Morgunblaðið - 04.08.1994, Blaðsíða 23

22 FIMMTUDAGUR 4. ÁGÚST 1994
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 4. ÁGÚST 1994 23

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
MORGUNBLAÐIÐ, Kringlunni 1, 103 Reykjavík. SÍMAR: Skiptiborð: 691100.
Auglýsingar: 691111. Askriftir: 691122. SÍMBRÉF: Ritstjórn 691329, frétt-
ir 691181, íþróttir 691156, sérblöð 691222, auglýsingar 691110, skrif-
stofa 681811, gjaldkeri' 691115. Áskriftargjald 1.400 kr. á mánuði innan-
lands. í lausasölu 125 kr. eintakið.
JOFN SAMKEPPN-
ISSKILYRÐI
Aundanförnum árum hefur það verið ein helzta krafa
atvinnufyrirtækja hér á landi, að þeim yrðu búin nán-
ast sömu rekstrarskilyrði og erlend samkeppnisfyrirtæki
þeirra starfa við. Þessi krafa hefur jafnan verið sett fram,
þegar gerðir hafa verið samningar við aðrar þjóðir, sem
hafa leitt til aukinnar samkeppni hér heima fyrir af hálfu
hinna erlendu fyrirtækja. Þetta var t.d. ein helzta krafa
samtaka iðnaðarins, þegar við gerðumst aðilar að EFTA
fyrir aldarfjórðungi og sama krafa kom fram, þegar við
gerðumst aðilar að Evrópska efnahagssvæðinu. Stjórnvöld
hafa á undanförnum árum beitt sér fyrir fjölmörgum ráðstöf-
unum til þess að mæta þessum eðlilegu og sanngjörnu kröf-
um.
Minni athygli hefur hins vegar beinzt að samkeppnisskil-
yrðum innanlands á milli fyrirtækja, sem starfa á áþekku
sviði. Það er fyrst nú á seinni árum og ekki sízt eftir að
Samkeppnisstofnun kom til sögunnar, að forrráðamenn fyr-
irtækja setja fram kröfur um, að margvísleg opinber fyrir-
greiðsla verði ekki til þess að raska möguleikum fyrirtækja
í samkeppni við önnur. Svo dæmi sé nefnt er það ójafn leik-
ur, ef einkafyrirtæki á suðvesturhorni landsins eiga í sam-
keppni við fyrirtæki á landsbyggðinni, sem af einhverjum
ástæðum njóta margvíslegrar opinberrar fyrirgreiðslu.
Raunar þurfa landsbyggðarsjónarmið ekki að koma við sögu.
Fyrirtæki hafa haft uppi mótmæli gegn því, að önnur fyrir-
tæki í samkeppni við þau njóti óeðlilegrar lánafyrirgreiðslu
eða vaxtakjara umfram aðra.
Fyrir nokkru var frá því skýrt, að einkafyrirtæki í
Garðabæ hefði stöðvað ákveðnar fjárfestingar vegna þess,
að fyrirtæki í sömu atvinnugrein á Akureyri nyti beins
fjárstuðnings úr almannasjóðum til áþekkra fjárfestinga.
Augljóst er, að aðstaða þess, sem stendur undir fjárfesting-
um úr eigin vasa er vonlaus, þegar um opinber fjárframlög
af þessu tagi er að ræða. Nú liggur fyrir Samkeppnisstofn-
un erindi frá fyrirtæki, sem starfar á tölvusviði vegna sam-
bærilegrar þjónustu, sem tölvufyrirtæki í opinberri þjónustu
veitir en við allt aðrar rekstraraðstæður. Á undanförnum
mánuðum hafa hvað eftir annað komið fram athugasemdir
frá fyrirtækjum, sem eru í samkeppni við Póst og síma
vegna óeðlilegra viðskiptahátta af hálfu þessarar opinberu
stofnunar.
