ísafirði,
Hafnarstræti 12, 2. hæð og hefst
kjörfundur kl. 10 á. laugardag og
stendur til kl. 19. Þátttaka er heimil
öllum fullgildum meðlimum sjálf-
stæðisfélaganna á ísafirði og þeim
stuðningsmönnum flokksins sem
hafa kosningarétt í komandi sveitar-
stjórnarkosningum og undirritað
hafa stuðningsyfirlýsingu við flokk-
inn. Kjósa skal ákveðinn frambjóð-
anda í sæti á listanum með því að
tölusetja framan við nöfn manna á
kjörseðli í þeirri röð sem óskað er. Á
sunnudag hefst kjörfundur kl. 13 og
stendur til kl. 19. Talning atkvæða
hefst að loknum kjörfundi á sunnu-
dag og er búist við að niðurstaða liggi
fyrir um miðnætti.
Hafnarfjörður
í Hafnarfirði taka tuttugu og sex
frambjóðendur þátt í prófkjöri Sjálf-
stæðisflokksins sem fram fer laugar-
daginn 29. janúar og sunnudaginn
30. janúar. Kosið er í Sjálfstæðishús-
inu við Strandgötu 29 og er þátttaka
heimil öllum stuðningsmönnum
flokksins í Hafnarfirði og þeim
Stefnisfélögum sem náð hafa 16 ára
aldri á kjördegi. Kjörfundur hefst kl.
10 og stendur til kl. 19 báða dag-
ana. Talning hefst um miðjan dag á
sunnudag og er gert ráð fyrir að
niðurstaða liggi fyrir um miðnætti.
Reykjavík
í Reykjavík taka tuttugu og fimm
frambjóðendur þátt í prófkjöri Sjálf-
stæðisflokksins sem fram fer sunnu-
daginn 30. janúar og mánudaginn
31. janúar. Kosið er í sex kjörhverf-
um á sunnudag og hefst kjörfundur
kl. 9 og stendur til kl.. 22.
Kjörhverfi 1 er á Hótel Sögu A-
sal fyrir Nes- og Mela-, Vestur- og
Miðbæjar- og Austur- og Norður-
mýrarhverfi að Rauðarárstíg. Kjör-
hverfi 2 er í Valhöll, vestursal Háa-
leitisbraut 1, fyrir Hlíða- og Holta-,
Laugarnes- og Langholtshverfi.
Kjörhverfi 3 er í Valhöll, austursal,
Háaleitisbraut 1, fyrir Háaleitis- og
Smáíbúða-, Bústaða- og Fossvogs-
hverfi. Kjörhverfi 4 er að Hraunbæ
102, suðurhlið, fyrir Árbæjar- og
Seláshverfi og Ártúnsholt. Kjörhverfi
5 er að Álfabakka 14 A, Mjódd, fyr-
ir alla byggð í Breiðholti. Kjörhverfi
6 er að Hverafold 1-3, fyrir byggð
í Grafarvogi.
Á mánudag er eingöngu kosið í
Valhöll, Háaleitisbraut og hefst kjör-
fundur þar kl. 13 og stendur til kl. 21.
Þátttaka í prófkjöri í Reykjavík
er heimil öllum fullgildum meðlimum
sjálfstæðisfélaganna í Reykjavík,
sem þar eru búsettir og náð hafa
16 ára aldri þann 30. janúar. Enn-;
fremur þeir stuðningsmenn flokksins
sem eiga munu kosningarétt í kjör-
dæminu þann 28. maí 1994 og hafa
undirritað inntökubeiðni í sjálfstæð-
isfélagi í kjördæminu fyrir lok kjör-
fundar.
Kjósa skal fæst tíu frambjóðendur
og flest 12. Skal það gert með því
að setja tölustafi fyrir framan nöfn
frambjóðenda í þeirri röð sem óskað
er að þeir skipi endanlegan fram-
boðslista. Þannig skal talan 1 sett
framan við nafn þess frambjóðanda
sem óskað er eftir að skipi fyrsta -
sæti, talan 2 framan við nafn þess
sem óskað er að skipi annað sæti
o.s.frv.
Talning atkvæða hefst um miðjan
dag á mánudag og má búast við að
niðurstaða liggi fyrir um eða eftir
miðnætti aðfaranótt þriðjudags.
SJONARHORN
Tekist á við streitu, sem fylgir því
að eldast, - á uppbyggjandi hátt
Fyrri hluti
STREITA í daglegu lífi er óhjá-
kvæmileg bæði hjá hinum yngri
sem og hinum eldri. Ávinningur
eða áföll ráðast af því hvernig
tekist er á við fyrirbærið.
