Morgunblaðið - 26.10.1994, Blaðsíða 20

20 MIÐVIKUDAGUR 26. OKTÓBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Konur Konur
BOKMENNIIR
Ættlræði
íslensk ættfræði. Skrá um rit í ætt-
fræði og skyldum greinum. Tekið
hefur saman Kristín H. Pétursdóttir.
Þjóðsaga hf., 1994,451 bls.
MIKILL fjöldi íslendinga eyðir
tómstundum sínum í að rekja ætt-
ir og gera niðjatöl einkum um þá
sem þeim eru skyldir. Hefur þeim
sem þessa iðju stunda farið mjög
íjölgandi hin seinni ár. Vafalaust
eru að þessu margar ástæður. Ein
er efalítið mikil landlæg forvitni
um fólk. Önnur er sú að þetta er
einkar þægileg tómstundaiðja fyrir
þá sem una innisetum og eru
kannski ekki færir til átakaverka.
Og í þriðja lagi gera ættrakningar
ekki miklar andlegar kröfur.
Til að mæta þessum mikla
áhuga er nú farið að halda nám-
skeið þar sem fóiki eru kennd
vinnubrögðin og samin eru tölvu-
forrit til að létta mönnum inn:
færslu efnis og geymslu þess. í
stórum dráttum má líklega segja
að heimildir séu þessar: a) Munn-
legar heimildir, b) Skráðar en
óprentaðar heimildir, einkum
kirkjubækur og ýmis önnur skrif,
c) Prentuð rit. Allur þorri ættfræð-
igrúskara styðst við a) og c).
Skráðar óprentaðar heimildir eru
að líkindum sniðgengnar af mörg-
um, þar eð fæstir koma því við að
sitja langtímum saman á skjala-
söfnum og eiga auk þess erfitt
með að færa sér í nyt þau gögn
sem þar er að finna. Munnlegar
heimildir skýra sig sjálfar. Stutt
niðjatöl sem tekin eru saman vegna
ættarmóta eru oftast byggð á upp-
lýsingum ættmenna. Hafa sumir
flaskað á því að minni manna vill
bregðast. Prentuð og fjölrituð rit
eru vafalaust þau sem mest eru
notuð af leikmönnun í
ættfræði. Þar þarf
auðvitað að gæta mik-
illar varúðar og ræðst
áreiðanleikinn auðvit-
að af því hversu vand-
aður og nákvæmur
höfundurinn er og
hvaða heimildir hann
hefur stuðst við. Ætt-
fræðibókmenntir eru
hins vegar orðnar
feiknamiklar og fjöi-
skrúðugar allt frá
hreinum ættfræðirit-
um til rita þar sem
fróðleik um ættir er
að fínna þó að annað
sé höfuðefnið. Tals-
vert mikla þekkingu þarf til að
hafa yfírlit yfir þessar bókmenntir.
Veldur það mönnum ólitlum erfið-
leikum hversu geysimikið er um
smárit sem gefin eru út fjölrituð
eða sem einkaprent og fara um
hendur fárra. En einmitt í þeim
ritum er margt að fínna sem ann-
ars kostar mikla fyrirhöfn að tína
saman. Býst ég við því að margir
kannist við það að hafa eytt dijúg-
um tíma í að ná saman efni sem
svo kom í ljós síðar að hafði þegar
verið safnað saman af öðrum.