Það er afar brýnt, að ráðherrar og alþingismenn átti sig
á þessum nýju viðhorfum. Einkafyrirtækin munu ekki leng-
ur sætta sig við, að atvinnufyrirtækin sitji ekki við sama
borð. Krafan um að opinberir aðilar láti af ýmis konar fjár-
hagslegum stuðningi við einstök fyrirtæki og raski þar með
samkeppnisstöðu annarra verður stöðugt háværari. Þessi
krafa er eðlileg í alla staði. Morgunblaðið hefur áður bent
á t.d. ójafna stöðu á milli Ríkisútvarpsins og íslenzka Út-
varpsféíagsins hf. Raunar snýr það að öðrum fjölmiðlafyrir-
tækjum í landinu. Svo lengi, sem Ríkisútvarpið kemst upp
með hallarekstur, sem greiddur er úr almannasjóðum er
ójöfn samkeppnisaðstaða í fjölmiðlun.
Stjórnmálamenn liggja að sjálfsögðu undir miklum þrýst-
ingi víðs vegar að, þegar vandamál koma upp í atvinnulífi
í einstökum byggðarlögum. Núverandi ríkisstjórn hefur
haft það fyrir meginstefnu, að sértækar aðgerðir til stuðn-
ings einstökum fyrirtækjum eða einstökum landshlutum
komi ekki til greina. Þeirri stefnu hefur verið fylgt í fram-
kvæmd sl. þrjú ár með einni undantekningu, sem snýr að
Vestfjörðum. Stjórnmálamennirnir geta hins vegar búizt við
því, að þrýstingur á þá frá fyrirtækjum í einkaeign um að
slík mismunun komi ekki til greina margfaldist á næstu
árum.
Með sama hætti og það var og er sanngjörn krafa, að
íslenzk fyrirtæki sitji við sama borð og erlend fyrirtæki,
ef þau eiga á annað borð að geta keppt við hina erlendu
aðila er það líka sanngjörn krafa, að fyrirtæki sern keppa
innbyrðis hér heima fyrir sitji einnig við sama borð, að fjár-
festingar séu ekki greiddar fyrir suma, að sum fyrirtæki
njóti ekki betri lánskjara en önnur nema þá vegna þess,
að þau hafi unnið til slíks trausts í viðskiptabönkum sínum
o.s.frv.
Rekstrarumhverfi fyrirtækja hefur smátt og smátt verið
að breytast til batnaðar. Þær umbætur þurfa einnig að ná
til þess, að fyrirtæki búi við jöfn samkeppnisskilyrði á heima-
markaði.
SJÁVARÚTVEGSSTEFNA ESB
Sameiginleg
auðlind
Fiskimiðin hafa verið
gjöfulasta auðlind
þjóðarinnar. Þegar
rætt er um hugsan-
*
lega aðild Islands að
ESB vakna óhjá-
kvæmilega spuming-
ar um hvaða reglur
myndu gilda um hag-
nýtingu auðlindar
hafsins. Guðni Ein-
arsson hefur kynnt
sértilurð sjávarút-
vegsstefnu ESB og
hvaða áhrif hún kynni
að hafa hér ef ísland
yrði aðildarland ESB.
Grunnurinn að þeirri ríkja-
samvinnu sem nú er undir
merkjum Evrópusam-
bandsins var lagður með
samningi um nýtingu auðlinda í
jörðu, það er Parísarsamningnum um
stofnun Kola- og stálbandalags Evr-
ópu (KSE) 1951. Með því var stefnt
að samejginlegum markaði Frakk-
lands, Ítalíu, Vestur-Þýskalands,
Hollands, Belgíu og Lúxemborgar
með kol, járn og stál.
Fyrrgreind sex ríki undirrituðu
síðan árið 1957 tvo samninga um
stofnun Efnahagsbandalags Evrópu
(EBE) og Kjarnorkubandalags Evr-
ópu. Samningarnir voru undirritaðir
í Róm og kallaðir Rómarsamningarn-
ir. Bandalögin þijú voru sameigin-
lega kölluð Evrópubandalögin, síðar
Efnahagsbandalag Evrópu (EBE),
þá Evrópubandalagið (EB) og eftir
Maastricht er talað um Evrópusam-
bandið (ESB).
