Morgunblaðið - 23.11.1994, Blaðsíða 18

18 MIÐVIKUDAGUR 23. NÓVEMBER 1994
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Skelfing
einangraðir
exjarskeggjar
BOKMENNTIR
Ljóð
Á BERSVÆÐI
eftir Jónas Þorbjarnarson Forlagið,
1994 - 58 síður.
ÉG GET engan veginn fallist á
þá skýringu á heiti nýrrar Ijóðabók-
ar Jónasar Þorbjamarsonar, Á ber-
svæði, sem fínna má á bókarkápu,
að ljóð hans standi á bersvæði „og
ekki studd né niður njörvuð af
viðurkenndum listbrögðum sam-
tímaljóðlistar". Þetta er þó alls ekki
sagt bókinni eða höfundinum til
lasts heldur tel ég skáldskap Jónas-
ar í rökréttu framhaldi og í ágætu
samhengi við ýmislegt
það sem ort hefur ver-
ið á íslandi þótt hann
eins og aðrir hafi sína
sérstöðu. Bók sinni
skiptir Jónas í þijá
hluta. Fyrsti hluti og
sá seinasti fjallar um
islenskan veruleika,
ekki síst tvo gamla
menn úti á landi sem
eru skáldinu nákomn-
ir. En í öðrum hlutan-
um ieitar Jónas fanga
í Mexíkó.
Kvæði Jónasar eru
öðrum þræði lýsing á
landslagi og fólki,
ekki síst gömlum
mönnum, brot af
ferðasögu um ísland og Mexíkó;
gestaboð úti í náttúrunni og í sög-
unni með færum lejðsögumanni því
að óhjákvæmilega erum við gestir
á þeim slóðum eins og höfundurinn
og í þeim skilningi kannski á ber-
svæði. En leiðsögumaðurinn hefur
sitthvað að segja á sinn kyrrláta
og íhugula hátt um náttúrusýnina.
Hún tengist því hugleiðingum um
lífið og dauðann, tímann og eilífð-
ina og ekki síst sambýli manns við
náttúruna og tengsl hans við sög-
una.
Ljóðmælandi tengir sig ekki við
tímana né heldur þéttbýlið og það
líf sem þar er lifað. í Borg við sjó
snýr hann í rómantískum anda baki
í önnum kafna borgina og finnur
sér ekki annað hlutverk en að glápa
mót hafsauganu. Samt segist hann
heyra „leiðindamurr/ að baki mér-/
heyri að það er verið að lifa“. Raun-
ar er það endurtekið stef í kvæðum
Jónasar að lífið geri hann ringlaðan
eða honum fínnist það skrítið.
Þessi afstaða skýrist betur í
kvæðinu Náttkirkjan sem segir frá
rútuferð í myrkri á hásléttu á slóð-
um Indíána í Mexíkó. Ljóðmælanda
finnst vélarhljóð rútunnar, vélar-
hljóð nútímans, ráðast á hina helgu
þögn náttúrunnar en það er meira:
drunur nútímans bara óp -
einhver að villast einn um
myrkrið og stjömumar -
óp sem nóttin svelgir
eins og blóð
Jónas leitar því eftir
útgönguleið úr firr-
ingu og einsemd í ver-
öld þar sem ekkert
varir, ekki einu sinni
dauðinn. Sú leið er
sambýli við land og
sögu og samræður við
gamla menn sem eru
svo nákomnir þessum
þáttum að þeir verða
vart aðgreindir frá
þeim. Þulurinn forni
sér nefnilega ólíkt nú-
tímamanninum aftur
og fram í tíma eins og
segir í kvæðinu
Hleðslu og viðhorf
hans og væntanlega
skáldsins eru þau
að hann lítur á okkur -
slétt og fellt nútímafólkið -
sem skelfing einangraða eyjarskeggja
Ljóðabókin Á bersvæði er heild-
stæð bók, ekki síst vegna stöðugrar
nálægðar ljóðmælanda. Stíllinn er
líka samur við sig, íhugull rabb-
tónn, ofurlítið útleitinn en þó stund-
um með knöppum myndum. Lítið
er um vísanir eða flókin tákn og
því er ljóðheimurinn aðgengílegur.
