Morgunblaðið - 08.05.1994, Síða 18

18 SUNNUDAGUR8. MAÍ 1994
MORGUNBLAÐIÐ
eftir Elínu Pólmadóttur
Síðan í haust hafa farið fram austur í Skaftafellssýslu áhuga-
verðar rannsóknir á vatni. Ekki aðeins á vatnsmagni heldur líka
ferli lindavatnsins úr Skaftá og áhrifum þess, enda hefur komið
í ljós að hagsmunir þeirra sem nýta vatnið fara ekki endilega
saman. Þarna hafði vatni verið veitt á hraun, sem við það greri
vel. Afleiðingin hefur svo orðið sandfok, sem m.a. angrar vegfar-
endur um hringveginn og bagar Landgræðsluna við sitt verkefni,
en sé hætt að veita þessu vatni, eins og Iengi hefur verið gert,
óttast veiðimenn og fiskræktendur um sinn hag. Því fer nú að
beiðni Vegagerðarinnar, Landgræðslunnar og Skaftárhrepps
fram þjá Orkustofnun úttekt á lindarennslinu undan Skaftár-
eldahrauni og Landbrotshrauni til að athuga hvað gerist við
óbreyttar aðstæður eða hvaða afleiðingar það hefur sé eitt-
hvað gert í málinu. Það eru Freysteinn Sigurðsson, vatnajarð-
fræðingur, og Kristinn Einarsson, vatnafræðingur, sem
standa að þessum rannsóknum, sem eru svo skemmtilegar
af því hvað þetta er flókið samspil en þó tiltölulega auðvelt
að sjá hvernig það hangir saman, eins og þeir orða það.
"p'erill vatnsins sem hér er til
skoðunar virðist einfaldur, en
leynir á sér. Skaftá ber eins og
önnur jökulvötn með sér sand.
Þennan sand setur hún aðallega
af sér á tveimur stöðum. Á breið-
unni uppi undir jökli, meðfram
Fögrufjöllum. Þaðan fýkur sand-
urinn á mosann við Lakagíga og
er að eyðileggja þessa sérkenni-
legu náttúrusmíð, svo sem fjallað
hefur verið um í fréttum. Neðar
var svo, hjá Árkvíslum svonefnd-
um, vatni veitt út í Skaftárhraun
og neðst í Landbrotshraun. Fyllti
hraunið þar upp með sandi og
greri þar vel undan. Jafnvel komn-
ar í hraunið grónar sléttur, svo
sem vegfarendur geta séð. Þegar
vegurinn austur var lagður voru
gerðar fyrirhleðslur til að losna
líka, sem vill geta sáð í þetta
melgresi til að binda og planta í
og græða upp í framhaldi.
Þarna eru lækir tveir, Tungu-
lækur og Grenlækur, sem renna
út í Skaftá í Landbroti, svo og
Jónskvísl og Eldvatn í Meðallandi,
sem allt eru mikil veiðivötn. Eld-
vatnið talin vera besta sjóbirtingsá
landsins. Þar er veiddur mjög fall-
egur sjóbirtingur og eiga bændur
því hagsmuna að gæta. Vatnið
undan hrauninu er nýtt fyrir eldis-
fisk, þar sem komið hefur verið
upp bleikjueldi. Þama er m.a. fyr-
irtækið Tungulax. Veiði- og rækt-
unarmenn höfðu tekið eftir því að
þegar vatni var veitt á hraunin
þá jókst vatnið í lækjunum undan
því. Þeir vilja því vita hvaða áhrif
það hefur á vatnsmagnið hjá þeim Kristinn Einarsson vatnafræð-
ingur býr sig undir að vaða út í
á til mælinga.
við vatnið af honum, en þar sem
menn höfðu veitt því athygli hve
vel greri undan þessari áveitu voru
sett á veginn nokkur ræsi og vatn-
inu hleypt þar í gegn. Á vetrum
er minna vatn í Skaftá og vatnið
kemur þá ekki inn á hraunin. Þá
þornar og fýkur úr flögunum. Inn
í þetta koma svo Skaftárhlaupin,
sem verða með nokkuð jöfnu milli-
bili og bera þá með sér svo mikinn
sand að þau kæfa allan gróður.