Tilurð fiskveiðistefnunnar
Við undirritun Rómarsamningsins
samþykktu stofnríkin sex að móta
sameiginlega landbúnaðarstefnu
sem einnig skyldi ná yfir fiskveiðar
og frumvinnslu afurða. Landbúnað-
arkafli sáttmálans er fólgin í grein-
um 38. - 47. í 1. lið 38. greinar
segir: „Sameiginlegi markaðurinn
skal ná til landbúnaðar og verslunar
með landbúnaðarafurðir. Hugtakið
landbúnaðarafurðir nær hér yfir af-
urðir jarðræktar, búfjárræktar og
Fiskveiða sem og afurðir á fyrsta
vinnslustigi sem tengjast beint þess-
um afurðum." (Þýðing í bók Stefáns
Más Stefánssonar, Evrópuréttur,
Reykjavík 1991.) Rómarsamningur-
inn gerir ekki kröfur um að mótuð
verði sérstök stefna um nýtingu ann-
arra náttúruauðlinda en þeirra sem
sjávarútvegur og landbúnaður nytja.
Áðrar auðlindir falla undir almenna
skilmála samningsins.
Áhersia er lögð á að við mörkun
landbúnaðarstefnunnar, og þar með
fiskveiðistefnunnar, megi ekki mis-
muna framleiðendum eða neytendum
í aðildarríkjunum á grundvelli þjóð-
emis líkt og segir í 7. grein samnings-
ins: „Hvers konar mismunun á grund-
velli þjóðemis er bönnuð á gildissviði
samnings þessa nema annað leiði af
einstökum ákvæðum hans.“ Öll ríki
sem gerst hafa aðilar að Evrópu-
bandalaginu og sem hyggja á inn-
göngu í Evrópusambandið hafa orðið
að gangast undir þessa skipan mála,
líkt og aðra löggjöf og dómafordæmi
bandalagsins (acquis communautaire)
sem í gildi eru við inngöngu.
Önnur almenn skilyrði era frjálsir
vöruflutningar og sameiginlegt tolla-
bandalag, frjáls för vinnuafls og fjár-
magns og frelsi til stofnsetningar.
Jafnrétti til veiða
Öryggismálanefnd fékk nokkra
erlenda fræðimenn til að rita um
sjávarútvegsstefnu ESB haustið
1991, undir ritstjóm Alberts Jóns-
sonar. Til stóð að þessir kaflar yrðu
gefnir út í bók, en nefndin var lögð
niður áður en af því varð. Einn höf-
undanna er Robin Churchill, sem
kennir lög við Wales há-
skóla í Cardiff. Hann ritar
um lagalegan grunn,
ákvarðanatöku og fram-
kvæmd fiskveiðistefnunn-
ar.
Churchill bendir á að munurinn á
fiskveiðistefnunni og landbúnaðar-
stefnunni sé að aðgangur að fiski-
auðlindinni sé sameiginlegur. Fiskur-
inn verði ekki séreign fyrr en hann
veiðist. Fiskiskip aðildarþjóða eiga
að njóta sömu réttinda til veiða inn-
an lögsögu ESB, þótt í raun séu
þessi réttindi skilyrt að ýmsu leyti.
Fiskveiðistefna fyrir tilviljun?
Mike Holden, fyrrum yfirmaður
fiskverndarmála EB og einn helsti
höfundur fiskveiðistefnunnar, segir
í nýlegri bók sinni, Common Fisheri-
es Policy (Oxford 1994), að vel megi
velta því fyrir sér hvort það hafi
verið fyrir slysni að minnst var á
fiskveiðar í 38. grein Rómarsamn-
ingsins. Það hafi verið landbúnaður,
ekki sjávarútvegur, sem átti hug
stofnlandanna sex. Líklegasta skýr-
inging á því að fiskveiðar voru tekn-
ar með sé að víða séu þær undir
sama hatti í stjórnkerfum og land-
búnaður. Um leið og Rómarsamning-
urinn var samþykktur með þessari
skipan mála var Framkvæmdastjórn-
inni skylt að móta sameiginlega sjáv-
arútvegsstefnu.
Reglur á elleftu stundu
Framan af var lítill áhugi á sjávar-
útvegsstefnu innan bandalagsins.
Þannig var ekki stofnuð sérstök
stjómardeild sjávarútvegs fyrr en
1976. Fram að því var hún undir
landbúnaðardeildinni. Á 6. áratugn-
um veiddu Belgar, Frakkar, Þjóð-
verjar, ítalir og Hollendingar nærri
90% heildarafla síns utan eigin fisk-
veiðilögsögu, sem þá var yfirleitt
þijár mílur. Lúxemborgarar höfðu
lítinn áhuga á sjávarútvegi af skilj-
anlegum ástæðum.