Kristín H. Pétursdóttir hefur
gert sér þennan vanda ljósan og
hefur því unnið það ágæta þarfa-
verk að draga saman í skrár öll
þau prentuðu gögn sem hún gat
haft uppi á. Meginefni bókar henn-
ar er skrá um rit í ættfræði og
skyldum greinum. Eru það rúm-
lega 1600 færslur. Höfundur hefur
ekki látið við það sitja að birta tit-
il og prentsögu ritanna heldur fylg-
ir og einatt talsverð frásögn af
innihaldi þeirra. Getur maður ekki
annað en undrast þá natni og elju
sem höfundur hefur sýnt við efnis-
söfnun. Sjálfsagt vantar hér ein-
hver fáséð smárit, öðru vísi getur
það varla verið. En hér
er áreiðanlega mikælu
meira að finna en
nokkur einn einstakl-
ingur hefur í sínum
sarpi. Miklisvert finnst
mér hversu mikið er
hér af ritum íslendinga
í Vesturheimi. Þar er
augljóslega miklu
meiri ættfræðiheimild-
ir að fínna en mann
hefði grunað að óat-
huguðu máli. Höfund-
ur hefur gert sér far
um að koma til móts
við ættfræðiáhuga
Vestur-íslendinga með
því að þýða á ensku
aðalkaílaheiti, gera stutta úrdrætti
og skýringar á skammstöfunum
o.fl.
Á eftir inngangi, yfirliti yfir
skammstafanir og ýmis gagnleg
orð fer stuttur kafli um helstu
heimildir. Síðan kemur aðalskráin
sem er meginefni bókar. Þar á
eftir fara ýmsar gagnlegar skrár,
s.s. um helstu skjalasöfn, bæjar-
og héraðsbókasöfn, helstu tímarit
með ættfræðilegu efni, hreppa-
skiptingu 1930 og 1965. Þá er
skrá um rit eftir sýslum og hrepp-
um, höfundaskrá, staðanöfn og
önnur efnisorð og loks mannanöfn.
Allt er þetta frábærlega vandað
og trúverðugt og ber nákvæmni
og fagmennsku höfundar gott
vitni.
Ég tel engan vafa Ieika á því
að ættfræðiunnendur og þeir sem
þjónusta þá muni fagna þessu riti
og telji þegar þeir hafa kynnst því
að þeir geti alls ekki án þess verið.
Bókin er gefín út í sama broti
og ættfræðisafn Þjóðsögu. Frá-
gangur allur er með hinum mesta
myndarbrag.
Sigurjón Björnsson
MYNPLIST
Listhúsiö cinn cinn
GRAFÍK
GRÉTA MJÖLL
Opið daglega frá 14-18.
Til 27 október.
Aðgangur ókeypis.
GRAFÍKLISTAKONAN Gréta
Mjöll Bjarnadóttir skilgreinir
myndir sínar í listhúsinu einn einn
á þann veg, að sjö
konur leiða niðurröðun
tákna. Þær voru vald-
ar tilviljunarkennt út
úr þjóðskrá af starf-
stúlku á Hagstofu ís-
lands.
Þessar sjö konur
eiga það sameiginlegt
að vera fæddar 1944
og eiga því stórafmæli
um leið og íslenzka
lýðveldið. Samstarf
listakonunnar við þær
var á þá leið að þær
völdu sér tákn fyrir
hvert 7 ára tímabil í
lífinu. Og úr því vann
hún eins konar bók-
rollur, sem eru uppistaða sýningar-
innar.
Gréta Mjöll, sem útskrifaðist úr
grafíkdeild MHÍ vorið 1987, hefur
til þessa ekki verið stórtæk á vett-
vanginum, því þetta er önnur sýn-
ing hennar, og má segja að hún
hafi rétt flutt sig á milli húsa, en
síðast sýndi hún í listhorni Sævars
Karls fyrir ári eða svo. Áður hafði
hún lokið námi í kennaradeild skól-
ans og hefur verið mjög virk á
vettvangi myndmennta og m.a. var
kosin í stjórn Félags íslenzkra
myndlistarkennara 1991, og for-
maður frá 1993.
Segja má að Gréta hafi farið
hægt af stað í grafíkinni, en frá
því hún kom sér að verki hafí hún
verið óstöðvandi, því að hún hefur
víða verið þátttakandi á samsýn-
ingum í ár, m.a. í Kína og Árósum.