í tímaritinu Stress Medicine
(jan. 1993) er birt mjög fróðlegt
erindi sem haldið var á alþjóða-
þingi um streitu í Monaco árið
1992. Greinin fjallar um það
hvernig takast á við streitu sem
fylgir því að eldast - á uppbyggj-
andi hátt. Höfundurinn, Bernice
Cohen-Sach, er læknir og starfar
hann með samtökum sem vinna
að sjálfshjálp í Washington fylki
í Bandaríkjunum. Hann segist
vera sérfræðingur í að eldast, því
að hann hafi sjálfur verið að gera
það í 74 ár. „Við erum öll yngri
en við verðum nokkum tíma aft.ur
og jafnframt eldri en við höfum
nokkum tíma verið áður“, segir
hann. Nú ná fleiri „gullnu áran-
um“ en nokkurn tíma fyrr. í
Bandaríkjunum hefur hópur 85
ára og eldri vaxið þrefalt hraðar
en aðrir þjóðfélagshópar og 65
ára og eldri tvöfalt hraðar.
Nú er litið á fjölgun þeirra sem
eldast sem eitt mesta ögrandi við-
fangsefni vestrænna þjóðfélaga.
„Þó að þar þyki felast ákveðinn
leyndardómur þá munu allir þeir
sem þolinmæði hafa og lifa nógu
lengi, fá að upplifa það sjálfir í
fyllingu tímans. Að finna sig sjálf-
an gamlan fellur ekki undir neina
forskrift og er ekki böl, aldur og
veikindi eru ekki sami hluturinn,"
segir Cohen-Sach.
Baráttuaðferðir gegn öldrun
Þó að aldur sé erfiður andstæð-
ingur er mannkynið ákveðið í að
berjast gegn honum með öllum
þeim vopnum sem í boði eru. Fólk
eyðir ómældum fjárfúlgum í að-
gerðir í baráttunni við að halda
sér ungu, eins og t.d.: Nýjar tenn-
ur skrúfaðar í kjálka og fitu sog-
aða af læram. Andlitslyftingu,
hárflutning, bijóstafyllingu til að
fá stinnari bijóst og fyllingu í lim-
inn svo hægt sé að njóta betur
kynlífsins. Nálastunguaðferðir
eru notaðar til að fella saman
sprangnar háræðar á fótleggjum
og fólk fær sér innspýtingu af
bræddri kýrhúð til að slétta úr
hrukkum.
Mikilvægi líkamsæfinga
Höfundur segir að þrátt fyrir
milljarða í kostnað í endurapp-
byggingariðnaðinn sé besti „yng-
ingar-elexírinn“ ókeypis og hann
komi ekki úr flöskum. Lausnin
er einföld: „HALDIÐ YKKUR Á
HREYFINGU". Að eldast er jafn
mikið fólgið í hugarástandi og
árafjölda eða hrukkumyndun. Það
er ekki hægt að flýja aldurinn,
en það er hægt að halda aftur
af honum um tíma með góðum
vel skipulögðum líkamsæfingum.
Lífeðlisfræðingar hafa fundið
greinileg merki þess að margir
algengir sjúkdómar, sem fylgja
því að eldast, eru afleiðingar
hreyfíngar- og þjálfunarleysis.
Staðreynd er að fólk hreyfír sig
minna eftir því sem það verður
eldra.
Röskar reglulegar gönguferðir
geta hjálpað til að hindra hjarta-
sjúkdóma, en aðeins vel uppbyggð
líkamsþjálfun getur komið í veg
fyrir dvínandi líkamsþrek, minni
vöðvamassa, minni líkamsstyrk
og minni hreyfanleika sem oft
eykst með aldrinum. Um 40-50
prósent rýrnun verður á hnérétti-
vöðva á aldursbilinu 20-60 ára.
Þróuninni má snúa við með lyft-
ingaæfingum. Hægt er að minnka
fitulag og auka vöðvamassa hjá
eldra fólki með viðeigandi þrek-
þjálfun. Æfingar sem byggja upp
vöðva og aðgæsla í mataræði get-
ur stuðlað að betri heilsu og tafið
fyrir þróun margra hrömunar-
sjúkdóma.
Þeim mun yngra sem fólk byrj-
ar í slíkri þjálfun þeiin mun betri
verður árangurinn. Hinum eldri
er slík þjálfun enn mikilvægari.
Með viðeigandi þjálfun getur 70
ára einstaklingur aukið súrefnis-
upptöku sína á sama stig og 30
ára kyrrsetumaður. Þjálfunin
hjálpar fullorðnu kyrrsetufólki
ekki aðeins að auka líkamsstyrk
sinn og hreysti, hún getur verið
vörn gegn hjartasjúkdómum.
Kyrrsetukonur eru í tvöfalt
meiri hættu á að deyja af völdum
hjartasjúkdóma en þær sem
stunda þjálfun. Öldungar á tíræð-
isaldri hafa aukið vöðvastyrk sinn
með lyftingum og konur á níræð-
isaldri hafa aukið við beinmassa
sinn með því að stunda hæfilega
líkamsþjálfun þrisvar í viku.
Mataræði
„Ræktið hugarfarið og haldið
kaloríum í lágmarki," segir Co-
hen-Sach. Með því að hafa hemil
á matarlystinni er hægt að hafa
stjóm á öldrunarferlinum. Margar
rannsóknir hafá leitt í ljós að þeim
mun lengri sem mittislínan er,
þeim mun styttri er líflínan. Fjöl-
breytt fæði er nauðsynleg undir-
staða ánægjulegra efri ára. Eng-
inn á að láta sér standa á sama
um útlit sitt, það er hluti af ánægj-
unni að eldast með reisn.