Tollasamræming og breyttar
markaðsaðstæður, auk fyrirhugaðr-
ar aðildar Breta, Norðmanna, íra og
Dana í byrjun 8. áratugar-
ins, þrýsti mjög á mótun
sjávarútvegsstefnu. Þessar
væntanlegu aðildarþjóðir
stóðu þeim sem fyrir voru
framar í sjávarútvegi og
áttu mikilla hagsmuna að gæta á
því sviði. Það reið því á að bandalags-
þjóðirnar sex mótuðu stefnu sína
fyrir inngöngu hinna, svo hún yrði
hluti af þeim lagaramma sem hinar
nýju aðildarþjóðir gengjust undir.
Árið 1970, nokkrum klukkustund-
um áður en aðildarviðræður hófust
við Breta, Dani, íca og Norðmenn,
samþykkti ráðherraráðið tvær reglu-
gerðir, annars vegar um sameigin-
lega stjórnun fiskveiða, sem kvað á
um jafnan aðgang aðildarríkja að
fiskimiðum bandalagsins og um
heimild ráðsins til að setja reglur
um verndun fiskistofna. Hin reglu-
gerðin kvað á um stefnu í fiskmark-
aðsmálum og um sameiginlega upp-
byggingarstefnu fyrir fiskiðnaðinn.
Bretar, Norðmenn, Danir og írar
vora mótfallnir þessum nýsettu
reglugerðum sem enn höfðu ekki
gengið í gildi og vildu ekki líta á þær
sem hluta af lagasafni EBE (acquis
communautaire). Mest var deilt um
ákvæði sem hnykktu á um jafnan
aðgang skipa aðildarríkjanna að
veiðum í lögsögum aðildarlandanna.
Deilum þessum lyktaði með því að í
aðildarsamningum þessara ríkja árið
1973 var samið um 10 ára aðlögun-
artíma.
Bandalagshafið stækkar
Árið 1976 náðist samkomulag, sem
kennt er við Haag, um útfærslu físk-
veiðilögsögu EB í 200 mílur. Stofnan-
ir Efnahagsbandalagsins fengu um-
boð til að semja við ríki utan EB og
alþjóðastofnanir um fískveiðar í stað
aðildarríkjanna. Irskur fiskiðnaður
skyldi fá sérstakan stuðning. Gerð
var samþykkt um að taka tillit til
sérstakra þarfa byggðarlaga sem
byggja á fískveiðum. Haag-sam-
þykktin var mikilvægt skref í mótun
sjáyarútvegsstefnunnar.
Á fundinum í Haag lagði fram-
kvæmdastjórnin til að sex til tólf
mflna landhelgismörkin, sem aðildar-
þjóðirnar héldu fyrir strandveiðar,
yrðu allsstaðar tólf mílur. Þetta var
ekki samþykkt. Ef ekki næðist nýtt
samkomulag fyrir árslok 1982 var
útlit fyrir að þessar heimaslóðir yrðu
aðgengilegar öllum aðildarþjóðum.
Eftir mikil átök náðist samkomulag.
Undanþágan frá ftjálsu aðgengi að
miðum við strendur aðildarlanda var
víkkuð út í tólf mílur og framlengd
til ársloka 1992.
Fullmótuð stefna
Í janúar 1983 tókst eftir margra
ára viðræður að berja saman heildar-
stefnu EB varðandi fískveiðar. Náði
hún til veiða, vinnslu og verndarað-
gerða, hvort sem er í sjó eða fersku
vatni, sem og fiskeldis. Þá var sett
reglugerð sem kvað á um að komið
skyldi á sameiginlegri skipan um
vernd og stjórn fiskiauðlinda. Sam-
tímis var lögfest reglugerð um
tæknilegar ráðstafanir til verndar
fiskistofnum. Til að koma í veg fyrir
ofveiði er tekin ákvörðun um heildar-
magn (TAC) hverrar físktegundar
sem má veiða á hveiju fiskveiðiári.