Konuímyndin er það sem tekur
hug Grétu Mjallar fanginn um
þessar mundir og þannig notar hún
óspart bijóstaformið, sem hún end-
urtekur á myndfletinum og raðar
skipulega upp eftir því frá hvaða
forsendum er gengið í sjálfri mynd-
byggingunni. Að sjálfsögðu er
bijóstaformið tákn fijóseminnar
og lífsins, og það vakir sjálfsagt
fyrir listakonunni að halda því
fram, um leið og hún yfirfærir það
í hin ýmsu veraldlegu og sam-
mannlegu tákn. Á trúarsýningunni
í Portinu, sem nú er
nýlokið, mynduðu
bijóstaformin t.d.
kross og þarmeð fékk
þessi ástþrungni og
formfagri hluti konu-
líkamans upphafna
skírskotun.
Þrátt fyrir að í
fyrstu virki myndir
Grétu Mjallar mjög
einhæfar, er hér ekki
nema um ytri endur-
tekningar að ræða, því
að hver niðurröðun býr
yfir eigin forsendum.
Að vissu marki beitir
hún forminu sem
ákveðnu tákni eða
myndletri í nokkurs konar sjón-
rænni gestaþraut, sem þó liggur
ljós fyrir við nánari athugun. Menn
skulu því ekki afgreiða myndir
hennar sem einhæfar endurtekn-
ingar, þótt óneitanlega virki vinnu-
brögðin ekki svo lítið vélræn í
fyrstu.
Ekki liggur fullljóst fyrir, hvers
vegna konurnar notuðu einmitt
þessi ákveðnu tákn, eins og t.d.
ankeri, hjörtu, hús, sólir, smára,
lykla, kross eða dropa og hefði
verið næsta fróðlegt að fá það
upplýst.
Hugmyndin að baki hins
ákveðna myndferlis er góðra gjalda
verð, og hin grafíska útfærsla mjög
hrein og ótvíræð.
Sviðið er þannig galopið til meiri
átaka við efniviðinn.
Bragi Ásgeirsson
Handbók fyrir ætt-
fræðiunnendur
Kristín H.
Pétursdóttir
Gréta Mjöll
ROKKSVEITIN 2001.
Yísir að hljómsveit
TÓNLIST
Ncðanjarðarrokk
FRYGÐ 2001
Fjögurra laga stuttplata og frum-
raun hljómsveitarinnar 2001 sem
heitir Frygð. Engar upplýsingar
fylgja plötunni, nema að 2001 gefí
út. 20.20 mín., 999 bkr.
ÞRÓUNIN er ör í rokkinu og
hljómsveitir koma og fara örar en
tölu verði á þær komið. Þannig var
hljómsveitin 2001 til úr nokkrum af
helstu rokksveitum neðanjarðageir-
ans snemma á þessu ári. Eftir fyrstu
æfinguna brá sveitin sér í hljóðver
og tók um þau fjögur lög sem fínna
má á Frygð. Það heyrist og að sveit-
in hefur ekki legið lengi yfír lögunum
fjórum, því þó þar megi finna marg-
ar góðar hugmyndir, verður einatt
lítið úr þeim og þannig er til að
mynda fyrsta lag disksins, Orff, ekki
nema inngangur að einhveiju sem
ekki kemur, annað lagið, Kommi,
frekar hugmyndasafn sem gæti orðið
að lagi, en fullmótað lag, þriðja lag-
ið, Semen, líður fyrir aulaiegan texta,
þó lagið sjálf sé allgott, og fjórða
lagið, Plexus, líklega besta lag plöt-
unnar, einnig hálfkarað. Þannig gef-
ur þessi frumraun sveitarinnar varla
rétta mynd af henni og þó heyra
megi víða að sitthvað sé í sveitina
spunnið, eins og í lokalaginu, er þessi
útgáfa hálf tilgangslaus nema sem
vísir að einhveiju sem gæti orðið.
Árni Matthíasson
Múr þagnarinnar
BOKMENNTIR
S m á r i t
SEX HUGLEIÐINGAR
Á HÁTÍÐARÁRI
SMÁRIT NR. 1
ÞORGEIR ÞORGEIRSON
Leshús, Reykjavík, 1994,31 bls.
Verð kr. 335.