Slíkur stíll er að vísu átakalítill og
vafalaust gerðu skarpari drættir
sumum ljóðum Jónasar gott. Orð
skáldsins standa þó fyrir sínu og
eru umfram allt góð ljóðlist.
Skafti Þ. Halldórsson
Jónas
Þorbjamarson
IBBY verðlaunar
smásagnahöfunda
VERÐLAUN í smásagnasam-
keppni sem Barnabókaráðið, ís-
landsdeild IBBY, efndi til fyrr á
þessu ári í tilefni af ári fjölskyld-
unnar og afmæli lýðvéldisins,
voru áfhent að Kjarvalsstöðum í
gær. 79 handrit bárust dómnefnd
í hendur og treysti hún sér ekki
til að gera upp á milli þeirra
þriggja bestu. Þrír höfundar
dcildu því fyrstu verðlaunum.
Þeir eru Aðalsteinn Ásberg Sig-
urðsson fyrir söguna Ormagull,
Amheiður Borg fyrir Ævintýrið
um Gæfu, Smið og dætumar þrjár
og Steinunn Araþrúður Bjöms-
dóttir fyrir Skessuna. Sigríður
Víðis Jónsdóttir veitti verðlaun-
um þeirrar síðastnefndu viðtöku.
í upphafi var að því stefnt að
þær sögur sem bestar eða athygl-
isverðastar þættu yrðu gefnar
út að lokinni samkeppni. Sú ósk
hefur nú orðið að veruleika og í
gær kom út bók með fjórtán sög-
um sem bámst inn í samkeppn-
ina. Bókin ber nafn einnar verð-
launasögunnar Ormagull.
FRÁ afhendingu barnadisksins á Kvistaborg.
Hunang
TONLIST
Tónlistarskóli FÍII
CAPUT-SVEITIN
Tónverk eftir Hauk Tómasson,
Riccardo Nova, Olav Anton
Thommessen, Jukka Koskinen,
Dagfinn Koch og Bent Sorensen.
CAPUT-sveitin u. slj. Rolf Gupta.
CAPUT-sveitin hélt. á laugar-
dagskvöldið var allvel sótta tón-
leika í sal Tónlistarskóla Félags
íslenzkra hljómlistarmanna í
Rauðagerði. Tónleikamir fóru ann-
ars heldur dult, miðað við það sem
til þarf núorðið af auglýsingab-
umbuslætti, en skv. hljómleika-
skrá, á sænsku, sem undirritaður
gat heijað út úr forkólfum sveitar-
innar í tónleikalok (formlega var
engin hljómleikaskrá til, heldur
notazt við munnlegar kynningar),
var í aðsigi hljómleikaför CAPUT
til höfuðborga Norðurlanda og
Mílanós dagana 20.-28. nóvember
með tilstyrk frá ýmsum norrænum
menningarsjóðum og íslenzka
menntamálaráðuneytinu.
Um það allt vissi undirritaður
ekkert, er kammersveitin hóf leik-
inn. Ekki þar fyrir, að maður kynni
illa við þessa blöndu af óformlegu
andrúmslofti, þar sem slegið var á
létta strengi í kynningum, og hin-
um skynjanlegajámharða samspil-
saga og innlifun, er tók við af öllu
hispursleysinu, um leið og leikur
hófst. Hér vó salt innri kraftur og
ytri auðmýkt, sem ósjálfrátt leiddi
hugann að Teddy forseta Roose-
velt, mjúka talinu og mikla stafn-
um - nema það hafi þá verið tón-
sproti unga norsk-indverska
stjómandans Rolfs Gupta, er klauf
loftið af hnitmiðaðri röggsemi, sem
kallaði fram þessi óvæntu hughrif.