Aðildarþjóðum var úthlutað veiði-
kvótum, sem raunar giltu fyrir árið
á undan (1982). í reglugerð um
kvótaskiptinguna kemur fram að
hveiju aðildarríkja skuli tryggja hlut-
fallslega stöðuga veiði úr hveijum
fískistofni. Við úthlutun kvóta komu
einkum þijú sjónarmið til greina;
veiðireynsla viðkomandi ríkis; hversu
landshlutar voru háðir fískveiðum
og hve miklu einstök aðildarríki
höfðu tapað í afla vegna lokunar
fískimiða utan ríkjasambandsins.
Þessir kvótar hafa síðan reynst vera
leiðbeinandi um kvótaúthlutanir í
samræmi við regluna um hlutfalls-
legan stöðugleika, en hún var hluti
af fiskveiðistefnunni frá 1983. Regl-
an miðast við að aðildarlöndum sé
tryggður tiltölulega stöðugur fiskafli
frá ári til árs.
Öll aðiidarríki eiga að hafa jafnan
aðgang að fiskimiðum innan 200
mílna lögsögu aðildarríkjanna og
öðrum miðum sem sambandið hefur
samið um aðgang að. Sérhvert aðild-
arríki gat þó ákveðið einkarétt innan
12 mílna á sínu hafsvæði til ársloka
1992 og framlengingarmöguleika í
lengsta lagi til 2002. Gert er ráð
fyrir framlögum vegna endurskipu-
lagningar fiskveiðiflota aðildarríkj-
anna. Þá er gert ráð fyrir aðgerðum
í markaðsmálum.
Aðildarríkin eru hvert um sig
ábyrg fyrir því að reglum sambands-
ins og sjávarútvegsstefnu sé fylgt
innan lögsögu þeirra. Framkvæmd
fiskveiðistefnunnar er í höndum
framkvæmdastjórnarinnar. Henni til
ráðuneytis eru tvær nefndir embætt-
ismanna frá aðildarríkjunum og fjall-
ar önnur um fiskafurðir en hin um
fiskistofnana. Sj ávarútvegsstef nan
frá 1983 skyldi gilda til ársins 2002
en vera endurskoðuð 1992.
Fram til 2002
Ný reglugerð ESB um stjórn fisk-
veiða (3760/92) var sett í árslok
1992 og kemur i stað þeirrar frá
1983. Með henni á að koma á fót
bandalagskerfi fyrir fiskveiðar og
fiskeldi. Að sumu leyti verður haldið
áfram á þeirri braut sem mótuð var
1983. Reglan um hlutfallslegan stöð-
ugleika er í fullu gildi. Tekin verða
upp veiðileyfi sem eru bundin við
skip og gefin út og þeim stjórnað
af aðildarríkjunum. Aðildarríkjunum
er heimilt að viðhalda höftum á að-
gang að miðum innan 12 mílna lög-
sögunnar til ársloka 2002.
Til að tryggja framkvæmd sameig-
inlegu fiskveiðistefnunnar á að inn-
leiða eftirlitskerfi sem nær til alls
sjávarútvegs. Tekin skulu upp stjórn-
unarmarkmið til margra ára og til-
greint þar umfang auðlindarinnar,
framleiðsluhættir, starfsemi og
hagnaður.
Reglan um að dreifræði, sem einn-
ig hefur verið kölluð reglan um
neðstastigsákvörðun, (subsidiarity)
gilti á sviði sjávarútvegsmála var
staðfest í Ráðinu 1992. Þessi regla
gildir yfírleitt ekki um þá málaflokka
sem heyra einungis undir yfirstjórn
ESB. Hún var sett til að skilgreina
betur verkaskiptingu aðildarríkjanna
og hins yfírþjóðlega valds og er eitt
grundvallaratriða Maastricht-samn-
ingsins.
Áfangaskýrslan 1992
í tilefni endurskoðunar sjávarút-
vegsstefnunnar var samin áfanga-
skýrsla á vegum framkvæmdastjórn-
arinnar. Þar kemur meðal annars
fram að tímabilið frá 1993 til 2002
eigi ekki að skoða sem framhald
undanfarins áratugar heldur verði
þetta undirbúningstími fyrir árið
2002 þegar aðgangur að hafsvæðum
ESB á að verða fijáls fyrir aðildarrík-
in. _
Áfangaskýrslan gefur fremur nei-
kvæða mynd af árangri sameigin-
legrar fiskveiðistefnu bandalagsins á
árunum 1983-90. Þar segir meðal
annars að það verði að viðurkennast
að veiðigeta sé ekki í samræmi við
fiskiauðlindir. Skort hafí á að settri
stefnu hafi verið framfylgt og að
ekki hafi verið gripið til tiltækra ráða.