NÚ HEFUR Þorgeir Þorgeirson
rithöfundur tekið upp þann hátt
að gefa út smáritaflokk hjá forlagi
sínu Leshúsum. Fyrsta smáritið
birtist nú. Er það eins og segir á
bókarkápu, „samantekt á nýlegum
blaðagreinum og bréfaskrifum höf-
undarins um náskyld efni, sem
farið hafa á dreif í birtingu. Hér
er þetta í samhengi ásamt lokaorð-
um, sem tengja þættina betur í
rétt skapaða heild.“
En smáritin „eru hugsuð sem
útgáfuvettvangur fyrir hvaðeina,
sem hefur minna umfang en heil
bók útheimtir, en kemst þó ekki
fyrir í þröngum stakki blaðagrein-
ar eða tímaritspistils".
í fyrstu greininni gerir höfundur
að umtalsefni þau loforð um stór-
gjaflr eða réttarbætur sem Alþingi
heitir þjóðinni þegar það kemur
saman „undir beru lofti á Þingvöll-
um við hátíðleg tímamót". — Oft
er þetta lítið annað en innantómt
hjal, þokukenndar ályktanir um
„að þingið muni „á komandi árum“
fara að sinna einhverju skyldu-
verkinu, sem lengi hefur verið
trassað". Að sérstöku
umræðuefni gerir
hann loforð um „að
láta skrifa kafla um
almenn mannréttindi í
stjórnarskrána". Höf-
undur bendir á að ekki
sé það vonum fyrr því
að Alþingi íslendinga
fullgilti aðild ríkisins
að Mannréttindasátt-
mála Evrópuráðsins
þann 3. september
1953.
í annarri grein er
fjallað um þá „þrí-
skiptingu valdsins sem
... er uppistaða lýð-
ræðislegrar konstitúsíónar“ — eða
það sem höfundur kýs að nefna
„lögrétt stjómarfar“. Mikið skortir
á að hans dómi að slíkt stjórnarfar
sé hér á landi. Einkum fær Hæsti-
réttur íslands ofanígjöf fyrir það
að standa ekki vörð um sjálfstæði
dómsvaldsins. „Menn gætu enn
rumskað við það .. . að Hæstirétt-
ur væri orðinn umboðsskrifstofa
fyrir yfirgang stjórnarráðsins, .. .
ritskoðunarkontór lögreglunnar
..; eða ... orðinn að sprúttsölu.“
í 3., 4. og 5. grein er málefnið
Hæstiréttur enn og beinast þar
spjótin að forseta Hæstaréttar
vegna sérstaks atviks og blandast
þar inn í Lögmannafélag íslands
og Útvarpsráð.
Síðasta greinin er svo samantekt
og lokahugleiðingar um framan-
greint efni.
Hvort sem menn
eru fyllilega sammála
öllum málflutningi
Þorgeirs Þorgeirsonar
eða ekki getur engum
dulist að hann stingur
hér á raunverulegum
graftrarkýlum ís-
lensks þjóðfélags.
Málflutningur hans er
skörulegur, bein-
skeyttur og óvæginn.
Stílvopnið er beitt í
höndum hans og hann
kann með það að fara.
Háðið er napurt og
hittir í mark.
Þorgeir Þorgeirson
hefur sérstaklega látið mannrétt-
indamálin til sín taka. Þar getur
hann vissulega úr flokki talað því
að þau málefni hefur hann skoðað
flestum öðrum betur og er jafnvel
lögfræðingum ekki hent að fara í
fötin hans. En Þorgeir hefur sér-
staklega lagt sig i líma við að ijúfa
þögnina um það sem menn vilja
ógjarnan hafa í hámælum. Margir
kunna honum litla þökk fyrir. Víða
hefur orðið „persona non grata“.
Samt lætur hann hvergi deigan
síga, en heldur ótrauður áfram sínu
striki. Slíkir menn eru svo sannar-
lega þarfir hverju því þjóðfélagi
sem ekki vill koðna í viðjum van-
ans. Það eru vissulega mörg fleiri
mál en mannréttindamál sem
þarfnast skeleggra málsvara.
Sigurjón Björnsson
Þorgeir
Þorgeirson