Alltjent stóð eftir meiri ánægju-
kennd af þessum tónleikum en sá
er hér skrifar þykist hafa fundið
um árabil, þegar framsækin tónlist
er annars vegar. Allt í einu var
eins og tónlistin kæmi manni
við.......jæja, mestöll tónlistin.
Og óneitanlega vaknaði spuming-
in: hversu mikið af frumflutningi
nýrra tónverka í reykvískum
hljómleikasölum nú á dögum er
•eiginlega marktækt?
Hljómsveitarverk Hauks Tómas-
sonar, Árhringvr, var, eins og ann-
að á þessum tónleikum, frábærlega
vel Ieikið, og stóð í mínum huga
upp úr hinum verkunum fímm sem
músík. Litadýrð og fjölbreytni í
tónvefnaði Hauks skyggði ekki á
festuna í stefrænni úrvinnslu, né
heldur var höfundur feiminn við
að sýna lagræn og púlsrytmísk til-
þrif innan um hefðbundna framúr-
stefnu. Verkið var upphaflega
samið fyrir stærri hljómsveit, en
kammersveitargerðin hljómaði á
engan hátt sem skorin við nögl,
og tilslípunin af ítrekaðri vinnslu
var greinilega af hinu góða; ekkert
eftir of eða van.
6 nova organa fýrir píanókvart-
ett, klarinett og flautu eftir Ricc-
ardo Nova var eftirminnilegast
fyrir „gosbrunna-dýnamík" sína,
en minnti ekki sérstaklega á org-
anum-rithátt hámiðalda. Cassation
- froðufellandi verk eftir Olav
Anton Thommessen (ég misheyrði
í fyrstu titilinn sem Kastrastion,
er náði anda verksins einkennilega
vel) var, að sögn stjómandans,
jafnvel fyrir hljómlistarmenn eins
og CAPUT, „kjempe vanskelig
rnusikk". Má vera. Maður hafði
hins vegar ákveðið hugboð um, að
verkið væri betur flutt en samið,
þrátt fyrir að höfundur sé hand-
hafí tónlistarverðlauna Norður-
landaráðs 1991.
Hinar 5 örstuttu míníatúrur
Dagfinns Koch fyrir strengi og fag-
ott, La Notte, vom 180 gráðum
handan við Thommessen og mun
meiri „skemmtimúsík", eða eins og
suðurskandinavar segja, publik-
umsvenlig, að ekki sé beinlínis sagt
rómantísk tónlist. Það eina sem fór
í taugar hlustandans var stuttleiki
þáttanna. Þetta var búið allt of
snemma.
Hið andstæða (þ.e. búið allt of
seint) var uppi á teningnum í verki
Finnans Jukka Koskinens þar á
eftir, en hann hafði þó þá hrein-
skilni til að bera að velja verkinu
sannnefni, Ululation (= Ýlfur).
Kynnirinn sagði Koskinen manna
seinvirkastan, og virðist það engar
ýkjur, ef satt er sem sagt var, að
„Ýlfrið" hafí kostað tónskáldið
þriggja ára yfirlegu. Kvarttóna-
gliss-öldurnar héldust frá upphafí
til (alltof síðbúins) enda og minntu
á býflugnager og spangól.
Lokaverkið var eftir Danann
Bent Sorensen. Sorensen kvað
töluvert númer meðal framvarða
sunnar í álfu um þessar mundir,
og Minnelieder - Zweites Minne-
water bar líka keim af heitustu
straumum og stefnum úr hringiðu
augnabliksins úti í hinum stóra
heimi. Það gekk ekki lítið á í verk-
inu, en þrátt fyrir virtúósíska ork-
estrum megnaði það ekki að halda
fullri athygli hlustandans í síðasta
þriðjuhgi. Nokkurra mínútna stytt-
ing hefði sennilega getað gert út-
slagið.