Einnig megi að hluta kenna skorti á
heildstæðri stefnumörkun um klénan
árangur af sameiginlegri fiskveiði-
stefnu.
í skýrslunni er dregin upp fremur
dökk mynd af stöðu sjávarútvegsins
í ESB. Fiskistofnar á miðum í ESB-
hafinu eru í hættu vegna ofveiði og
smáfiskadráps. Sjávarútvegur ESB
líður fyrir ofljárfestingu og þegar
afli minnkar í kjölfar aukinnar sókn-
ar eykst ónýtt veiðigeta flotans.
Minnkandi veiði úr eigin stofnum á
helst að mæta með auknu fískeldi
og innflutningi frá löndum utan sam-
bandsins.
Ósamrýmanleg sjónarmið
Þrátt fyrir að hin nýja reglugerð
kveði á um að sett skuli stjórnunar-
markmið til fleiri ára og leyfiskerfi
sem nær til allra fiskiskipa gangi í
gildi 1995, sér Mike Holden enn ljón
í vegi fiskveiðistefnu ESB. í fyrsta
lagi skorti enn skýr og tilgreind
markmið, hvað þá markmið sem sátt
ríki um. í öðra lagi verður ábyrgðin
á stjórnuninni áfram tvískipt; Evr-
ópusambandið setur reglurnar en
aðildarríkin bera ábyrgð á framfylgd
þeirra, sem og rekstri veiðileyfakerf-
isins.
Mike Holden sér ýmislegt athuga-
vert við hina sameiginlegu sjávarút-
vegsstefnu og segir að á henni séu
íjórii' gallar alvarlegastir. í fyrsta
lagi hafi stefnan hvorki verið nægi-
lega samræmd né samþætt. Þar af
leiði að í henni hafi alltaf tekist á
ósamrýmanleg sjónarmið uppbygg-
ingar atvjnnugreinarinnar og fisk-
verndar. I öðru lagi keppi stefnan
ekki að neinum skýrum markmiðum.
Þess vegna hafi aldrei verið mögu-
legt að framkvæma hana til fulln-
ustu. I þriðja lagi hafi stefnan byggst
á líffræðilegum forsendum en ekki
efnahagslegum. Og í fjórða lagi líði
sjávarútvegsstefnan fyrir ákvarðana-
tökuferli Evrópusambandsins þar
sem sérhver ákvörðun byggir á póli-
tískum málamiðlunum.
Er sjávarútvegsstefnan
óumbreytanleg?
Samkvæmt Rómarsamningnum
ber að framfylgja sameiginlegri sjáv-
arútvegsstefnu og hafa sameiginlegt
markaðsskipulag fyrir sjávarfang.
Að uppfylltum þessum skilyrðum tel-
ur Robin Churchill ekki óhugsandi
að stefnan taki breytingum. Hann
telur þó ólíklegt að ESB muni nokkra
sinni staðfesta mismunun á grund-
velli þjóðernis, því það bijóti í bága
við grundvallarreglu. Nú gilda nokkr-
ar undantekningar frá reglunni um
almennt aðgengi og má nefna 12
mílna lögsögur aðildarlanda og hólf
við írland og Hjaltland. Churchill
bendir á að stefnt sé að fella þessar
undantekningar niður árið 2002, þótt
ómögulegt sé að spá um hver niður-
staðan verður. Þá má minna á að
undantekningar sem Norðmenn
fengu í aðildarsamningi gilda yfir-
leitt til 1998.
Finn Laursen; einn höfunda að
óútgefnu riti Öryggismálanefndar,
bendir á að frávik frá reglunni um
jafnan aðgang aðildarþjóða að fiski-
miðum bandalagslanda hafi komið
til þegar við aðildarviðræður Breta,
Dana, íra og Norðmanna
1972. Þessi frávik hafí
staðfests við mótun fisk-
veiðistefnunnar 1983 og
enn frekar við inngöngu
Spánar 1986. Þannig hafi
skapast fordæmi fyrir að tekið sé
tillit til sérþarfa einstakra svæða og
byggðarlaga sem háð eru fiskveiðum.