Mikilvægi kynlifs
Cohen-Sach tekur fyrir við-
kvæmu málin, kynlífíð, sem hann
segir mjög mikilvægt. Hann segir
að eldra fólk hafí tilhneigingu til
að verða fómarlömb mismununar
vegna aldurs síns, en á röngum
forsendum. Kynlíf er mikilvægt
mál meðal aldraðra, rétt með-
höndlum á vandamálum sem
koma upp hefur geysimikil áhrif
bæði á líkamlega og andlega heil-
brigði.
Hann segir að gert sé ráð fyrir
að eldri menn verði getulausir og
áframhaldandi kynlíf eldra fólks
sé oftar en ekki álitið vera af-
brigðilegt og ósiðlegt. „Það sem
álitið er orkumikil karlmennska
hjá þrítugum er talið vera losta-
fullt líferni hjá 65 ára manni.“
Höfundur segir að læknar, sér-
staklega ungir læknar eigi þar
nokkra sök, þeir endurtaki gjarn-
an gömul viðhorf með því að segja
við hina eldri: „Þú ert of gamall
fyrir kynlíf. Hversvegna að berj-
ast á móti eðli náttúrunnar?" Og
hann bætir við: „Þó að snjór sé á
þakinu þýði það ekki að eldur sé
ekki í eldstæðinu."
Öldrunarferillinn er ekkert sem
þarf að óttast. Það er tækifæri
til að upplifa lífíð og ástina. Þörf-
in fyrir ástúð og kynferðislega
tjáningu er nauðsynleg fólki á
öllum aldri. Þeir eldri ættu að hlú
að þeim þáttum sérstaklega. Við-
hald fullnægjandi kynlífs hefur
bæði líkamlegan og andlegan
ávinning og stuðlar að betri
heilsu.
Cohen-Sach bendir á, að marg-
ar eðlilegar líffræðilegar breyt-
ingar tengdar kynlífi geti komið
með árunum. Hann nefnir þurrk
í leggöngum hjá konum, en þar
hjálpi hormónakrem. Vandamálið
sé þó sjaldgæfara hjá konum sem
iðka kynlíf, en þó að það sé til
staðar, þá sé löngunin eða ánægj-
an ekki minni en á yngri áram.
Hann bendir á að fyrir suma geti
uppskurðir í kviðarholi aukið
áhyggjur af getuleysi og kynlífí.
Getuleysi
Að mönnum hætti að rísa hold
segir höfundur að sé ekki eðlileg
afleiðing þess að eldast. Ástæður
fyrir getuleysi karla geta verið
margvíslegar: Leiði, þreyta, ofát,
of mikil drykkja, lyfjanotkun -
sum lyf geta haft þar bein áhrif,
. ótti við að mistakast, og ótti við
líkamlegan skaða sem afleiðingu
sarrifara. Hið svokallaða getuleysi
á efri árum segir hann sérstaklega
villandi. Góð heilsa með ákveðnum
skammti að karlmannlegri orku
getur varað allt fram á níræðisald-
ur og nefnir hann dæmi þess að
karlar allt að 92 ára gamlir hafi
getið börn.
Elliglöp
Það er goðsögn að elliglöp séu
óhjákvæmileg afleiðing þess að
eldast. Cohen-Sach segir að þegar
öldran sé álitin vera tími óaftur-
kallanlegrar hnignunar hafi lækn-
ar tilhneigingu til að komast of
fljótt að einföldu sjúkdómsgrein-
ingunni „ellikröm", þegar um hef-
ur verið að ræða truflanir, missir
skammtímaminnis og rugling í
hugsun, og lagt til að viðkomandi
verði settur á stofnun. Cohen
-Sach segir að oft séu slík sjúk-
dómseinkenni afleiðing annarra
sjúkdóma sem hægt sé að með-
höndla. Gera megi ráð fyrir að
aðeins 1-2% af eldri kynslóðinni
þurfi að vista á stofnun vegna
geðtruflana.
„Hegðunarbreytingar era ekki
óafturkallanlegar. Skert andleg
atorka getur stundum stafað af
ráðaleysi fremur en af hnignun
heilastarfseminnar - og jafnvel
þó að heilaskemmdir hafí verið
rétt greindar, er margt hægt að
gera til hjálpar. Mikil streita frem-
ur en dvínandi andleg geta, gæti
valdið hnignun starfseminnar,
segir Cohen-Sach.
Seinni hluti þessarar greinar
fjallar um þunglyndi aldraðra,
hvemig hægt er að aðlagast því
að eldast, huglæg starfsemi,
ónæmiskerfíð og sjúkdómar,
hvernig draga á úr streitu, mikil-
vægi glaðlegs lundarfars og
hvernig rækta eigi líkama og sál.
M. Þorv.