Eftir flutning sem þennan skilst
betur, hvers vegna mörg framsæk-
in tónskáld samtímans hænast að
hljóðfærasnillingum líkt og flugur
að hunangi. Þeir fá einfaldlega
verkin til að skipta máli. Og hér á
íslandi má að fenginni reynslu
nokkurn veginn slá því föstu, að
til sé aðeins tvenns konar ný tón-
list: sú venjulega - og sú sem spil-
uð er af CAPUT í stuði!
Ríkarður Ö. Pálsson
Nýjar plötur
• Litlu börnin leika $ére r nýr
bamadiskur (og nælda) sem kominn
er út, með yfír 20 lögum fyrir yngri
bömin, sungin af Svanhildi og
Önnu Mjöll. Allmörg ár em síðan
Svanhildur söng inn á tvær bama-
plötur, „Fyrir börnin"og „Ailir
krakkar". •
Nú er á ferðinni þriðja barna-
plata eða bamadiskur Svanhildar
með nýju efni og þá slæst Anna
MjöII í hópinn og leggur móður
sinni lið með því að syngja tvö lög.
Þessir diskar em geftiir og þeim
dreift til allra leikskóla borgarinn-
ar. Afhendingin fór fram á Kvista-
borg af því að Anna Mjöll var þar
fýrir 20 áram á leikskóla.
Ólafur Gaukur hefur útsett öll
lögin og samið tvö lög. Meðal ann-
arra lagahöfunda má em Jón Ás-
geirsson, Þorkell Sigurbjörnsson
og CarlBillich, en af textahöfund-
um má nefna Óm Snorrason,
Halldór Laxness, Kristján frá
Djúpalæk, Hildigunni Halldórs-
dóttur, Hrefnu Tynes, Svein-
bjöm Egilsson, Jakob Hafstein
og ÓlafGauk. Allir textar á diskin-
um fylgja með prentaðir.
Undirleik annast Péturlfjalt-
ested, Ólafur Gaukurog Blásara-
kvintett Reykjavíkur, en hann
skipa Bemharður Wilkinson, Daði
Kolbeinsson, Einar Jóhannesson,
Jóse Ognibene og Hafsteinn Guð-
mundsson. Upptökur vom gerðar í
Hljóðsmiðjunni í júní sl.
Útgefandi er Tónaljón en dreif-
ingu annast Japis.
• Út er komin fyrsta plata hljóm-
sveitarinnar Birthmark, „ Unfin-
ished Novels“. Birtlimark er dú-
ett skipaður Svani Kristbergssyni
og Valgeiri Sigurðssyni, en nafni
hljómsveitarinnar, sem hefur starf-
að í fímm ár, var fyrir stuttu breytt
úr „The Orange Empire“. Á plöt-
unni koma fram yfir 20 hljóðfæra-
leikarar, allt frá djassleikurum til
strengja- og blásturssveita úr Cap-
ut-hópnum. Tónlistinni er lýst sem
popptónlist með margvíslegum frá-
vikum. Platan var hljóðblönduð og
að hluta til hljóðrituð í Real Worls
Studios í Englandi, sem er hljóð-
ver í eigu Peters Gabriels.
Japis annast dreifingu.
• ÚT er komin vegum Skífunnar
hf. fjölskylduplatan Börn ogdag-
ar sem var fyrst gefín út árið 1978
en kemur nú út í fyrsta sinn á
geislaplötu. Magnús Sigmundsson
samdi öll lög plötunnar við texta
Kristjáns frá Djúpalæk. Á Börn-
um og dögum eru 11 lög, þeirra á
meðal Smalastúlkan, Ungamóðir
og Gamla myllan. Tónlistarmenn á
geislaplötunni eru flestir erlendir
en söngvarar eru Ragnhildur
Gísladóttir, Pálmi Gunnarsson,
Björgvin Halldórsson. Magnús
Sigmundsson og Kór Öldutúns-
skólá.