í bandalaginu séu þessar undantekn-
ingar oft kenndar við Haag. Laursen
telur ólíklegt að 12 mílna fiskveiði-
lögsögur aðildarþjóðanna verði felld-
ar niður, utan 12 mílnanna hamli
reglan um hlutfallslegt jafnvægi
gegn stórvægilegum breytingum.
Langtímaáætlanagerð
Innganga Spánar og Portúgals
kallaði á sterkari skipulagningu við
framkvæmd fiskveiðistefnunnar. í
desember 1986 setti ráðið reglugerð
til að stuðla að bættu skipulagi og
uppbyggingu á sviði landbúnaðar og
fiskveiða. Reglugerðin veitir meðal
annars heimildir til fjárframlaga í
því skyni að endurbæta fiskveiðiflot-
ann, byggja upp fiskeldi, styrkja leit
á ný mið og til samstarfsverkefna,
fjármagna úreldingu skipa, bæta
löndunaraðstöðu og styrkja vöruþró-
un. Þessar aðgerðir áttu að vera hluti
leiðbeinandi langtímaáætlana (MGP)
og náði sú fyrsta yfir tímabilið
1987-91 og sú næsta 1992-96.
Kvótahoppið
Við inngöngu Spánveija í Evrópu-
bandalagið voru þeim meinaðar veið-
ar á stórum svæðum innan landhelgi
bandalagslandanna. Spánverjar áttu
stóran flota en lítt fengsæl fiskimið
og höfðu gert sér vonir um dtjúgan
skerf af kvótum bandalagsins. Þeir
brugðust við takmörkuðum aðgangi
að bandalagsmiðum með svokölluðu
,,kvótahoppi“. í óútgefnu handriti
Öryggismálanefndar er kafli eftir
Mark Wise. Hann kennir við háskól-
ann í Plymouth og hefur um árabil
fylgst með þróun sjávarútvegsstefn-
unnar. I kafla sínum segir Wise að
í fiskveiðistefnunni hafi falist grund-
vallar ósamræmi milli reglna banda-
lagsins og reglna einstakra
aðildarríkja sem hlaut að
valda togstreitu. Einkum
hafi það verið úthlutun
kvóta á þjóðlegum granni
sem gaf tilefni til átaka.
Þjóðbundnir kvótar vora settir á til
að viðhalda hlutfallslegum stöðug-
leika í fiskveiðum bandalagsríkja en
veikleiki þessarar hentistefnuiausnar
á útdeilingu kvóta hafi komið berlega
í ljós þegar Spánveijar keyptu breska
fiskibáta og létu skrá þá í Bretlandi
til að veiða úr kvótum sem Bretum
var úthlutað. Spánveijar léku einnig
sama leik í írlandi. Þótt bátarnir
væru breskir og írskir samkvæmt
skráningu voru þeir mannaðir Spán-
veijum, gerðir út frá spænskum
höfnum og seldu mest af afla sínum
á Spáni án þess að nein bein efna-
hagsleg tengsl væru við bresk eða
írsk landsvæði.
Bretar og Irar kvörtuðu við fram-
kvæmdastjórnina sem sýndi sjónar-
miðum þeirra skilning. Tilraunir
framkvæmdastjórnarinnar til að
koma í veg fyrir kvótahopp strönd-
uðu á því að mismunun byggð á þjóð-
erni er bönnuð samkvæmt lögum
bandalagsins. Sumarið 1988 settu
Bretar ný lög sem gerðu hertar kröf-
ur til fiskiskipa undir breskum fána,
meðal annars að áhafnir væru bres'k-
ar að mestu eða öllu leyti. Þessar
aðgerðir áttu að tryggja „raunvera-
leg efnahagsleg tengst" skipanna,
þjóðbundins kvóta og breskra land-
svæða. írar gerður einnig harðari
kröfur til fiskiskipa með írskri skrán-
ingu.