Sandurinn safnast upp og verður
þarna sandfok mikið og uppblást-
ur. Af þessu eru orðin vandræði
vegna þess hve mikið sandfok
verður á þjóðveginn, sem er hluti
af hringveginum um landið og um
hann mikil umferð. Getur fokið á
veginn orðið mjög slæmt ef gerir
sandveður og Vegagerðin vill eðli-
lega losna við það. Landgræðslan
ef hætt er að láta vatnið fara út
í hraunin.
Þarna eiga heimamenn í Skaft-
árhreppi (áður Landbroti og Með-
allandi) hagsmuna að gæta. Því
báðu Vegagerðin og Landgræðsl-
an orkustofnunarmenn um úttekt
á þessu í samvinnu við Skaftár-
bændur og þeir Freysteinn og
Kristinn tóku verkið að sér. Til-
gangurinn er að komast að því
hvernig sambandinu milli linda-
vatnsins og Skaftár er háttað, í
því skyni að leggja mönnum í
hendur gögn til þess að geta met-
ið hvað gera skuli.
Við þær skýringar á staðháttum
sem áður er getið má bæta að
fyrir neðan Skaftárdal skiptir
Skaftá sér. Freysteinn segir það
nokkuð óvenjulegt fyrirbrigði, en
þarna sé líka nokkuð sérstakt
Árvatnid í Skaftá get-
ur brugóið sér í ýmis
líki. Hefur vatni úr
ánni lengi verið veitt
út í hraun til upp-
græðslu. Afleiðing-
arnar eru mikið sand-
f ok, sem Vegagerðin
og Landgræðslan
vilja losna við. En
hefur það þá áhrif á
lindavatnið undan
hrauninu, þar sem
veiðimenn og f isk-
ræktunarmenn eiga
hagsmuna að gæta?
Freysteinn við sýnatöku til sýrumælinga við eina lindina. Með
honum er Þórólfur Hafstað.
í vatnaleióöngrum
austur við Skaftá þarf líka að koma upp úr ánum og fá sér bita
í laut undir mosagróinni hraunbrún. Frá vinstri: Kristinn Einars-
son, Freysteinn Sigurðsson og Jón G. Schram.
landslag. Þetta getur haft áhrif á
hvernig árvatnið skiptist þar fyrir
neðan í Skaftá og í Ásaeldvatn,
sem aftur rennur út í Kúðafljót.
Segja þeir félagar að á síðari árum
virðist meira vatn hafa farið í
Skaftá. Áður hafi um tveir þriðju
þess fallið til Kúðafljóts en þriðj-
ungur í Skaftá, en nú muni þar
vera u.þ.b. helmingsskipti á vatn-
inu. Þetta getur skipt mjög miklu
máli í þessu samhengi.
Vatnið má greina sundur
Freysteinn og Kristinn hófust
handa sl. haust í samvinnu við
heimamenn, sem sjá um ýmsar
mælingar fyrir austan, sem þeir
segja að spari ekki svo lítið. Ætl-
unin er að halda þessum mæling-
um áfram út árið að minnsta kosti
til að fá rannsóknir á öllum árstím-
um.
Einkum er það tvennt sem þeir
eru að athuga. Annars vegar
hversu mikið vatn rennur hvar. í
tvo áratugi hefur Orkustofnun
verið með vatnsmæla við Tungu-
læk. Við það bættu þeir nú tveim-
ur öðrum, í Grenlæk og Eldvatni,
og raunar Ásaeldvatni þeim þriðja.
Stöku sinnum er rennslismælt í
lækjum til samanburðar. Hins veg-
ar er svo sýnataka og hitastigs-,
rafleiðni- og sýrustigsmælingar á
vatninu og það efnagreint frá völd-
um stöðum.
Er þá munur á vatni úr sömu
á eða vatnasvæði? Þeir sýna mér
kort sem þeir hafa dregið upp af
efnasamsetningu á klóri og súlfati
í vatninu á ýmsum stöðum og segj-
ast hafa ástæðu til að ætla að
þeir geti t.d. þekkt vatnið úr
Skaftá. I henni sé óvenjulega mik-
ið magn af súlfati, meira en ann-
ars staðar. Það tengist hlaupunum
undan jökli.
„Við höfum ástæðu til að ætla
að við getum þekkt vatnið úr
Skaftá, sem tengist hlaupunum
ogjarðhitanum undir jökli. Ijökul-
vatninu í Skaftá er miklu minna
um klóríð heldur en í úrkomuvatn-