Spánveijar höfðuðu mál á hendur
Bretum og byggðu þau meðal annars
á ákvæðum Rómarsamningsins um
að bannað væri að mismuna aðildar-
þjóðum á grundvelli þjóðernis. Einnig
að aðgerðir Breta biytu í bága við
ákvæði um fijálsa atvinnustarfsemi,
eða rétt til stofnsetningar. Þessi
löngu og flóknu málaferli enduðu
fyrir Evrópudómstólnum sem kvað
upp dóma í nokkrum skyldum málum
á þessu sviði. Segir Wise að staða
Breta hafi veikst eftir því sem grand-
vallar lög og reglur bandalagsins
fengu forgang framyfir þjóðbundin
lög og reglur. Evrópudómstóllinn
komst að þeirri niðurstöðu að kröfur
bresku skipalaganna um þjóðerni og
búsetu væru andstæðar grundvallar-
réttindum íbúa bandalagslandanna
til efnahagslegra umsvifa innan
hvaða aðildarlands sem væri, án
nokkurra þjóðbundinna hamla. Þrátt
fyrir þessar niðurstöður segir Wise í
grein sinni að hugmyndin um að
skip skuli hafa „raunveraleg efna-
hagsleg tengsl“ við skráningarland
sé enn við lýði. Þar gefist tækifæri
til að þróa frekari tengsl milli fram-
leiðanda, lands og fískveiðiréttinda.
Dómurinn fann ekki að þjóðbundnum
fiskveiðiréttindum eða kvótum.
Hugsanleg aðild íslands
Hvað varðar hugsanlega aðild ís-
lands að ESB segir Robin Churchill
að fiskveiðistefnan sé hluti af laga-
safni ESB (acquis communautairfe)
og því yrðu íslendingar væntanlega
að gangast undir þá sameiginlegu
sjávarútvegsstefnu sem gilti við inn-
göngu.
Varðandi veiðar erlendra skipa
innan 200 mílna lögsögunnar bendir
hann á að þrátt fyrir meginregluna
um jafnt aðgengi, sé það háð þjóð-
bundnum veiðiheimildum. Skip frá
einu aðildarríki geti aðeins fiskað á
miðum annars ráði það yfir kvóta
sem gildir á þeim miðum. Innan ESB
er kvótum til skipa úthlutað á grund-
velli veiðireynslu og því hversu háð
einstök landsvæði eru fiskveiðum.
Eina veiðireynsla skipa frá ESB á
íslenskum miðum gæti byggst á 3000
tonna karfakvóta sem samið var um
í EES samningnum. Viðmiðunarregl-
an um hversu landsvæði eru háð sjáv-
arútvegi ætti að vera íslendingum
hagstæð.
Það skiptir íslendinga miklu hver
færi með yfirstjórn veiða á íslands-
miðum. ESB færi líklega með úthlut-
un heildarkvóta (TAC) og bæri
ábyrgð á verndaraðgerðum. íslensk
stjórnvöld bæru síðan ábyrgð á því
sem sneri að úthlutun og öðru varð-
andi íslensk skip. Sú skipan væri í
samræmi við hugmyndina um dreif-
ræði í sjávarútvegi.
Þriðja atriðið sem Churchill fjallar
um er hvort, útlendingum yrði kleift
að fjárfesta í íslenskum sjávarútvegi
og kaupa íslensk fiskiskip. Rétturinn
til stofnsetningar, sem var staðfestur
með dómi Evrópudómstólsins í svo-
nefndu Factortame máli, gefur bæði
þegnum og fyrirtækjum annarra að-
ildarlanda talsvert svigrúm til að fjár-
festa í sjávarútvegi annars aðild-
arlands. Hins vegar eru fordæmi fyr-
ir því að undanþágur séu veittar frá
því að þessar reglur taki gildi um
nokkurra ára skeið. Hins vegar telur
Churchill engar líkur á að ísland
fremur en önnur lönd geti samið um
viðvarandi bann við fjárfestingum
útlendinga.
Að lokum veltir Churchill því fyrir
sér hvort íslensk stjórnvöld gætu kraf-
ist þess að íslensk skip lönduðu
ákveðnum hluta afla síns á Islandi til
að tryggja atvinnu. Samkvæmt lögum
ESB er það ekki hægt, því það jafn-
gildir útflutningstakmörkunum og
hamlar gegn ftjálsu flæði vöra. a
Veiddur
fiskur er
séreign
Tryggja skal
hlutfallslega
stöðuga veiði